Φανταστικό Μουσείο

Tο 42ο χαρακτικό της σειράς των Caprichos, ένα έργο που με την αθυρόστομη ηθικοπλαστική του γλώσσα, εκφρασμένη μέσα από ένα ευφάνταστο καλλιτεχνικό ιδίωμα, προοριζόταν από τον δημιουργό του να στηλιτεύσει ήθη και συμπεριφορές στην Ισπανία στο γύρισμα προς το 19ο αιώνα, προδίδει ήδη από τη λεζάντα που το συνοδεύει την έντονη σατιρική του διάθεση. “Εσύ που δεν μπορείς, κράτα με στους ώμους σου” αναφέρει μια γνωστή λαϊκή ισπανική παροιμία.
Στο χαρακτικό τού Goya πρόκειται για δύο άνδρες εμφανώς καταπονημένους όπως δηλώνει η έκφραση του προσώπου τους, οι οποίοι έχουν αναλάβει το ρόλο των υποζυγίων υποβαστάζοντας με καταφανή δυσκολία δύο καλοζωισμένους όνους.
Το μοτίβο καθεαυτό αντλεί από την εικονογραφική παράδοση της απεικόνισης μιας αντεστραμμένης καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων (Verkehrte Welt), στην οποία κυριαρχούν ως επί το πλείστον η αναρχία και η ηθική αναλγησία. Η συνειδητή επιλογή από τον καλλιτέχνη για τη χρήση της συγκεκριμένης αλληγορικής γλώσσας στοχεύει στην απόδοση εν είδει καυστικού εικαστικού σχολίου της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας στην Ισπανία της εποχής του.
Το χαρακτικό εντάσσεται σε μια αυτονομημένη σχεδόν σειρά από ανάλογες παραστάσεις εντός του έργου όπου τετράποδα κατέχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, από τα συμφραζόμενα των οποίων καθίσταται σαφές, ότι στα ευθαρσή υποζύγια που έχουν καβαλήσει τους αναβάτες τους συμβολίζονται από τον καλλιτέχνη οι ανώτερες κοινωνικές κάστες, ο κλήρος και οι ευγενείς. Οι δύο αυτές κυρίαρχες κοινωνικές τάξεις στην Ισπανία στο κατώφλι της Γαλλικής Επανάστασης, έχοντας απομυζήσει τα κρατικά πλούτη και ασκώντας πολιτικές που αντί να συντελούν στην άμβλυνση οδηγούσαν στη διεύρυνση και διαιώνιση των κοινωνικών ανισοτήτων δακτυλοδείχνονται καθ’ αυτόν τον τρόπο από το Goya ως υπαίτιοι του αδιεξόδου στο οποίο η χρεοκοπημένη Ισπανία είχε περιέλθει στα τέλη του 18ου αιώνα.
Οι μη προνομιούχες τάξεις είναι αυτές που καταπιέζονται κάτω από το δυσβάσταχτο φορτίο μιας ευημερούσας ολιγαρχίας.
Ωστόσο το μεγαλείο της τέχνης του Goya δεν αφήνει στο απυρόβλητο της κριτικής ούτε τον απλό λαό, από τον οποίο ο μεγάλος Ισπανός καλλιτέχνης μοιάζει να απαιτεί -πιστός στα διδάγματα του διαφωτισμού- την πολιτική και κοινωνική αφύπνιση.
Εικαστικά αυτό επιτυγχάνεται μέσω της χρωματικής ενοποίησης στο δεξιό ζεύγος, στο οποίο καβαλάρης και υποζύγιο συμπλέκονται, σχηματίζοντας μια ενιαία οντότητα σε λευκούς τόνους.
Η συνειδητή χρωματική συγχώνευση δυνάστη και καταδυναστευόμενου στην περίπτωση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως μία αμφίσημη δήλωση από την πλευρά του δημιουργού.
Οτι δηλαδή και ο υφιστάμενος την καταπίεση του ισχυρού δεν είναι άμοιρος ευθυνών για τη δεινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει εφόσον δεν υψώνει το ανάστημά του και δεν αφυπνίζεται για να πατάξει τον δυνάστη του.