Μπενότσο Γκοτζόλι (Benozzo Gozzoli), “Η Eφιππη Πομπή των Τριών Μάγων”, 1459-1462, Παρεκκλήσι των Μεδίκων, Παλάτι Μέντιτσι – Ρικάρντι, Φλωρεντία.
O σημερινός επισκέπτης της “cappella di tre magi” στο παλάτι Μέντιτσι – Ρικάρντι (Medici – Riccardi) στέκεται αποσβoλωμένος μπροστά στο μεγαλείο όχι μόνο της καλλιτεχνικής εκτέλεσης, αλλά πρωτίστως της ευφάνταστης σύλληψης από την πλευρά των παραγγελιοδοτών ενός από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Ούτε αμβλύνεται η αρχική αυτή εντύπωση από τη μικρόψυχη και “εγκληματική” απόφαση των μεταγενέστερων ιδιοκτητών, της οικογενείας των Ρικάρντι, να ενσωματώσει στο αρχικό αρχιτεκτονικό σχέδιο του παλατιού ένα κλιμακοστάσιο, στο βωμό της δημιουργίας του οποίου θα κληθεί να θυσιαστεί ένα τμήμα του νοτιοδυτικού τοίχου με την απεικόνιση του Μελχιόρ, γηραιότερου εκ των τριών Μάγων. Η ανάγνωση της πομπής των βασιλέων ξεκινά από τον ανατολικό τοίχο, αναπτύσσεται στους δύο επόμενους, για να κλιμακωθεί στο αβίαστο πέρασμα στο βορεινό τοίχο, μπροστά από τον οποίο είχε στηθεί ο βωμός με μια εξαιρετική σύνθεση της “Προσκύνησης του Βρέφους” του Φίλιππο Λίππι (Filippo Lippi) -σήμερα αντικατασταθείσα από ένα αντίγραφο (το πρωτότυπο βρίσκεται στο μουσείο του Βερολίνου). Τα δύο έργα έμοιαζαν δηλαδή να συνομιλούν μεταξύ τους, δημιουργώντας με καλλιτεχνικά μέσα την ψευδαίσθηση στο θεατή, ότι οι μάγοι πράγματι κατευθύνονται προς το αντικείμενο της αναζήτησής τους, μια ομολογουμένως φανταστική σύλληψη!
Μια λεπτομερής ανάλυση όλων των επιμέρους πτυχών του μεγαλειώδους αυτού φρέσκου ξεπερνά όπως εύκολα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τα στενά πλαίσια του σημειώματός μας. Στις γραμμές που έπονται επιχειρείται μια ευσύνοπτη ανάλυση που σε καμία περίπτωση δεν εγείρει την αξίωση μιας πλήρους θέασης και ερμηνείας του φρέσκου, για την οποία ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης παραπέμπεται σε εξειδικευμένα εγχειρίδια.
Περισσότερο από κάθε άλλη απόδοση του θέματος στην τέχνη, οι Τρεις Μάγοι του παρεκκλησίου των Μεδίκων καθιστούν σαφή την ηλικιακή διαφορά των τριών έφιππων ανδρών μεταξύ τους. Μπροστά μας παρελαύνουν ένας εκπρόσωπος της νεαρής, ένας της ώριμης και ένας της προχωρημένης ηλικίας. Οι τρεις αυτές φάσεις της ανθρώπινης ηλικίας ενέχουν αφενός ως συμβολικές απεικονίσεις του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος κοσμολογικές αναφορές.
Πολύ πιο βαρυσήμαντες ωστόσο μοιάζουν να είναι οι πολιτικές αναφορές της νωπογραφίας, λαμβανομένης υπόψιν της κρίσιμης πολιτικής συγκυρίας που συνοδεύει τη γένεσή της. Στα 1459, οι οδυνηρές μνήμες της πτώσης της Κωνσταντινούπολης ήταν ακόμη νωπές και η τουρκική απειλή στα μάτια των δυτικών πιο επίκαιρη από ποτέ. Ετσι δεν εκπλήσσει που στα πρόσωπα των δύο γηραιότερων μάγων μπορούμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου και κατά πάσα πιθανότητα του πατριάρχη Κωνσταντινοπόλεως Ιωσήφ Β’ (μια έτερη άποψη διακρίνει στο πρόσωπο του Μελχιόρ ένα κρυμμένο πορτρέτο του αυτοκράτορα Σιγισμούνδου του Λουξεμβούργου).
Σίγουρα όχι μια αυθαίρετη προσθήκη, καθώς και οι δύο αυτοί πρωταγωνιστές του ύστατου τραγικού κεφαλαίου της βυζαντινής ιστορίας, είχαν παραστεί με την πολυπληθή συνοδεία τους από Ελληνες αυλικούς και διανοούμενους στη σύνοδο της Φλωρεντίας στα 1439, όταν και έμελλε να γεφυρωθεί
-τουλάχιστον στα χαρτιά- το χάσμα ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, τη λατινική και την ορθόδοξη.
Συνεχίζεται
