Φανταστικό μουσείο

Και να ένας άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε μπροστά της και της είπε: «Άννα, Άννα, ο Κύριος εισάκουσε τη δέησή σου, θα συλλάβεις και θα γεννήσεις και θα μιλούν για το σπέρμα σου σε όλη την οικουμένη». Και η Αννα αποκρίθηκε: «Ζει Κύριος, ο Θεός μου, εάν γεννήσω, είτε αγόρι είτε κορίτσι, θα το προσφέρω ως δώρο στον Κύριο, τον Θεό μου, να τον υπηρετεί όλες τις ημέρες της ζωής του». Ηλθαν τότε δύο αγγελιοφόροι και της είπαν: «Να ο Ιωακείμ, o άνδρας σου, έρχεται με τα πρόβατα του». Αγγελος Κυρίου είχε κατεβεί σε αυτόν και του είπε: «Ιωακείμ, Ιωακείμ, ο Κύριος, ο Θεός εισάκουσε τη δέησή σου, κατέβα λοιπόν από αυτόν τον τόπο, γιατί η γυναίκα σου θα συλλάβει». Κατέβηκε τότε ο Ιωακείμ, κάλεσε τους βοσκούς του και τους παράγγειλε: «Φέρτε εδώ δέκα προβατίνες χωρίς κηλίδα ή ψεγάδι για να τις προσφέρω θυσία στον Κύριο, το Θεό μου, φέρτε μου επίσης δώδεκα μοσχάρια τρυφερά για να τα προσφέρω στους ιερείς και τη γερουσία και φέρτε μου τέλος και εκατό κατσίκια για όλον τον λαό“ (Απόκρυφο Πρωτοευαγγέλιο Ιακώβου, 4.1-3).
Η ιστορία του Ιωακείμ και της Άννας περιγράφεται σε ένα από τα απόκρυφα κείμενα της Καινής Διαθήκης, το Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου. Το κείμενο θα υπάρξει πηγή αναφοράς και έμπνευσης για τους καλλιτέχνες που καλούνταν να αποδώσουν επεισόδια από τη ζωή της Παναγίας και των γονέων της. Οπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς οι εν λόγω σκηνές Μαριολογικής θεματικής προσφέρονταν κατ’ εξοχήν για να κοσμήσουν εκκλησίες αφιερωμένες στη Θεομήτορα, όπως π.χ. στο παρεκκλήσι Tornabuoni στην εκκλησία της Santa Maria Novella στη Φλωρεντία, το οποίο είναι διακοσμημένο με έναν εικονογραφικό κύκλο με σκηνές από τους βίους της Παναγίας και του Ιωάννη του Βαπτιστή (βλ. παλαιότερο έκθεμα του Φανταστικού Μουσείου).
Αντίστοιχη είναι και η περίπτωση του “Ιωακείμ ανάμεσα στους ποιμένες” του Τζιόττο ντα Μποντόνε. Η παράσταση αποτελεί τμήμα της πλούσιας διακόσμησης του παρεκκλησίου Σκροβένι (Scrovegni) στην Πάντοβα με σκηνές από τη ζωή της Παναγίας και του Ιησού. Οι δύο κύκλοι που συμπεριλαμβάνουν πάνω από 40 σκηνές εκτελεσμένες με την τεχνική της νωπογραφίας, καλύπτουν τις επιφάνειες των πλαϊνών τοίχων του παρεκκλησίου, με το εικονογραφικό πρόγραμμα να επιστέφεται στον τοίχο του βωμού με την απόδοση της επιβλητικής απεικόνισης του Χριστού ως “Τελικού Κριτή”.
Στις 6 Φεβρουαρίου 1300 ένας πλούσιος τραπεζίτης, έμπορος και επιφανής πατρίκιος από την Πάντοβα, ο Ενρίκο Σκροβένι (Enrico Scrovegni) θα αγοράσει στα περίχωρα της Πάντοβας μία έκταση στην οποία εκτείνονταν τα ερείπια του αρχαίου αμφιθεάτρου της πόλης (εξ’ ού και το εναλλακτικό προσωνύμιο με το οποίο είναι γνωστό το παρεκκλήσι -”Cappella Arena”, δηλαδή παρεκκλήσι του “αμφιθεάτρου”), αποσκοπώντας στην έγερση ενός (σήμερα κατεστραμμένου) μεγαλοπρεπούς παλατιού και ενός οικογενειακού παρεκκλησίου, το δεύτερο ως απότιση φόρου τιμής στη μνήμη του πατέρα του Ρινάλντο Σκροβένι (Rinaldo Scrovegni). Ο θεμέλιος λίθος για το μονόχωρο κτίσμα μήκους 30μ ετέθη τη συμβολική χρονιά του 1300 και μάλιστα με τη συγκατάθεση και προτροπή του Πάπα Βονιφάτιου Η’. Η περίτεχνη διακόσμηση θα ολοκληρωθεί ανάμεσα στα 1302 και στα 1305. Ο Σκροβένι θα αναθέσει στους πιο διάσημους καλλιτέχνες της εποχής να κοσμήσουν με τις δημιουργίες τους το παρεκκλήσι που σήμερα διόλου τυχαία αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Υιοθετώντας τα διδάγματα από τη χρονικά προγενέστερη, αλλά εν μέρει και παράλληλη ενασχόλησή του με το εξ ίσου μεγαλόπνοο σχέδιο της διακόσμησης της εκκλησίας στην Ασίζη με ένα εικονογραφικό πρόγραμμα εμπνευσμένο από τον βίο του τοπικού αγίου Φραγκίσκου, ο Τζιόττο θα καταφέρει να ολοκληρώσει το έργο στην Πάντοβα σε μόλις τρία χρόνια. Η “μνημειακή” απλότητα στη διαχείριση του επεισοδίου της συνάντησης του Ιωακείμ με τους ποιμένες επιτρέπει στον επισκέπτη του “Φανταστικού Μουσείου” να συλλάβει σε έναν βαθμό την επαναστατικότητα της τέχνης του φλωρεντινού αυτού ζωγράφου στο μεταίχμιο του 14ου αιώνα. Διάχυτη είναι η αίσθηση αληθοφάνειας στην απόδοση της σκηνής, προϊόν της επιτυχημένης αρμονικής σύζευξης του φυσικού βραχώδους τοπίου, με το κοπάδι των ζώων -που με τη σειρά του μοιάζει υποταγμένο στο θείο κάλεσμα να κατευθύνεται πειθήνια προς το σεβάσμιο, σκυφτό Ιωακείμ- και τους τρεις πρωταγωνιστές στο κέντρο της σύνθεσης.
Ο Τζιόττο, έχοντας μαθητεύσει κοντά στον προσκολλημένο στη βυζαντινή τεχνοτροπία Τσιμαμπούε (Cimabue) θα στραφεί γρήγορα σε άλλες κατευθύνσεις, απαρνούμενος τις έως τότε κυρίαρχες καλλιτεχνικές συμβάσεις που ήθελαν την απόδοση των αγίων ως μορφών ασκητικών, “εξαϋλωμένων”, έτσι ώστε να τονίζεται η ιερατική αυστηρότητά τους. Στην τέχνη του Τζιόττο αντίθετα ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η απόδοση της πλαστικότητας της φόρμας στις μορφές, οι οποίες δεν απαρνούνται την υλική τους υπόσταση, πατώντας γερά με τα πόδια τους στη γή. Η σκηνή λαμβάνει πλέον χώρα σε μια τοπογραφικά απροσδιόριστη, υπερβατική ουράνια σφαίρα, αλλά εντάσσεται σε ένα τοπίο με βιωματικές αναφορές που παραπέμπει στην ιταλική ύπαιθρο, γεγονός που επιτείνεται και από την εκτενή χρήση του λαμπερού και ταυτόχρονα πολύτιμου lapis lazuli για την απόδοση του μπλε φόντου σε 38 από τις νωπογραφίες.