H Αγία Σεσίλια, προστάτιδα της εκκλησιαστικής -και όχι μόνο- μουσικής και ιδιαίτερα προσφιλής αγία της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας (ημέρα εορτασμού 22 Νοεμβρίου), είχε υπάρξει σύμφωνα με την παράδοση μια όμορφη νεαρή Ρωμαία παιδούλα ευγενικής καταγωγής που έζησε και έδρασε κατά τον 3ο μεταχριστιανικό αιώνα. Την πρώτη νύχτα του γάμου της η Σεσίλια θα αποκαλύψει στον ειδωλολάτρη σύζυγό της Βαλεριανό, ότι ένας άγγελος στέκεται στο πλευρό της ως θεματοφύλακας της αγνότητας και της παρθενίας της. Μπροστά στην απαίτηση του ανδρός της να γίνει κοινωνός της παρουσίας του αγγέλου για να την πιστέψει, η Σεσίλια θα τον παραπέμψει στο γηραιό επίσκοπο της Ρώμης Ουρβανό Α’, ο οποίος και έμελλε να μεταστρέψει τον άπιστο Βαλεριανό στο χριστιανισμό. Μετά τη βάπτιση του και την επιστροφή του κοντά στη σύζυγό του, ο τελευταίος θα αναγνωρίσει τον άγγελο στο πλευρό της Σεσίλια, προσφέροντάς της ευωδιαστά κρίνα και ρόδα. Τη μεταστροφή του Βαλεριανού στη νέα θρησκεία θα ακολουθήσουν ο ενστερνισμός του χριστιανικού δόγματος και από τον αδερφό του Τιβέριο. Ο Ρωμαίος ύπατος Αλμάχιος θα αποκεφαλίσει τους δύο άνδρες και θα θελήσει να κάνει το ίδιο και με τη Σεσίλια, επιτυγχάνοντας μεν το σκοπό του -το θάνατο της, ο οποίος θα επέλθει ωστόσο μετά από τρεις μέρες- χωρίς όμως να καταφέρει παρά τις συνεχόμενες απόπειρες να αποκόψει το κεφάλι από τον υπόλοιπο κορμό.
Σε αυτή ακριβώς την κυρτή στάση, τυλιγμένη σε ένα χρυσοκέντητο φόρεμα, μνημονεύεται σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της σορού της αγίας κατά την ανακάλυψη της σαρκοφάγου της στα 1599, στο πλαίσιο εργασιών ανάπλασης της εκκλησίας που φέρει το όνομά της στη συνοικία Τραστέβερε στη Ρώμη. Η σαρκοφάγος της αγίας βρισκόταν στο μεσοδιάστημα θαμμένη κάτω από το μεγάλο βωμό, έχοντας μεταφερθεί στην εκκλησία από τις κατακόμβες του αγίου Καλλίστου, τον αρχικό τόπο ταφής της Σεσίλια, με πρωτοβουλία του πάπα Πασχάλη Α’ στα 817-824.
Μαρτυρίες της εποχής μεταφέρουν με γλαφυρό τρόπο την έκπληξη των παρευρισκομένων μπρος στο θέαμα της εύρεσης της σορού της χωρίς ίχνη αλλοίωσης από τον χρόνο, με την αγία στραμμένη στο πλάι σε στάση κοιμωμένης με το κεφάλι προς τα κάτω. Ο γλύπτης Στέφανο Μαντέρνα (Stefano Maderna), θα λάβει μάλιστα την τιμητική παραγγελία να φτιάξει ένα γλυπτό ομοίωμα της αγίας, το οποίο δύναται να θαυμάσει σήμερα ο επισκέπτης της εκκλησίας της Αγίας Σεσίλιας στη Ρώμη (βλ. εικ. 2). Η είδηση της ανεύρεσης της σορού της αγίας και το έργο του Μαντέρνα θα έχουν ως επακόλουθο τη ραγδαία αύξηση της δημοτικότητας της αγίας, η οποία και θα αναδειχθεί σε μία από τις επιφανέστερες οσιομάρτυρες της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης. Το γεγονός αυτό εξηγεί και τη συχνή παρουσία της και στη ζωγραφική για την εποχή που μιλάμε. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκδοχή της προσωπογραφίας της αγίας Σεσίλιας από τον Οράτιο Τζεντιλέσκι, έργο μέσα από το οποίο ο καλλιτέχνης καταφέρνει με περίσσια δεξιότητα να συνδυάσει τις “καραβατζιστικές” καταβολές του (έντονη χρήση φωτοσκίασης, αναχρονιστική – “σύγχρονη” ένδυματολογική προσέγγιση του θέματος με την αγία να φέρει μάλιστα τα χαρακτηριστικά της κόρης του ζωγράφου, Αρτεμισίας), με το ταυτόχρονο, από το θρησκευτικό πνεύμα της εποχής επιβαλλόμενο αίτημα για διαχέουσα πνευματικότητα στην απόδοση του θέματος ως αφετηρία ενδοσκόπησης και εσωτερικού στοχασμού από την πλευρά του αποδέκτη θεατή-πιστού (έντονα “σπιριτουαλιστικό”, σχεδόν εκστατικό βλέμμα της αγίας προς τη μεταφυσική πηγή φωτός που εισέρχεται από το άνω δεξιό άκρο του πίνακα).
