Φανταστικό μουσείο

Γύρω στα 1450 ο Αντρέα ντελ Καστάνιο θα αναλάβει την παραγγελία για έναν κύκλο «Επιφανών Ανδρών (Uomini Famosi)» με την τεχνική της νωπογραφίας προορισμένο να διακοσμήσει τη Villa Pandolfini στη Legnaia, λίγο έξω από τη Φλωρεντία. Εικονογραφικοί κύκλοι της συγκεκριμένης θεματικής είχαν υπάρξει ιδιαίτερα αγαπητοί κατά την περίοδο της Αναγέννησης στην Ιταλία. Μεγαλύτερα σε διαστάσεις από το κανονικό –ας ληφθεί εδώ υπόψη και η απόσταση από σημείο θέασης- τα πορτραίτα αυτά διασήμων ανδρών και γυναικών επιχειρούσαν να στήσουν μια γέφυρα ανάμεσα στο ένδοξο χθές και το περίλαμπρο σήμερα, μέσω της επιδιωκόμενης εξίσωσης σημαντικών πρωταγωνιστών του ιταλικού ουμανιστικού κινήματος με αρχαίους ήρωες, στρατηλάτες, πολιτικούς και επιστήμονες, τις αρετές και τα ανδραγαθήματα των οποίων οι πρώτοι αυτάρεσκα ήθελαν με αυτόν τον έντεχνο τρόπο να παραλληλίσουν με τα δικά τους σύγχρονα επιτεύγματα.
Έτσι και στον εν λόγω εικονογραφικό κύκλο συναντάμε τα πορτραίτα των στρατιωτικών ηγετών Niccolo Acciaiuoli, Farinata degli Uberti και Pippo Spano και των δαφνοστεφανωμένων ποιητών Δάντη και Βοκκακίου να παρελαύνουν δίπλα σε αυτά της Κυμαίας σίβυλλας και των μυθικών βασιλισσών Εσθήρ και Τόμυρις.
Σε ό,τι αφορά το τεχνικό κομμάτι της εκτέλεσης της σημαντικής αυτής παραγγελίας, ο Καστάνιο θα επιδείξει τεράστια μαεστρία στην απόδοση μορφών αποτυπωμένων στο νωπό σοβά με ψευδαισθητικό τρόπο τέτοιο, ώστε να απομιμούνται  την απόδοσή τους σε μάρμαρο σαν να επρόκειτο για γλυπτικές και όχι ζωγραφικές δημιουργίες –γεγονός που θα πρέπει να μελετηθεί στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των τεχνών για την πρωτοκαθεδρία μεταξύ τους, ανταγωνισμός που θα λάβει την πλέον προγραμματική έκφραση του αρκετά χρόνια αργότερα στις ρωμαλέες νεανικές μορφές των γυμνών νέων (ignudi) του Μιχαήλ-Αγγέλου στη διακόσμηση της οροφής του παρεκκλησίου του Σίξτου Δ’ στο Βατικανό.
Το πορτραίτο του Farinata degli Uberti (1212-1264), o οποίος είχε υπάρξει ηγέτης της αντιπαπικής φατρίας των Γκιμπελλίνων στη Φλωρεντία κατά το 13ο αιώνα, είναι ενδεικτικό της προσέγγισης αυτής του καλλιτέχνη, όπως μαρτυρά η δεξιοτεχνική χρήση της προοπτικής απόδοσης του αρχιτεκτονικού φόντου, αλλά και επιμέρους λεπτομέρειες, όπως π.χ. η «έξεργη» απόδοση των μορφών που μοιάζουν να θέλουν να σπάσουν τα στενά αρχιτεκτονικά όρια που τις πλαισιώνουν (προσέξτε π.χ. ενδεικτικά για την τάση αυτή στην εικόνα μας το δεξί χέρι με τη στρατιωτική ράβδο και τη μύτη του αριστερού ποδιού του αποδοσμένου σε τέλειο contrapposto Farinata), τοποθετώντας τις καθ’ αυτόν τον τρόπο σε έναν χώρο που αφήνει την αίσθηση στο θεατή ότι αιωρείται ανάμεσα στον ιλουζιονιστικό-ζωγραφικό και στον πραγματικό.