Φανταστικό μουσείο

Ομηρος και τα έπη του είχαν υπάρξει ιδιαίτερα δημοφιλείς στους ουμανιστικούς κύκλους στην Ιταλία ήδη από το 14ο αιώνα. Ανάμεσα στους λόγιους που καταπιάστηκαν με το έργο του κατά τη διάρκεια της ζωής τους, συναντά κανείς τα ονόματα περιώνυμων προσωπικότητων των ιταλικών γραμμάτων του όψιμου Μεσαίωνα και της πρώϊμης Αναγέννησης, όπως του Βοκάκιου (Bocaccio), του Πετράρχη (Petrarca), του Λεόντιου Πιλάτου (Leontius Pilatus), του Πιέρ Κάντιντο Ντετσέμπριου (Pier Candido Decembrio), του Φραντσέσκο Φίλελφου (Francesco Filelfo), του Άντζελο Πολιτσιάνου (Angelo Poliziano) και στην πλέον περίοπτη θέση εκείνο του Αθηναίου Δημήτριου Χαλκοκονδύλη (Demetrios Chalcocondyles). Ο τελευταίος θα ολοκληρώσει στα 1488 στη Φλωρεντία με επιτυχία πρώτος το εγχείρημα της πλήρους ιταλικής μετάφρασης και συνακόλουθης έκδοσης των έργων του αρχαίου επικού ποιητή.
Στη διαπιστωμένη αυτή ιταλική “Ομηρολατρεία” κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα, έρχεται ωστόσο να αντιπαρατεθεί μια πλήρης άγνοια και σύγχυση, η οποία επικρατούσε στους ουμανιστικούς κύκλους σχετικά με τα πιθανά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του αρχαίου ποιητή. Το μεταγενέστερα ευρέως διαδεδομένο πορτραίτο του θεοποιημένου τυφλού Ομήρου με την ηρωϊκή ταινία στα μαλλιά δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί κατά το 16ο αιώνα, έτσι ώστε οι αρχαιοδίφες δε διέθεταν βάσιμα στοιχεία για την απόδοση μιάς πιθανοφανούς ομηρικής προσωπογραφίας. Η αρχαιολογικά εσφαλμένη, από τη μορφή του θνήσκοντος Λαοκόοντος εκ του περίφημου ελληνιστικού συμπλέγματος εμπνευσμένη φυσιογνωμική απόδοση του Ομήρου στον “Παρνασσό” του Ραφαήλ στα παπικά δώματα του Βατικανού στη Ρώμη, εικονογραφεί με τον πλέον παραστατικό τρόπο την αμηχανία των αναγεννησιακών καλλιτεχνών απέναντι στο πρόβλημα.
Ούτε όμως και ο ιταλός αρχαιοδίφης του16ου αιώνα Φούλβιο Ορσίνι (Fulvio Orsini), ο επωνομαζόμενος και “πατέρας της αρχαίας εικονογραφίας” είχε να αντιμετωπίσει λιγότερες δυσκολίες, προσβλέποντας στην αναζήτηση του αληθινού πορτραίτου του Ομήρου. Στην επιχειρούμενη εικονογράφηση του κεφαλαίου του αφιερωμένου στον Ομηρο στη σημαίνουσα πραγματεία του από τη χρονιά του 1570, φέρουσα τον τίτλο “Imagines et elogia virorum Illustrium”, καθίσταται σαφής η άνω διατυπωμένη προβληματική. Ακόμη και κατά τον όψιμο 16ο αιώνα, την εποχή δηλαδή της ραγδαίας προόδου των αρχαιολογικών επιστημών, οι ιταλοί μελετητές της αρχαιότητας είτε επιχειρούσαν να ερμηνεύσουν ως αυθεντικό ομηρικό πορτραίτο ένα ανυπόγραφο αγαλματίδιο, βασιζόμενοι σε όχι πάντα αξιόπιστες στυλιστικές συγκρίσεις, είτε αντιστρόφως, όπως καταδεικνύει η περίπτωση της αποσπασματικά σωζόμενης, ακέφαλης ερμαϊκής στήλης, διέθεταν μεν τον απαρέγκλητο για την ταυτοποίηση τής απεικονιζομένης μορφής ενεπίγραφο ονομαστικό προσδιορισμό, χωρίς όμως το συνανήκον κεφάλι που θα παρείχε μια αξιόπιστη απάντηση αναφορικά με το φλέγον ερώτημα των αυθεντικών φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών του αρχαίου επικού ποιητή. Τα αντικείμενα της αρχαίας μικροτεχνίας, όπως π.χ. οι καμέοι και τα νομίσματα αποτελούσαν από την άλλη πλευρά παρά το μέγεθός τους πειστικότερα τεκμήρια, καθώς αποδίδουν τοπορτραίτο της μορφής του Ομήρου σε προφίλ, συνδυάζοντάς το με την εγχάρακτη ονομαστική επιγραφή.