Φανταστικό Μουσείο

Ο Γιάκομπ Γιόρνταενς (Jacob Jordaens) (1593-1678) συγκαταλέγεται μαζί με τον Άντονφαν Ντάικ και τον Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς στην τριάδα των σημαντικότερων εκπροσώπων της μπαρόκ ζωγραφικής σχολής της Αμβέρσας. Μετά το θάνατο των δύο συναδέρφων του στα 1641 και 1640 αντίστοιχα, ο Γιόρνταενς θα μονοπωλήσει την εικαστική σκηνή των Κάτω Χωρών, λαμβάνοντας σημαντικές παραγγελίες και διατηρώντας εώς το θάνατό του ένα πολυπληθές και άκρως παραγωγικό ατελιέ.
Για τη «Γιορτή του βασιλιά του φασολιού» ο Γιόρνταενς άντλησε έμπνευση από ένα έθιμο του τόπου του. Κατά την ημέρα του εορτασμού της γιορτής των τριών μάγων,συνηθιζόταν στη Φλάνδρα κατά το 17ο αιώνα να λαμβάνει χώρα σε κάθε νοικοκυριό μια οικογενειακή συνεστίαση. Τραβιόντουσαν κλήροι ή ψηνόταν μία πίτα, μέσα στην οποία υπήρχε κρυμμένο ένα φασόλι. Σε όποιον λάχαινε ο κλήρος, ή εκείνος, ο οποίος τύγχανε να βρεί στο κομμάτι της πίτας που του αναλογούσε το φασόλι αυτό, χριζόταν αυτόματα βασιλιάς της γιορτής και αποκτούσε το δικαίωμα να διοικήσει το βασίλειό του, οργανώνοντάς το και μοιράζοντας ρόλους και αρμοδιότητες στους παρευρισκομένους «υπηκόους» του.
Ο Γιόρνταενς έχει επιλέξει να απεικονίσει τη στιγμή, κατά την οποία ο «βασιλιάς» υψώνει το ποτήρι του, ενώ οι συνδαιτημόνες σε πλήρη έκσταση αναφωνούν «Ο βασιλιάς πίνει!». Υπό τη βουβή εποπτεία του αποφθέγματος (χαραγμένο στην πινακίδα που είναι αναρτημένη ψηλά) «Nil similius insano quam ebrius», δηλαδή «Κανένας δεν μοιάζει περισσότερο σε έναν τρελό, απ’ ότι ένας μεθυσμένος», μια χαρούμενη συντροφιά έχει συγκεντρωθεί γύρω από ένα πλούσια στρωμένο τραπέζι. Δεξιά κάθεται ο βασιλιάς με το υψωμένο ποτήρι ανά χείρας. Στο έργο του Γιόρνταενς είναι ο γηραιότερος της ομάδας, στον οποίο τα χαρακτηριστικά του έμελλε να δανείσει ο πεθερός του ζωγράφου, Άνταμ φαν Νόορτ (Adam van Noort).
Οι ήδη κατανεμημένοι ρόλοι της εικονικής «αυλής» που τον περιτριγυρίζει είναι διακριτοί στα σημειώματα που είναι καρφιτσωμένα σε πολλές από τις μορφές. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο «Αρχιράφτης» (η μορφή πίσω από το βασιλιά που ετοιμάζεται να καταβροχθίσει μια σαρδέλα), η «Βασίλισσα» (έκκεντρα τοποθετημένη, αποδοσμένη από το Γιόρνταενς πάντοτε ως η πιο όμορφη εκ των παρευρισκομένων γυναικών) και ο «Γιατρός» (η μορφή στα αριστερά που υποκύπτει ήδη στην πρώϊμη αυτή φάση της γιορτής στην άκρατη κατανάλωση αλκοόλ). Άλλοι ευφάνταστοι ρόλοι που προφανώς ακόμη δεν έχουν στελεχωθεί είναι αυτοί του «Υπουργού της Αυλής» και του «Αοιδού», όπως υποδηλώνουν οι δύο λωρίδες χαρτιού που κείνται στο πάτωμα.
Ο Γιόρνταενς απεικονίζει την ομήγυρη σε κατάσταση πλήρους ευθυμίας, παραδομένη στα πλέον αρχέγονα, αχαλίνωτα ένστικτά της. Οι πρωταγωνιστές της παράστασης δεν είναι μεγαλοαστοί ή αριστοκράτες, αλλά απλοί καθημερινοί άνθρωποι, οι οποίοι εκδηλώνουν μέσω της γιορτής αυτής συμβολικά την επιθυμία τους να ζήσουν την κάθε στιγμή, ρουφώντας το μεδούλι της ζωής. Βέβαια, από την άλλη πλευρά δεν εκλείπει από την παράσταση και ο κριτικός τόνος από την πλευρά του ζωγράφου, μια επίπληξη προς κάθε μορφή έκλυτης και ανάλγητης συμπεριφοράς. Το ηθικοπλαστικό αυτό μήνυμα τονίζεται από το ζωγράφο με την έντεχνη προσθήκη στο έργο του εικονογραφήσεων γνωστών φλαμανδικών παροιμιών της εποχής του που καλούσαν τους αποδέκτες τους στην επίδειξη σύνεσης, φρόνησης και ισορροπημένης συμπεριφοράς. Έτσι, π.χ. το ζευγάρι στο άνω αριστερό άκρο του πίνακα που επιδίδεται χωρίς αιδώ σε ερωτικές περιπτύξεις σε άμεση γειτνίαση ενός καπνιστή, εικονογραφεί το απόφθεγμα «Είναι ο καπνός και τίποτε άλλο πέραν του καπνού, αυτό που τρέφει την ερωτική επιθυμία». Ο σκύλος που ζητιανεύει ενώπιον
του μικρού αγοριού στο πρώτο πλάνο παραπέμπει με τη σειρά του σε μια έτερη γνωστή παροιμία της εποχής: «res immoderate cupido est», δηλαδή «η ζοφερή επιθυμία δε γνωρίζει όρια». Με τις κρυμμένες, αλλά για το κοινό του πίνακα σίγουρα αναγνώσιμες αυτές ηθικοπλαστικές αναφορές καθίσταται σαφής η πρόθεση του καλλιτέχνη να τονίσει την ανάγκη επίδειξης μέτρου και ηθικής συμπεριφοράς. Αμφίβολο παραμένει ωστόσο αν οι αποδέκτες του μηνύματός του, περήφανοι εκπρόσωποι μιας εύρωστης και ευημερούσας οικονομικά κοινωνίας, ήταν διατεθειμένοι να ανταποκριθούν θετικά στην μοραλιστική αυτή πρόσκληση.