“Fece per il cardinale d’ Aragona, in un quadro, la belissima Sant’ Agata ignuda martirizzata nelle poppe, che fu cosa rara; il qual quadro e oggi nella guardaroba del signor Guidobaldo duca d’ Urbino; e non e punto inferiore a molti altri quadri bellissimi che vi sono di mano di Raffaello da Urbino, di Tiziano e d’ altri“.
Με αυτό το εξόχως κολακευτικό σχόλιο από τη δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση των βίων των περιώνυμων ιταλών καλλιτεχνών της Αναγέννησης (1568), ο Τζιόρτζιο Βαζάρι (Giorgio Vasari) θα εκδηλώσει απερίφραστα το θαυμασμό του για το έργο “Το μαρτύριο της Αγίας Αγαθής” του Bενετσιάνου ζωγράφου Σεμπαστιάνο ντελ Πιόμπο. Η Αγία Αγαθή είχε υπάρξει μια παρθένα κόρη χριστιανικής οικογενείας με καταγωγή από την πόλη Κατάνια της Σικελίας. Αρνούμενη πεισματικά να ενδώσει στις γαμήλιες προτάσεις του Ρωμαίου επάρχου Κουϊντιανού η Αγαθή θα πεθάνει στη φυλακή, έχοντας προηγουμένως υποστεί το μαρτύριο του καψίματος με πυρακτωμένες τανάλιες και της συνακόλουθης αποκοπής με ένα μαχαίρι των μαστών της. Στην εκκλησία San Agata al Fornace στην Κατάνια -πόλη, της οποίας η Αγαθή αποτελεί την προστάτιδα αγία- επιδεικνύεται ακόμη και σήμερα στους πιστούς ο τόπος του μαρτυρίου της, ενώ τα λείψανά της και το θαυματουργό της πέπλο, που κατά την παράδοση αναχαίτησε τα κύματα της καυτής λάβας σε κάποια από τις εκρήξεις του γειτονικού ηφαιστείου της Αίτνας, προσκυνούνται ως ιερά κειμήλια στον καθεδρικό ναό της σικελικής πόλης.
Στην απόδοση του θέματος από τον Σεμπαστιάνο ντελ Πιόμπο, η Κατάνια διακρίνεται στο φόντο πίσω από τους δύο ενόπλους του δευτέρου πλάνου, οι οποίοι παρακολουθούν με συνοφρυωμένο βλέμμα το μαρτύριο εν εξελίξει. Στο δεξιό φόντο διακρίνεται ένα φλεγόμενο παλάτι, αναφορά σε ένα γεγονός που φέρεται σύμφωνα με τη γραπτή παράδοση ως ένδειξη θεϊκής κατακραυγής να επακολούθησε του θανάτου της αγίας. Πρόκειται για ένα στη ζωγραφική τέχνη σύνηθες αναχρονιστικό σχόλιο, με δεδομένο ότι στην περίπτωσή μας όχι μονάχα ο θάνατος δεν έχει επέλθει, αλλά ούτε και το μαρτύριο δεν έχει ξεκινήσει.
Η αγία Αγαθή, δεσμένη πισθάγκωνα, “γεμίζει” το πρώτο πλάνο με το ογκώδες, ρωμαλέο, αθλητικό της σώμα έχοντας εκατέρωθεν τους δύο επίδοξους βασανιστές της, οι οποίοι και κραδαίνουν τα όργανα του μαρτυρίου κυριολεκτικά “πρό των θηλών” της. Ωστόσο ακριβώς σε αυτήν τη τη συνειδητή επιλογή της άρνησης της επαφής των βαριών σιδερένιων εργαλείων με το πλούσια φωτισμένο, αψεγάδιαστο σώμα της αγίας, έγκειται το μεγαλείο της τέχνης του βενετσιάνου ζωγράφου, όπως θα σπεύσει να παρατηρήσει ήδη στα 1855 ο Γιάκομπ Μπούρκχαρντ (Jacob Burkhardt): «ένα βαθύ αίσθημα φιλανθρωπίας και βενετσιάνικης καλλιτεχνικής ευαισθησίας θα εξωθήσει το Σεμπαστιάνο να μην επιτρέψει να αγγιχθεί με τις τανάλιες του μαρτυρίου το καλοσχεδιασμένο σώμα της Αγίας».
