Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική του ονοµασία είναι Salvia officinalis (Σάλβια η φαρµακευτική) και το συναντούµε σε όλη την Ελλάδα µε διάφορες ονοµασίες όπως Φασκοµηλιά, Αλιφασκιά, Φάσκος, Σφάκα, Χαµοσφάκα, Αγριοφασκιά, Ελαφίσκος, Ελελίφασκος, Μοσχακίδι. Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών.
Είναι αυτοφυές στη νότια Ευρώπη και τις Μεσογειακές χώρες.
Είναι µικρός θάµνος µε ύψος από 50 έως 120 εκατοστά µε ξυλώδη βάση και ποώδη, όρθια στελέχη. Τα φύλλα του είναι επιµήκη, ωοειδή, λογχοειδή, µε λεπτά εξογκώµατα και πρασινογκριζωπό χρώµα. Τα άνθη του είναι µικρά, µωβ κατά στάχυ. Άλλα είδη φασκοµηλιάς µε ανάλογες ιδιότητες είναι ο Ελελίφασκος ο ιεροβοτανοειδής (Salvia verbenaca, κοινώς άγριος βασιλικός, σαρκοθρόφι, βουτυρόχορτο, γοργογιάννης), η Μηλοσφακιά (Salvia pomifera, κοινώς αλιφασκιά, φασκοµηλιά, φουσκοµηλιά, πιθανώς πρόκειται για τον ελελίφασκο του Θεόφραστου), Ελελίφασκος ο όρµινος (Salvia horminum, κοινώς σαρκοθρόφι, καυλόχορτο) και ο Ελεφίφασκος ο ερυθρανθής (Salvia sclirea , κοινώς αγιαννίτης, αιγιάννης, γογγογιάννης ή γοργογιάννης).
Ιστορικά στοιχεία
Οι σπουδαίες ιδιότητες της Φασκοµηλιάς εκθειάζονται από τους Θεόφραστο, Ιπποκράτη, ∆ιοσκουρίδη, Αέτιο, Γαληνό και άλλους. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το έδιναν στις γυναίκες για να γίνουν γόνιµες. Οι Λατίνοι το ονόµαζαν «φυτό ιερό». Στην βοτανική σχολή του Σαλέρνο έλεγαν για το φασκόµηλο ότι δεν υπάρχει καλύτερο φάρµακο κατά του θανάτου. Το Φασκόµηλο είναι συνδεδεµένο µε τη µακροβιότητα και έχει τη φήµη ότι αποκαθιστά την εξασθενηµένη µνήµη. Οι κινέζοι το εκτιµούσαν τόσο πολύ που όταν άρχισαν Βρετανοί και Ολλανδοί να εισάγουν τσάι από την Κίνα, πρόσφεραν δύο κιβώτια τσαγιού για ένα κιβώτιο µε αποξηραµένα φύλλα του βοτάνου. Στην Ευρώπη εδώ και πολλά χρόνια χρησιµοποιούν τη Φασκοµηλιά σαν άρτυµα στα διάφορα φαγητά. Αρωµάτιζαν το ξύδι, τα λαρδιά, τα ζαµπόν και καπνίζουν µε τα φύλλα τους όπως τον καπνό. Στην Ανατολή έπιναν Φασκόµηλο και το ονόµαζαν «τσάι Ελληνικό».
Κρήτη ήταν γνωστό και πολύτιµο βότανο. Το χρησιµοποιούσαν σαν θερµαντικό βραστάρι. Η ποσότητα του βοτάνου στο νησί ήταν τόσο µεγάλη που το χρησιµοποιούσαν και στους φούρνους γιατί έκανε καλό παξιµάδι. Την σγουρή Φασκοµηλιά την θεωρούσαν καλύτερη από την πλατύφυλλη. Τα φασκόµηλα (οι κηκίδες που σχηµατίζονται από το κέντηµα ενός εντόµου που αφήνει τα αυγά του στη Φασκοµηλιά) τρώγονταν ευχάριστα από µικρούς και µεγάλους. Ανάλογα µε την περίοδο ανάπτυξης του φυτού, όχι σπανίως υπάρχουν µέσα στην ψίχα σκουλήκια που προκαλούν δυνατούς πόνους στα έντερα. Αυτά γίνονται µυγάκια που τρυπούν το φασκόµηλο και πετούν µακριά. Για αυτό έλεγαν χαρακτηριστικά «αλλά µην φας πολλά, και νάχεις τ’ αµέντε σου να µην φας κανένα σκουλικιάρικο». Οι Κρητικοί γνώριζαν την δράση του βοτάνου στην στοµατική υγιεινή και µε το αφέψηµα των φύλλων και ξύδι θεράπευαν το γουλοφά (ουλίτις). Θεωρούσαν το αφέψηµα του φασκόµηλου τονωτικό του στοµάχου, αποχρεµπτικό, αντιδιαρροϊκό και ανθιδρωτικό. Το χρησιµοποιούσαν ακόµη για θεραπεία δερµατικών νόσων και κατά της πιτυρίδας. Επίσης µαζί µε στύψη έκαναν γαργάρες στον πονόλαιµο και το θεωρούσαν αιµοστατικό στην εξαγωγή των δοντιών.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό έχει οσµή ισχυρή και αρωµατική. Η γεύση του είναι θερµή και υπόπικρη. Περιέχει λίγο γαλλικό οξύ, εκχυλισµατική ουσία και µεγάλη ποσότητα αιθέριου ελαίου, πράσινου χρώµατος που αποδίδει 0,125% καµφορά. Το αιθέριο έλαιο περιλαµβάνει 30% θουγιόνη, 5% κινεόλη, λιναλόλη, βορνεόλη, καµφορά, σαλβένιο, πινένιο, ένα πικρό στοιχείο, τανίνες, τριτερπενοειδή, φλαβονοειδή, οιστρογόνες ουσίες και ρητίνη. Στη φαρµακευτική χρησιµοποιείται η µωβ ποικιλία που είναι πιο δραστική από το κοινό πράσινο φυτό.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Περίοδος άνθισης του φυτού είναι Ιούνιος και Ιούλιος. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα και τα άνθη που συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας µε ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, τον Μάιο ή τον Ιούνιο. Το ξεραίνουµε σε σκιά ή σε θερµοκρασία που δεν ξεπερνά τους 35 βαθµούς Κελσίου.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το Φασκόµηλο σαν στυπτικό, διεγερτικό και τονωτικό είναι ίσως το καλύτερο από όλα τα άλλα της ίδιας οικογένειας. Προκαλεί µία θερµότητα στο στοµάχι, διευκολύνει την πέψη, αυξάνει τη διούρηση, επιταχύνει την κυκλοφορία, ασκεί σηµαντική επίδραση στον εγκέφαλο και µετριάζει τον ερεθισµό του νευρικού συστήµατος, σαν αντισπασµωδικό και κατευναστικό φάρµακο.
∆ρα ως άφυσο, σπασµολυτικό, αντισηπτικό, στυπτικό και αντιιδρωτικό. Είναι το κλασικό ίαµα για φλεγµονές του στόµατος, του λαιµού και των αµυγδαλών, αφού τα πτητικά έλαια του καταπραΰνουν τις βλεννογόνες µεµβράνες. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί εσωτερικά αλλά και µε τη µορφή στοµατοπλύµατος, για τη φλεγµονή και αιµορραγία των ούλων (ουλίτιδα), τη φλεγµονή της γλώσσας (γλωσσίτιδα), ή τη γενικευµένη φλεγµονή του στόµατος (στοµατίτιδα). Είναι ωφέλιµο και στα στοµατικά έλκη (άφθες). Σαν γαργάρες βοηθά στη θεραπεία της λαρυγγίτιδας, της αµυγδαλίτιδας και του περιαµυγδαλικού αποστήµατος. Είναι πολύτιµο άφυσο και χρησιµοποιείται στη δυσπεψία.
Μία ιδιότητα του βοτάνου είναι λίγο παράδοξη. Όταν το λαµβάνουµε σε µικρές δόσεις είναι εφιδρωτικό και για αυτό το χρησιµοποιούµε κατά της βρογχίτιδας, γρίπης κ.λ.π. αν όµως το πάρουµε σε µεγαλύτερη δόση δρα ως αντιιδρωτικό και για αυτό το χρησιµοποιούµε κατά της νυχτερινής εφίδρωσης.
Σαν κοµπρέσα προάγει την επούλωση των τραυµάτων. Σαν γαργάρες για τα προβλήµατα του λαιµού συνδυάζεται καλά µε την Ποτεντίλλη την τορµεντίλλη και τη Λεύκη του Γαλαάδ. Για τη δυσπεψία, µπορεί να συνδυασθεί µε Σπειραία και Χαµοµήλι.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα σΕ αναλογία 1 προς 100 αν το θέλουµε ελαφρύ ή 1 προς 25 αν το θέλουµε ισχυρό. Το ρόφηµα το πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα. Για πλύσεις στο στόµα κάνουµε βαθιές γαργάρες µε ζεστό ρόφηµα επί 5-10 λεπτά αρκετές φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
Το Φασκόµηλο διεγείρει τους µύες της µήτρας και πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης. Είναι επίσης αντιγαλακταγωγό και µειώνει την παραγωγή µητρικού γάλακτος. Μεγάλες ποσότητες φασκόµηλου προκαλούν φαινόµενα τοξικά. Η ουσία τιχόνη που περιέχει, σε µεγάλες δόσεις µπορεί να προκαλέσει κρίσεις επιληψίας. Πρέπει να το αποφεύγουν άτοµα πληθωρικά, υπερτασικά και γενικά µε αιµατώδη κράση.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
