Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Tilia europaea (Τίλια η Ευρωπαϊκή) και ανήκει στην οικογένεια των Τιλιαϊδών. Το συναντούµε µε τις ονοµασίες φλαµουριά, σφεντάµι, τίλια, φυλλουριά, φιλύρα και άλλες. Στον τόπο µας υπάρχουν µόλις λίγα δέντρα φλαµουριάς, αλλά στην υπόλοιπη Ελλάδα είναι πολύ κοινό δέντρο και ιδιαίτερα το συναντούµε στα δάση της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου, της Κέρκυρας και της Εύβοιας.
Είναι πολυετές µεγάλο δέντρο µε ισχυρό ριζικό σύστηµα, που µπορεί να φτάσει σε ύψος τα 15-25 µέτρα. Υπάρχουν δέντρα που η ηλικία τους φτάνει τα 2.000 χρόνια! Σε µερικές περιοχές το ύψος τους φτάνει τα 40 µέτρα.
Καλλιεργείται και σαν καλλωπιστικό δέντρο. Έχει καρδιοειδή πριονωτά φύλλα µε µεγάλο µίσχο και καταλήγουν σε µυτερό άκρο. Τα άνθη φέρονται κατά ταξιανθίες από τρία τουλάχιστον άνθη στις µασχάλες φύλλων νεαρών βλαστών µε µεγάλο ποδίσκο. Είναι είδος ερµαφρόδιτο και επικονιάζεται από τα έντοµα. Οι µέλισσες τα αγαπούν πολύ. Ο καρπός είναι καρύδι, αυγοειδές, ασύµµετρο, µονόσπερµο, µε καστανό τεφρόχρουν τριχωτό τοίχωµα.
Υπάρχουν περίπου 30 είδη όπως η Μεγαλόφυλλος, η Μικρόφυλλος, η Κοινή, η Πιλώδης µε µικρές παραλλαγές κ.α. . Όλες οι ποικιλίες έχουν τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες εκτός από την Αργυρώδη η οποία δεν έχει άρωµα. Για διάκριση έχει την κάτω επιφάνεια των φύλλων της λευκή και έχει άνθη διπλά.
Το ανοιχτόχρωµο ξύλο του δέντρου είναι ακριβό και έχει πολλές χρήσεις, µια από τις οποίες είναι η κατασκευή µουσικών οργάνων.
Ιστορικά στοιχεία
Είναι δέντρο γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιµοποιούσαν τους καρπούς του δέντρου ως φάρµακο κατά των αερίων της κοιλιάς. Ο ∆ιοσκουρίδης έλεγε ότι ο χυµός των φύλλων και τα φύλλα σε επιθέµατα θεραπεύουν δαγκώµατα φιδιών, ενώ ο Πλίνιος συµπλήρωσε ότι τα φίδια δεν τολµούν να πλησιάσουν ούτε στη σκιά του δέντρου. Στα αρχαία χρόνια το ονόµαζαν Φιλύρα. Η Φιλύρα ήταν νύµφη της ελληνικής µυθολογίας, θεότητα της ανάρρωσης, της ευωδίας και των αρωµάτων, της γραφής και της οµορφιάς. Ο θεός Κρόνος την ερωτεύτηκε, όταν όµως το ανακάλυψε η σύζυγός του, Ρέα, αυτός µεταµορφώθηκε σε άλογο. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα από την Ωκεανίδα Φιλύρα και τον Κρόνο να γεννηθεί ο Κένταυρος Χείρων, ο οποίος ήταν µισός άνθρωπος και µισός άλογο. Για να απαλύνει τον πόνο, την ντροπή και την απελπισία που ένιωθε η Φιλύρα, ο Κρόνος τη µεταµόρφωσε στο οµώνυµο δέντρο. Μάλιστα λέγεται πως όποιος κοιµόταν κάτω από τη φλαµουριά, µεταφερόταν στην γη των Νεραϊδών.
Η φλαµουριά ήταν γνωστή επίσης στον αρχαίο κόσµο τόσο για την ξυλείας της όσο και για το µέλι που παρήγαγαν οι µέλισσες από τα άνθη της.
Το ξύλο της χρησιµοποιήθηκε τους επόµενους αιώνες από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα, οι βορειοευρωπαίοι από τον εσωτερικό φλοιό της ακόµη κατασκευάζουν παπούτσια, σχοινιά, δίχτυα ψαρέµατος κ.α. Παράλληλα, το 17ο και 18ο αιώνα η Φλαµουριά χρησιµοποιήθηκε στον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό των πόλεων, οριοθετώντας τις λεωφόρους, κάτι που βλέπουµε µέχρι και σήµερα. Σε αρκετές πόλεις της Βορείου Αµερικής υπάρχει µία «Λεωφόρος των Φλαµουριών», ενώ στο Βερολίνο το δέντρο έχει χαρίσει το όνοµά του σε ένα κεντρικό δρόµο που λέγεται «Unter den Linden», δηλαδή «Κάτω από τις Φλαµουριές».
Η ονοµασία τίλιο, προέρχεται από την αντίστοιχη ιταλική tiglio, που πάρθηκε από το λατινικό tilia, η προέλευση του οποίου είναι η αρχαιοελληνική πτελέα (φτελιά). (Μείζον ελληνικό λεξικό, «Τεγόπουλου-Φυτράκη»).
Οι χωρικοί διατηρούσαν τους καρπούς της φλαµουριάς σε ξύδι και αλάτι και τους έτρωγαν όπως την κάπαρη.
Οι ιθαγενείς της Αµερικής χρησιµοποιούσαν τον φλοιό της TILIA Americana για προβλήµατα στοµάχου και του ουροποιητικού συστήµατος.
Σύµφωνα µε τις λαϊκές δοξασίες, όποιος κοιµόταν κάτω από τη φλαµουριά µεταφερόταν αστραπιαία στη γη των νεράιδων.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα άνθη και τα φύλλα του δέντρου περιέχουν µαλακτικές ουσίες, πτητικά έλαια πλούσια σε φαρνεζόλη, γλίσχρασµα, φλαβονοειδή, εσπεριδίνη, φραξινοσιδική κουµαρίνη, βανιλίνη, στυπτικά και ουσίες παρόµοιες µε την βιταµίνη Ε.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή:
Ανθίζει στις αρχές του καλοκαιριού, Ιούνιο ή Ιούλιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα άνθη και τα φύλλα. Συλλέγονται αµέσως µόλις ανθίσουν.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι ένα αρωµατικό βότανο που δρα ως διουρητικό, ήπιο στυπτικό, αποχρεµπτικό, χολαγωγό, ηρεµεί τα νεύρα και κατεβάζει την υψηλή πίεση του αίµατος, αυξάνει την εφίδρωση, ελευθερώνει τους σπασµούς και βελτιώνει την πέψη.
Χρησιµοποιείται εσωτερικά και δρα θετικά σε προβλήµατα υπέρτασης, αρτηριοσκλήρυνσης, καρδιακές και πεπτικές ανωµαλίες που συνοδεύονται µε ανησυχία, ουρικές φλεγµονές, γρίπη, αναπνευστική καταρροή, ηµικρανία, νευρική υπερένταση και πονοκέφαλους.
Το έγχυµα των ανθών και των φύλλων το παίρνουµε σε κρυολογήµατα που συνοδεύονται από πυρετό (συνάχι, βήχα, γρίπη, φλέµατα, βρογχίτιδα κ.α.). Χάρη στην ιδιότητα του βοτάνου να προκαλεί εφίδρωση και αύξηση της διούρησης, τα άνθη χρησιµοποιούνται και σε ασθένειες των νεφρών και της ουρήθρας, όπως επίσης και για να ελαφρώσουν τους πόνους και να βελτιώσουν την λειτουργία του στοµάχου. Χρησιµοποιείται επίσης ως χολαγωγό στις ασθένειες του συκωτιού και πέτρες στη χολή. Είναι καλό ηρεµιστικό και µας βοηθά να κοιµηθούµε καλά και ήρεµα.
Ενισχύει το ανοσοποιητικό µας σύστηµα και βοηθά στη πρόληψη των καρδιοπαθειών µια και έχει θετική δράση στη µείωση της χοληστερόλης και την χαλάρωση των αρτηριών.
Το µέλι από άνθη φλαµουριάς θεωρείται ότι είναι πολύ καλής ποιότητας και βοηθά σε προβλήµατα λοιµώξεων και είναι καταπραϋντικό.
Το τσάι Τίλιου είναι πολύ δηµοφιλές στη Γαλλία και πίνεται ως καθηµερινό ρόφηµα. Αρέσει στα παιδιά χάρη στη γλυκιά του γεύση, πράγµα που το καθιστά ένα από τα αγαπηµένα τους βότανα. Τα ηρεµεί αν είναι νευρικά, βοηθά στις αϋπνίες και ανακουφίζει από τον βήχα και τα κρυολογήµατα. Θερµαίνει και χαλαρώνει το πεπτικό σύστηµα και είναι ευεργετικό για όσους είναι πολυάσχολοι και τρώνε βιαστικά.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε µία κουταλιά του τσαγιού άνθη, το σκεπάζουµε και το αφήνουµε για 10 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα. Για να πετύχουµε εφίδρωση σε περίπτωση πυρετού χρησιµοποιούµε 2-3 κουταλιές του τσαγιού.
Το τίλιο συνδυάζεται πολύ καλά µε τον Κράταιγο και τον Ιξό για την υψηλή πίεση και µε τον Λυκίσκο για τη νευρική πίεση. Σε κρυολογήµατα και γρίπη συνδυάζεται καλά µε τον Σαµπούκο.
Σε βάµµα παίρνουµε 1-2 ml βάµµατος τρεις φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
Αν είµαστε στρεσαρισµένοι, νευρικοί και πολυάσχολοι το τίλιο µας είναι πολύτιµο. Αν όµως είµαστε πάρα πολύ κουρασµένοι ας µην το πιούµε, γιατί λόγω της καταπραϋντικής του δράσης µπορεί να επιδεινώσει το αίσθηµα της κόπωσης.
Τα άνθη που χρησιµοποιούµε πρέπει να έχουν συλλεγεί στις αρχές της άνθισης, γιατί στη συνέχεια αναπτύσσουν ναρκωτικές ιδιότητες. Να αποφεύγουµε να χρησιµοποιούµε φύλλα που έχουν µαζευτεί από παλιά, γιατί µπορεί να προκαλέσουν ένα είδος µέθης. Να προτιµούµε το βότανο που έχει συλλεγεί πρόσφατα.
