«…εάν ξεχάσουμε, ο άνεμος, μια μέρα, θα μας σκορπίσει μακριά, ο άνεμος θα μας σκορπίσει μακριά…»
Oι δρόμοι της ποίησης ατελεύτητοι: δαιδαλώδεις, ανηφορικοί, σπειροειδείς.Κι αν ο μέγιστός μας Διονύσιος Σολωμός περιδιάβαινε τη Ζακυνθινή ύπαιθρο αγοράζοντας λέξεις* για να αδράξει καλύτερα την αλήθεια της γλώσσας του λαού μας ,εντέλει πόσους και ποιους παράδοξους μα και μεγαλειώδεις δρόμους απαιτήθηκε από την ιστορία να τους διαβούν οι μοναχικοί ποιητές ; Μα ασφαλώς τους πιο δύσβατους , αυτούς που οδήγησαν σε σειρά υπερβάσεων και καρποφόρησαν μιαν αδιαπραγμάτευτη προσωπική αλήθεια γιατί τότε μόνο έλαβε υπέρτερη αξία ο ποιητικός λόγος, όταν άνθισε δίπλα σε επαναστατικές πράξεις ζωής .
Σήμερα οι Πράξεις Ποιητών παρουσιάζουν την ποιήτρια Forough Farrokhzad ,μια ισχυρή γυναικεία φωνή ελευθερίας από το Ιράν. Η Φορούγ που στα περσικά σημαίνει “Φως” γεννήθηκε στην Τεχεράνη το 1935. Η ζωή της όπως και το έργο της χαρακτηρίστηκαν από μεγάλη τόλμη. Μεγάλωσε σε μια μεσοαστική οικογένεια και οι σπουδές της περιορίστηκαν μόνο στο Γυμνάσιο. Παντρεύτηκε στα 16-17 χρόνια της έναν διακεκριμένο γελοιογράφο κι ενώ ο γάμος ευδοκίμησε με έναν γιο, ωστόσο διαλύθηκε πολύ σύντομα. Η οικογένεια του συζύγου ανέλαβε την κηδεμονία του παιδιού και η σχεδόν δεκαοχτάχρονη Φορούγ αναγκάζεται να στερηθεί τον γιό της για τον οποίο γράφει το ποίημα “Για σένα”. Η Φορούγ όμως έχει αποφασίσει να καταγραφεί στην Περσική διανόηση και στην καρδιά του λαού της ως μια ισχυρή γυναικεία προσωπικότητα δημιουργού. Παρά τις αποδοκιμασίες που δέχεται στην Τεχεράνη του 1950 αφού είναι μια διαζευγμένη ποιήτρια που ζει μακράν της ανδρικής κηδεμονίας, εκείνη έχει πάρει την απόφαση να βρει τον εαυτόν της και μετά να τον επεκτείνει, έτσι μπαίνει για τα καλά στην περιπέτεια της χειραφέτησης.
Η πρώτη υπέρβαση από τη νεαρή ποιήτρια υλοποιείται: Οι τίτλοι των πρώτων συλλογών της αντικατοπτρίζουν την τολμηρή προβληματική της για τις συνθήκες ζωής των γυναικών στην πατρίδα της: “Η αιχμάλωτη’’, “Δεσμά του γάμου’’, “Έκκληση στα όπλα’’, “Στην αδελφή μου”: «Σε λαχταρώ, παρόλο που ξέρω, ότι ποτέ/δε θα μπορέσω να σε αγκαλιάσω ολόκαρδα/Είσαι ο γαλάζιος καθαρός ουρανός/Κι εγώ, στη γωνιά, σε κλουβί, είμαι το αιχμάλωτο πουλί/Πίσω από τα κρύα και τα σκοτεινά κάγκελα/σε σημαδεύω έκπληκτη με μετανιωμένο βλέμμα/Μπας και κάποιο χέρι να βρεθεί , και να ανοίξω φτερά προς εσένα/Ονειρεύομαι πως σε μια στιγμή αμέλειας/μπορεί να πετάξω από τούτη τη σιωπηρή φυλακή/Ακόμα κι αν ο φύλακας το θελήσει/δεν μου έχει μείνει ανάσα, αλλά ούτε αεράκι για να με απογειώσει/Πίσω από τα κάγκελα, κάθε λαμπερό πρωί/το βλέμμα ενός παιδιού μου χαμογελά/Και όταν αρχίσει το τραγούδι της χαράς μου, τα χείλη του μου προσφέρουν το φιλί/Ω ουρανέ, θέλω μονάχα μια μέρα/Ξέχασέ με, ουρανέ , είμαι το αιχμάλωτο πουλί/Είμαι το κεράκι που σκορπά φως στα χαλάσματα, με την φλόγα της καρδιάς του/Εάν θελήσω να διαλέξω το σιωπηλό σκοτάδι, θα φέρω τη φωλιά μου στα χαλάσματα»: (ποίημα :η Αιχμάλωτη).**
Δίνει φωνή στην καταπιεσμένη γυναίκα, στηλιτεύει την αντιμετώπισή της ως αντικείμενο, υμνεί τον έρωτα, αντιτίθεται στην επιβεβλημένη ανοχή των γυναικών μέσα στον συμβατικό γάμο. Η ποίησή της διαβάζεται κρυφά , αγκαλιάζεται κι ας κρίθηκε ‘’σχεδόν βλάσφημη’’, κι ας απαγορεύτηκε περισσότερο από μια δεκαετία στο σημερινό Ιράν. Τα ισχυρά συναισθήματα και πάθη που φέρει, δίνουν φωνή στις εξαναγκασμένες σε σιωπή γυναίκες και φτερά για ουρανούς λεύτερου στοχασμού. Η Φορούγ είναι δίπλα στους αδικημένους κι ο τρόπος γραφής της λέγεται ότι άλλαξε για πάντα την Ιρανική ποίηση η οποία έχει πολύ μεγάλο βάρος με σημαίνοντες και εμπνευσμένους ποιητές που ασχολήθηκαν με την αγάπη, τον μυστικισμό αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η νεαρή ποιήτρια της ανυπακοής αντιστέκεται και γίνεται φωνή διαμαρτυρίας με τους στίχους της σε ένα καθεστώς που έχει επιβάλλει ασφυκτικά περιοριστικά πλαίσια για τις γυναίκες.
Ταξιδεύει στην Ευρώπη ,όπου διαμένει μικρό διάστημα και εκεί συνδέεται με τον σκηνοθέτη Εμπραχίμ Γκολεστάν , ο οποίος την ενθαρρύνει να συνεχίσει την ποίηση και εκδίδει άλλες δυο συλλογές: “Τοίχος’’ και “Εξέγερση’’. Κατόπιν τα βήματά της θα την φέρουν σε ισχυρότερη υπέρβαση ζωής που χαρίζει δικαιωματικά τη σφραγίδα της ανθρωπιάς στην ποιήτρια και στο έργο της. Το 1962 το ζευγάρι ταξιδεύει στο βόρειο Ιράν και επισκέπτονται μια αποικία λεπρών. Η Φορούχ γράφει το σενάριο και σκηνοθετεί την πρώτη και μοναδική της κινηματογραφική ταινία με τίτλο ’’Το σπίτι είναι μαύρο’’***. Η ταινία αφηγείται την καθημερινότητα των λεπρών, τις συνθήκες απομόνωσής τους, όψεις του βίου τους. Με ποιητικό τρόπο αλλά και σκληρές ρεαλιστικές εικόνες αποτυπώνεται ο πόνος των ανθρώπων με δυο αφηγητές, τον Εμπραχίμ και Τη Φαρούγ. Εναλλάσσονται κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, του Κορανίου και αντισυμβατικής ποίησής της. Πραγματοποιείται συγκινητική κορύφωση στο τέλος της ταινίας που διαδραματίζεται στην σχολική αίθουσα της κοινότητας και οι μικροί μαθητές απαντούν σε ερωτήματα.Από τον τελευταίο μαθητή θα ζητηθεί να γράψει μια πρόταση με την λέξη σπίτι κι αυτός θα γράψει στον πίνακα : ‘’Το σπίτι είναι μαύρο’’.Η ταινία διακρίθηκε ως ταινία τεκμηρίωσης και ευαισθητοποίησης , έτσι έλαβε πολλές διεθνείς βραβεύσεις. Ο παλιός φόβος της Φαρούγ ακυρώθηκε: ’’έχω γράψει περίπου χίλιες σελίδες σενάρια για να φτιάξω ένα κινηματογραφικό έργο , αλλά πάντα μένει για τον άλλο χρόνο. Φοβάμαι να πεθάνω νωρίτερα από ό,τι νομίζω και να μείνουν τα έργα μου στη μέση’’. Το Ιράν λένε πως είναι η μόνη χώρα που έχει μητέρα του κινηματογράφου κι εννοούν τη Φαροχζάντ με αυτό το φιλμ που γυρίστηκε μόλις σε 12 ημέρες. Μάλιστα ήρθε τόσο κοντά με την κοινότητα των λεπρών ώστε υιοθέτησε ένα μικρό αγόρι που ακόμα και σήμερα μιλάει με αγάπη για τη θετή του μητέρα.
Την επόμενη χρονιά, το 1963 η Φορούγ εξέδωσε την ποιητική της συλλογή ’’ Άλλη γέννηση’’ που χαρακτηρίζεται ως το ωριμότερο δείγμα γραφής της .Η ποίησή της στον πυρήνα των αισθήσεων κομίζει τη θέρμη και τον άνεμο από τα οροπέδια της ιρανικής ερήμου και ενδοσκοπώντας μελαγχολικά προβάλλει τον θεμελιακό κλαυσίγελο της ανθρώπινης ύπαρξης:
’’Όλη μου η ζωή είναι ένας σκοτεινός στίχος/ που σε παίρνει διαιωνίζοντας/ως την αυγή της αιωνίας άνθησης κι ανάπτυξης/Σε αυτό το στίχο σε αναστέναξα, Αχ/σε αυτό το στίχο, σε μπόλιασα στο δένδρο, στο νερό και στη φωτιά/Η ζωή ,ίσως, είναι/ένας μακρύς δρόμος που το περνά κάθε μέρα, μια γυναίκα με ένα ζεμπίλι/….Η ζωή, ίσως, είναι/ ένα παιδί που επιστρέφει από το σχολείο/Η ζωή, ίσως, είναι / άναμμα ενός τσιγάρου στη ναρκωμένη και χαλαρή διάσταση ανάμεσα σε δυο συνουσίες/ή είναι το χαμένο βλέμμα ενός διαβάτη που με ένα ανόητο χαμόγελο, βγάζοντας το καπέλο του, λέει σε άλλο διαβάτη ‘’Καλημέρα σας’’;/Η ζωή ίσως είναι /αυτή η κλειδωμένη στιγμή που το βλέμμα μου αυτοκαταστρέφεται στις κόρες των ματιών σου/Και σε αυτό διακρίνεται η αίσθηση που εγώ τη συγχωνεύω με τη νόηση του φεγγαριού και την αντίληψη του σκότους/….Αχ, τόσο είναι το μερίδιό μου/τόσο είναι το μερίδιό μου/το μερίδιό μου/είναι ο ουρανός που κρύβεται με το κρέμασμα μιας κουρτίνας/το μερίδιό μου, είναι το κατέβασμα από παρατημένες σκάλες και μεταμόρφωση σε κάτι σάπιο και ξένο…. ( Από το ποίημα: Άλλη γέννηση)**
Η Φορούγ Φαροχζάντ είναι μια εξαιρετική περίπτωση ποιήτριας που στάθηκε όρθια σε αντίξοες συνθήκες. Είχε δυο μεγάλα τάλαντα: την αίσθηση προορισμού και την ανθρωπιά. Για να πει το δικό της τραγούδι στην τέχνη και την ποίηση εξαναγκάστηκε να θυσιάσει αρχικά τον ρόλο της ως μητέρα , – αν δεν το έκανε , δεν θα είχε μιλήσει ως δημιουργός -κι ύστερα είδαμε ότι αναπλήρωσε προστατεύοντας ακόμη κι ένα ξένο παιδί. Η ζωή δεν χαρίστηκε ποτέ εύκολα στις γυναίκες, ούτε στην Ανατολή ούτε στη Δύση, γιατί πάντα είχαν να συγχρονίσουν πολλαπλές απαιτήσεις συγκρουόμενων ρόλων. Κι αν σκεφτούμε ότι η θέση της Ελληνίδας το 1950 ήταν πολύ περιορισμένη, μπορούμε να φανταστούμε τις δυσκολίες που υπερέβη αντίστοιχα η Ιρανή ποιήτρια.
Στο σύγχρονο Ιράν η γυναίκα έχει ακόμη να κατακτήσει πολλά ,ωστόσο η γυναικεία ιρανική λογοτεχνία έχει προβάδισμα, οι φοιτήτριες υπερτερούν(!) σε πολλές πανεπιστημιακές σχολές, ενώ έχοντας πάντα πολύ υψηλά την ποιητική τους παράδοση, το Κοράνι σε πολλά σπίτια διαβάζεται μαζί με τον μεγάλο τους ποιητή Χαβέζ .Κάθε χρόνο στο ετήσιο μνημόσυνο της Φορούγ Φαρογζάντ βαθυμελάχροινες μεγαλομάτες κοπελιές ,αλλά και νεαροί εναποθέτουν λουλούδια στο μνήμα της ,αφού στην καρδιά τους ζει για πάντα η ανάμνηση της δικιάς τους ποιήτριας που έχασε τη ζωή της στα 32 της μόλις χρόνια, στις 13 Φεβρουαρίου του 1967 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, όταν για να αποφύγει τη σύγκρουση με ένα σχολικό λεωφορείο , έριξε το αυτοκίνητό της σε έναν τοίχο. Πραγματοποιώντας και την τελευταία υπέρβαση ζωής που της απαιτήθηκε από τα γραμμένα ,περνούσε στο επέκεινα. Ο τίτλος της συλλογής της ‘’Ο Τοίχος’’ υπενθυμίζει με τρόπο τραγικό το πολλές φορές οδυνηρό διαισθητικό χάρισμα των γνήσιων ποιητών , οι στίχοι της όμως επαγρυπνούν και κλειδώνουν τρυφερά την αξία της μνήμης: ’’εάν ξεχάσουμε, ο άνεμος , μια μέρα , θα μας σκορπίσει μακριά, ο άνεμος θα μας σκορπίσει μακριά’’…..
Σημειώσεις
*Στην ταινία Αιωνιότητα και μια μέρα του Θ. Αγγελόπουλου ο Διονύσιος Σολωμός,σύμφωνα με κάποιον θρύλο, αγοράζει στην κυριολεξία λέξεις από χωρικούς της Ζακύνθου∙μια υπέροχη στιγμή δοσμένη από τον αξέχαστο σκηνοθέτη- ποιητή του ελληνικού κινηματογράφου .Ας υπενθυμίσουμε ότι ο Σολωμός δεν εγνώριζε καλά την ελληνική γλώσσα και πράγματι προσπαθούσε να την αφομοιώσει.
**Προτιμήθηκε η μετάφραση (από τα φαρσί) του Καμάλ Νιρουχάντ Ραχιμί ,εκδοτικός οίκος 24 γράμματα
***Η ταινία (Τhe house is black) :’’Το σπίτι είναι μαύρο’’ υπάρχει στο youtube σε αποσπάσματα ή ολόκληρη, με αγγλικούς υπότιτλους.Ορισμένα πλάνα με τους ασθενείς δυνατόν να σοκάρουν.
Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή δημιουργών, λιγότερο γνωστών στην ευρύτερη κοινή γνώμη.
