«Ο κόσμος άλλαξε, και η ποίησή μου έχει αλλάξει. Μία σταγόνα αίματος που χύνεται πάνω σ’ αυτές τις γραμμές θα παραμείνει μέσα τους ζωντανή, ανεξίτηλη σαν την αγάπη»
Μάρτιος του 2024 -ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ και οι επικές φωνές της Μαρίας Φαραντούρη και του Πέτρου Πανδή έρχονται με ορμή από την χώρα της εφηβικής μνήμης διαπερνούν τις δεκαετίες και με επαναφέρουν στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο γήπεδο Πανιωνίου Νέας Σμύρνης. Είμαι μια μικρή τυχερή έφηβη που παρακολουθεί για πρώτη φορά έκθαμβη τον Μίκη Θεοδωράκη να διευθύνει με το πάθος που μόνο εκείνος γνώριζε. Ανάμεσα σε άλλα τραγουδούν και αποσπάσματα από το Canto General , Το Γενικό Άσμα του Χιλιανού Πάμπλο Νερούδα! Ο Νερούδα έχει ήδη τιμηθεί το 1971 με το βραβείο Νόμπελ. Το Canto General είναι ένα εμβληματικό ποιητικό κάλεσμα προς όλους τους λαούς για ελευθερία και ειρήνη.
Από τα τέλη Φεβρουαρίου δημοσιεύματα στον τύπο μάς πληροφόρησαν ότι μισό αιώνα μετά, η Χιλή θα επιχειρήσει για άλλη μια φορά να διαλευκάνει το μυστήριο του θανάτου του. Ο ποιητής απεβίωσε το 1973 δώδεκα μέρες μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ. Η επίσημη εκδοχή του θανάτου του από καρκίνο του προστάτη που ανακοινώθηκε τότε, αμφισβητείται ακόμη έως σήμερα από συγγενείς του ποιητή και το Κομμουνιστικό Κόμμα του οποίου ήταν μέλος. Οι έως τώρα έρευνες οδηγούνται και σε πιθανή δηλητηρίαση από μια ισχυρή τοξική ουσία. Ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με επίσημα στοιχεία περίπου 3.200 άνθρωποι δολοφονήθηκαν την περίοδο της δικτατορίας του Πινοσέτ και άλλοι 38.000 βασανίστηκαν. Κι ο ποιητής προφητικός όπως είναι όλοι οι μεγάλοι ποιητές σαν να επιστρέφει αυτές τις μέρες για να ξαναγεννηθεί και να αποβιώσει για δεύτερη φορά όπως εκείνος όρισε στους στίχους του. Ακολουθούν δυο μικρά ποιητικά μέλη από το επιβλητικό ποιητικό σώμα του Canto General ,του Οικουμενικού Άσματος του Νερούδα:
Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ (1944)
«Γύρισα… Η Χιλή με δέχτηκε με το κίτρινο πρόσωπο της ερήμου… /Προσκύνησα υποφέροντας/το άγονο φεγγάρι στον αμμουδερό κρατήρα/και συνάντησα τα χέρσα βασίλεια του πλανήτη/το λείο φως χωρίς κλήματα, την κενή ευθύτητα./Κενή; όμως χωρίς βλάστηση, χωρίς γρατσουνιές, χωρίς κοπριά/μου αποκάλυψε η γη τη γυμνή της διάσταση/κι από μακριά την μακριά κρύα γραμμή που μέσα σ’ αυτήν γεννιώνται/πουλιά, στήθεια πύρινα απαλής σύνθεσης…»
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
«Ξαναγεννήθηκα πολλές φορές, απ’ το βάθος/των αφανισμένων αστεριών, ξαναφτιάχνοντας το νήμα/της αιωνιότητας που πλήθυνα με τα χέρια μου,/και τώρα πάω να πεθάνω, χωρίς τίποτα περισσότερο, με χώμα/πάνω στο σώμα μου, το προορισμένο να είναι χώμα….».
Ο ποιητής γεννήθηκε το 1904 στη Χιλή και δεν γνώρισε ποτέ τη μητέρα του αφού εκείνη πέθανε ένα μήνα μετά τη γέννησή του , όμως τον μεγάλωσε με στοργή η δεύτερη σύζυγος του πατέρα του. Άρχισε να γράφει ποίηση από τα δέκα του χρόνια με ψευδώνυμο επειδή ο πατέρας του ήταν αρνητικός σε αυτή του την κλίση. Τελικά επινόησε το ψευδώνυμο Πάμπλο Νερούδα από το επώνυμο του γνωστού Τσέχου συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα και το μικρό όνομα του Γάλλου ποιητή Πωλ Βερλαίν. Στο Γυμνάσιο είχε καθηγήτρια την σπουδαία Χιλιανή πεζογράφο και μετέπειτα κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκαμπριέλα Μιστράλ*, η οποία τον μύησε στους κλασικούς. Φοίτησε στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο ενώ συνέχισε να γράφει και να δημοσιεύει ποίηση. Στα είκοσι χρόνια του ήταν ένας από τους πιο γνωστούς ποιητές της Χιλής.
Η διπλωματική καριέρα του άρχισε μπαίνοντας στο Διπλωματικό Σώμα και ταξιδεύοντας ανά τον κόσμο από το 1927 ως το 1935 .Ως πρόξενος στη Βιρμανία, στην Κεϋλάνη, στην Ιάβα, στη Σιγκαπούρη, στο Μπουένος Άιρες, στη Βαρκελώνη και στη Μαδρίτη. Το 1938, μετά από απόφαση του Λαϊκού Μετώπου της Χιλής, ο Νερούντα στέλνεται πρέσβης στο Παρίσι και αργότερα στο Μεξικό. Το 1933 που διορίστηκε πρόξενος της Χιλής στο Μπουένος Άιρες άρχισε η φιλία του με τον Ισπανό ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Η εκτέλεση του Λόρκα συνέβαλε καθοριστικά στο περιεχόμενο των πολιτικών του θέσεων και στην ίδια του την ποίηση. Στο Μεξικό ζει μια πυρετώδη φάση ποιητικής δημιουργίας επηρεασμένος από τον ντόπιο πολιτισμό και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη. Όταν ο Πρόεδρος Βιδέλα απαγόρευσε τον κομμουνισμό στη Χιλή, εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εις βάρος του Νερούδα. Για τέσσερις μήνες κρυβόταν στο υπόγειο ενός σπιτιού στην πόλη Βαλπαραΐσο. Διέφυγε στην Αργεντινή και από εκεί στην Ευρώπη, όπου έζησε εξόριστος από το 1948 ως το 1952. Στο μεταξύ είχε εκλεγεί Γερουσιαστής με το Κομμουνιστικό Κόμμα Χιλής το 1945. Ανάμεσα στα μέρη που έζησε κατά την περίοδο της εξορίας του ήταν και το νησί Κάπρι της νότιας Ιταλίας, γεγονός από το οποίο είναι εμπνευσμένη η σπουδαία ταινία «Ο ταχυδρόμος». Το 1949 επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ένωση για τον εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου λογοτέχνη και ποιητή Πούσκιν. «Στην καρδιά των ποιημάτων του μια μοναδική έγνοια υπάρχει: ο καταδιωγμένος, ο εκμεταλλευόμενος, ο αλλοτριωμένος άνθρωπος» επισημαίνει εύστοχα ο Γάλλος συγγραφέας Ζαν Μαρσενάκ.
“ΟΙ ΛΥΤΡΩΤΕΣ”
«…Αυτό είναι το δέντρο/το δέντρο του λαού/του κάθε λαού/το δέντρο της Ελευθερίας και του αγώνα./Σκύψε πάνω στην κόμη του/άγγιξε τις αστραπές τις ξανανιωμένες/βύθισε το χέρι μέσα στις φάμπρικες/όπου δονούμενος ο καρπός/πληθαίνει το φως κάθε μέρα…» (Canto General)
Ο Νερούδα εκτός από ποιητής της επανάστασης είναι και ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του έρωτα και της γυναίκας. Στους στίχους του η λέξη “αγαπημένη” αποκτά το ποθητό νόημα για όλες τις γυναίκες. Οι αισθήσεις γιορτάζουν στην ποίησή του με ενθουσιασμό και χυμώδη απόλαυση ,αλλά και με τη θλίψη και την αγωνία του αληθινά ερωτευμένου.
«…Τραγούδι του αρσενικού και του θηλυκού/καρπός των αιώνων/που ζουλάει τον χυμό του/μέσα στις φλέβες μου…» (συλλογή Ο ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΕΝΟΣ ΤΟΞΟΤΗΣ)
Όμως ο ποιητής είναι από καιρό στο στόχαστρο του φεμινιστικού κινήματος στη Χιλή. Μάλιστα απαίτησαν να μην διδάσκεται. Του καταλογίζουν ότι δεν ήταν πιστός αν και συνήψε εξ έρωτος και τους τρεις γάμους και όλες οι σύζυγοι υπήρξαν οι μούσες του. Το σπουδαιότερο όμως για το οποίο τον κατακρίνουν είναι η αδιαφορία του για την κόρη του Μάλβα που έπασχε από υδροκεφαλία. Η Ολλανδή συγγραφέας Hagar Peeters στο μυθιστόρημά της ‘’Μalva’’ δίνει φωνή στη μοναδική κόρη του Νερούδα ενώ στηρίζει την αφήγησή της σε στοιχεία έρευνας. Και οι σκιές στον μύθο του ποιητή δεν σταματούν εδώ, αλλά βέβαια συνεχίζονται και μετά από τη δική του ομολογία στα απομνημονεύματά του ότι ήρθε σε ερωτική επαφή με μια καμαριέρα στη Σρι Λάνκα το 1929 χωρίς τη θέλησή της. Και τα δυο αυτά σημεία του βίου του έχουν δηλωθεί και υποδηλωθεί από τον ίδιο στο έργο του με έναν ξεχωριστό ποιητικό τρόπο.
Ας επιστρέψουμε στο φως! Ο ίδιος άνθρωπος, ο ποιητής και διπλωμάτης Νερούδα έσωσε 2000 πρόσφυγες ασκώντας πιέσεις για να μεταφερθούν με το “πλοίο της ελπίδας’’, ένα μεταφορικό πλοίο εννέα τόνων στα χρόνια του Ισπανικού Εμφυλίου. Αυτή η ουμανιστική πράξη του Νερούδα φέρνει στο νου τον Όσκαρ Σίντλερ και είναι το θέμα της αφήγησης του 17ου έργου της Ιζαμπέλ Αλιέντε, «Ένα μακρύ πέταλο της θάλασσας».
Ποιητικό καθαρόαιμο ο Νερούδα θα αφήσει την παρακάτω δήλωσή του για την ποίηση και την αγάπη:
«…Η ποίηση διδάσκεται βήμα-βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης…»
Και στο ποίημά του ΖΗΤΑΩ ΣΙΩΠΗ από τη συλλογή ΕΣΤΡΑΒΑΓΑΡΙΟ(1958) (μτφρ. ΠΑΡΑΔΟΞΟΛΟΓΙΟ) θα μας ζητήσει: «Τώρα να μ’ αφήνατε ήσυχον/τώρα συνηθίστε χωρίς εμένα./Τώρα θα κλείσω τα μάτια μου./Και μόνο θέλω πέντε πράγματα/πέντε ρίζες που ξεχωρίζω./Η μια είναι ο έρωτας δίχως τέλος…»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Τα ποιήματα αντλήθηκαν από: -ΠΑΜΠΛΟ ΝΕΡΟΥΔΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (μετάφραση-σχόλια ΔΑΝΑΗ ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΥ) Εκδόσεις ΜΟΣΧΟΣ//PΑΒLO NERUDA ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΤΦΡ.ΑΝΝΑ ΒΑΛΒΗ –CLOE VARELA DOCAMPO Eκδόσεις ΤΟΛΙΔΗΣ 1971//*Για την Γκαμπριέλα Μιστράλ δείτε ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ (4-12-2023) -φωτογραφίες: σε όλες ο ποιητής. Στη φωτο 2 με τον Μίκη Θεοδωράκη και τη σύζυγό του Ματίλντε στο Παρίσι 1972). Φωτο 5 Παραλαμβάνοντας το βραβείο Νόμπελ το 1971.
* Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήναπαρουσιάζει το έργο και τη ζωή ποιητών.
