Πριν από 13 χρόνια έπιανε δουλειά η μπουλντόζα για να γκρεμίσει το εργοστάσιο της ΑΒΕΑ στη Νέα Χώρα. Η φωτογράφηση του παλιού εργοστασίου που είχε ξεκινήσει ο φωτογράφος Μιχάλης Πολυχρονάκης με την πρόθεση να αποκαλύψει κάτι από την ψυχή του ιστορικού εργοστασίου διακόπτεται ξαφνικά. Τα καρέ που είχε τραβήξει έμελλε να αποτελέσουν έναν ιδιότυπο φόρο τιμής σε ένα εμβληματικό κτήριο που χάθηκε.
«Θα έλεγα ότι αυτή η δουλειά είναι σαν ένα αποχαιρετιστήριο τραγούδι», μας λέει καθώς περπατάμε μαζί του στους χώρους της Δημοτικής Πινακοθήκης για να μας μιλήσει για τη σειρά φωτογραφιών υπό τον τίτλο “Σαπουναριό” που παρουσιάζονται στην έκθεση φωτογραφίας “Τοπία Αρχιτεκτονικής Εντροπίας”, στην οποία συμμετέχει μαζί με τους Αλέξανδρο Βούτσα και Χριστόφορο Δουλγέρη. Φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στο παλιό -γκρεμισμένο πια- εργοστάσιο της ΑΒΕΑ. «Ίσως για κάποιους να ακούγεται υπερβολικό αλλά με έναν τρόπο η δουλειά αυτή είχε σκοπό να μην φύγει αυτό το μνημείο ατραγούδιστο, σαν άταφος νεκρός», σημειώνει καθώς αρχίζει να ξετυλίγει το νήμα των φωτογραφικών “κλικ” που μετέτρεψαν ένα γηραλέο βιομηχανικό χώρο σε μια μαγική σκηνή ενδοσκόπησης, καλώντας τον θεατή να δει και να αισθανθεί πέρα από τα φαινόμενα.
Όταν πήγες στο παλιό σαπουναριό τι είχες κατά νου να φωτογραφήσεις;
Σε δύο δόσεις έγιναν τα πράγματα. Πήγα πρώτη φορά με πρόθεση να φωτογραφήσω το ’97 με αφορμή την έκθεση που είχε διοργανώσει τότε ο “Νότος” με θέμα “Εικόνες της Κρήτης που χάνονται”. Όπως όμως μπήκα στο εργοστάσιο έτσι βγήκα. Αυτό που σκέφτηκα ήταν ότι δεν υπάρχει τίποτα για εμένα. Επανήλθα τον Δεκέμβριο του 2000. Έξι μήνες νωρίτερα είχα γίνει μπαμπάς. Όλα είχαν έρθει τα πάνω – κάτω. Ένιωσα ότι το εργοστάσιο με περίμενε από την ίδρυσή του να το φωτογραφήσω.
Γι’ αυτό υπάρχει και αυτή η αναφορά στο γιο σου στο σημείωμα της έκθεσης; Εκεί λες ότι έδρασε σαν καταλύτης.
Ακριβώς. Η πατρότητα και η αίσθηση για ένα μέλλον που δεν γνωρίζουμε με επηρέασαν κι εκεί που δεν έβλεπα απολύτως τίποτα τα είδα όλα. Δεν ήθελα ωστόσο να καταγράψω την ιστορία του εργοστασίου. Αυτό είναι δουλειά κάποιου άλλου. Αυτό που ήθελα ήταν να κάνω το “επιτελεστικό διενέργημα” δηλαδή ένα μαγικό! Να φτιάξω μια επωδό και να αποχαιρετήσω εκ μέρους όλης της κοινωνίας το εργοστάσιο. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει περιγραφικά. Βέβαια, επειδή είμαι φωτογράφος πρέπει το ένα μου πόδι να πατάει στην περιγραφή -αλλιώς είμαι ψεύτικος- αλλά το άλλο πρέπει να πατάει στον μύθο και το όνειρο.
Παρότι όταν φωτογράφησες το εργοστάσιο ήταν ακόμα σε λειτουργία η αίσθηση που αποκομίζει κανείς από τις φωτογραφίες είναι μια αίσθηση φθοράς και ερείπωσης. Είναι στοιχεία που ασκούν μια παράξενη γοητεία. Τουλάχιστον στο δικό μου μάτι, ίσως γιατί δηλώνουν τον χρόνο που έχει περάσει…
Ίσως γιατί είσαι κι εσύ μπαμπάς! Είναι γεγονός ότι ο χρόνος αποκτά μια άλλη ποιότητα, για τους άντρες τουλάχιστον, μετά που γινόμαστε γονείς. Αντιλαμβανόμαστε με άλλο τρόπο το μέλλον, όχι αναγκαστικά αισιόδοξο. Μετά από την ΑΒΕΑ, πήγα στα Ταμπακαριά και μετά στα ερείπια. Σε κάθε περίπτωση τα ερείπια ασκούν τεράστια γοητεία πάνω μου αλλά όχι μια απαισιόδοξη γοητεία που σε καθηλώνει ή μια μελαγχολία που σε παραλύει. Είναι μια γοητεία που έχει να κάνει με τη ματαιότητα των ματαιοτήτων που αποπνέουν τα ερείπια και που είναι βαθύτατα αισιόδοξη. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο αλλά μια γνήσια αισιοδοξία μόνο από έναν τάφο μπορεί να βγει!
Σε πολλές φωτογραφίες σου εστιάζεις σε λεπτομέρειες, σε ασήμαντα πράγματα. Στοιχεία που ένας επισκέπτης του χώρου θα προσπερνούσε με αδιαφορία. Μοιάζει σαν να θέλεις να τους δώσεις μια άλλη διάσταση. Είναι έτσι;
Αυτός είναι ο στόχος της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Να εξιδανικεύσει το πραγματικό. Να το δει θεασιακά ή φανερωτικά κι όχι σκέτα ορατικά. Ως καλλιτέχνης έχω 3 αποστάσεις να παρατηρώ τα πράγματα: μια πολύ εξωτερική ή ευρυγώνια, μια μεσαία και μια πολύ κοντινή που μπαίνω μέσα στα πράγματα, βυθίζομαι μέσα σε μια λεπτομέρεια. Μέσα από αυτή την ταλάντωση, μπαινοβγαίνοντας στα θέματά μου, συντονίζομαι μαζί τους. Αν δεις οι περισσότερες φωτογραφίες είναι ένα τίποτα: μια κολύμπα νερό, μια βίδα, κάτι παλιά βαρέλια, μια σόμπα κ.λπ. Το σπουδαίο όμως δεν είναι το εικονιζόμενο αντικείμενο αλλά το ό,τι εικονίστηκε. Αυτό είναι ένα από τα στοιχήματα της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Φωτογραφίζεις πράγματα σχεδόν αδιάφορα που μέσα από τη φωτογραφία εξυψώνονται, μεταμορφώνονται και γίνονται σημαντικά. Διαφορετικά αν το ίδιο το αντικείμενο έχει μεγάλη ενέργεια τότε δύσκολα μπορείς να κάνεις κάτι. Στέκονται από μόνα τους και συνεπώς δεν μπορείς να “φωνάζεις” πιο δυνατά από αυτά.
Οι άνθρωποι που έζησαν το εργοστάσιο από μέσα πως είδαν τις φωτογραφίες σου; Εισέπραξαν αυτό το ποιητικό στοιχείο που λες ή το βίωμα υπερίσχυσε στη ματιά τους;
Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να φύγουν έξω από το βίωμα. Γι’ αυτούς το εργοστάσιο ήταν το ψωμί τους. Δεν είχα όμως ποτέ την απαίτηση να καταλάβουν τι θέλω να κάνω. Ακόμα κι εγώ όταν το έκανα αυτό που έκανα δεν ήξερα καλά – καλά που πάει. Συνεπώς δεν θα μπορούσα να ζητήσω και από τους άλλους να καταλαβαίνουν πράγματα που ακόμα δεν είχαν σχηματιστεί μέσα μου με καθαρότητα. Σιγά – σιγά συγκροτήθηκε το θέμα μου. Στην αρχή είχα απλώς μια διαίσθηση ότι από εδώ πάει ο δρόμος…
Βλέποντας πια από μια απόσταση αρκετών χρόνων τις φωτογραφίες αυτές αισθάνεσαι την ενέργεια που ένιωθες όταν ήσουν μέσα στον χώρο;
Ο φωτογράφος γίνεται ένα με τον χώρο που φωτογραφίζει. Τότε με φώναζαν χαριτολογώντας επίτιμο ραφιναδόρο και σαπουνοποιό! Όντως θέλω να μπαίνω μέσα στα θέματά μου. Από εκεί και πέρα, η χρονική απόσταση που μεσολάβησε μέχρι σήμερα με ωρίμασε. Αν σήμερα έμπαινα ξανά στο εργοστάσιο όχι ότι δεν θα έβγαζα τις φωτογραφίες που έβγαλα αλλά θα έβγαζα και άλλες. Άλλωστε εγώ από την ΑΒΕΑ πετάχτηκα έξω την ώρα που ήρθε η μπουλντόζα και τα γκρέμισε όλα. Διαφορετικά θα συνέχιζα.
Ανεξάρτητα πάντως -και χωρίς να είναι στις προθέσεις σου- η έκθεση έχει και τον χαρακτήρα τη διάσωσης ενός ίχνους που πια έχει χαθεί. Η ΑΒΕΑ “σώθηκε” μέσα από τις φωτογραφίες σου…
Μοιραία υπάρχει αυτό το στοιχείο αλλά ο στόχος μου ξεκάθαρα ήταν άλλος. Αν ένας καλλιτέχνης αρκεστεί σε αυτό το χαρακτηριστικό που λες τότε θα τον “καταπιεί”, θα κάνει τη δουλειά ενός φωτορεπόρτερ, όχι ενός καλλιτέχνη.
Το ζήτημα της κατεδάφισης των φουγάρων από μέρους της εταιρείας που κατέχει τον χώρο ήρθε πριν από κάποιο καιρό στο προσκήνιο. Ποια είναι η άποψή σου;
Λυπάμαι πραγματικά για την ανεπάρκεια της κοινωνίας μας. Όπως είχε ειπωθεί από τον Νεοχωρίτη φιλόλογο Δημήτρη Βεζονιεράκη, τότε που ήταν να γκρεμιστεί το εργοστάσιο, είμαστε ανάξιοι της πόλης μας. Το σχολείο θα μπορούσε να είχε χτιστεί αλλού, λίγα μέτρα πιο πέρα και να μην είχε γκρεμιστεί το σαπουναριό. Η ΑΒΕΑ θα μπορούσε να είναι το Γκάζι των Χανίων. Όπως έγινε στο Λαύριο και τη Μυτιλήνη. Έτσι μετατρέπεται ένα μνημείο σε μαντείο. Εμείς όμως έχουμε χώρους και τους πετάμε στα σκουπίδια.
“Τοπία Αρχιτεκτονικής Εντροπίας”
Η φωτογραφική έκθεση “Τοπία Αρχιτεκτονικής Εντροπίας” περιλαμβάνει φωτογραφίες των Μιχάλη Πολυχρονάκη, Αλέξανδρο Βούτσα και Χριστόφορο Δουλγέρη. Η σειρά φωτογραφιών του Μιχ. Πολυχρονάκη έχει ως τίτλο “Το σαπουναριό”, του Αλ. Βούτσα “Κρατικός Αερολιμήν Αθηνών” και του Χρ. Δουλγέρη “Το εγχείρημα των σχολείων”. Η έκθεση, την οποία έχουν επιμεληθεί οι Ιωάννης Αρχοντάκης και Δρ. Κωνσταντίνος Πρώιμος, με επιστημονικό συνεργάτη τον Δρ. Μεγακλή Ρογκάκο, πραγματοποιείται στην Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων έως τις 20 Ιανουαρίου 2018.
όμορφες δουλειές στην έκθεση αυτή – από τις φωτογραφίες του Σαπουναριού μ’ άρεσαν πιο πολύ αυτές που δείχνουν τις μεγάλες δεξαμενές – οι γραμμές πάνω στο μεταλλικό τους περίβλημα έχουν αποτυπωθεί τόσο καλά που έμοιαζαν με τσάκισμα του φωτογραφικού χαρτιού – Πολύ – πολύ όμορφα και τα σχολεία του Δουλγέρη – οι εικόνες τους έτσι όπως στέκεσαι απέναντι τους – σε κοιτάνε ολόκληρες και γεμάτες προσοχή – σημασία – δασκαλίστικη σοβαρότητα – νόμιζα πως είχε χρησιμοποιήσει διορθωτικό φακό αλλά από την άλλη το αποκλείω…