Francisco Goya, H “Eκτέλεση των επαναστατών τη 3ης Μαΐου 1808”, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο.

Η “εκτέλεση των επαναστατών της 3ης Μαΐου 1808” αποτελεί ένα από τα έργα-ορόσημα της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής. Καλούμενος να εικονογραφήσει μια από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της Ισπανίας, την εκτέλεση των Ισπανών ανταρτών από τα γαλλικά στρατεύματα στις 3 Μαΐου 1808 μετά τις ταραχές που είχαν προηγηθεί στην Puerta del sol την προηγούμενη μέρα, ο Goya, βαθύτατα Ισπανός πατριώτης, αλλά ταυτόχρονα γαλουχημένος στα ιδανικά του διαφωτισμού και επομένως ανοιχτός σε εξωτερικά ερεθίσματα και με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες, θα αντισταθεί στον πειρασμό να υποπέσει στο ολίσθημα ενός άκρατου φανατισμού στην απόδοση του θέματός του και μάλιστα στην περίπτωση ενός ιστορικού επεισοδίου, που δεδομένης της υψηλής συγκινησιακής φόρτισης που η νωπή ανάμνησή του και μόνο προκαλούσε σε κάθε Ισπανό προσφερόταν δίχως άλλο για ζωγραφικούς εθνικοπατριωτικούς μελοδραματισμούς. Τα ιστορικά γεγονότα δεν αντιμετωπίζονται όμως από το Goya -μια παρατήρηση που αφορά το σύνολο του έργου του μεγάλου ισπανού καλλιτέχνη- ως συμβολικοί σταθμοί ενός ενδόξου μέλλοντος για την ανθρωπότητα. Η βιαιότητα, η σκαιότητα, η βαρβαρότητα των ανθρωπίνων πράξεων παρουσιάζεται πάντοτε γυμνή, σκληρή, ανελέητη και δεν αμβλύνεται από το Goya ποτέ μέσω της επίφασης ενός ηθικοδιδακτικού μηνύματος.
Μία σορός σε έναν πίνακα του Goya παραπέμπει μονάχα στην πράξη βαρβαρότητας που τη γέννησε και δε στέκει σε καμία περίπτωση ως σύμβολο γενναιότητας και αυτοθυσίας στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης ενός υψηλού, ευγενικού ιδανικού.
Τα πτώματα στα έργα του Goya δηλώνουν λοιπόν απλά το πεπερασμένο της ανθρώπινης κατάστασης, χωρίς να υπάρχει από την πλευρά του καλλιτέχνη καμία πρόθεση για δευτερεύουσες ηθικοδιδακτικές αναφορές. Από τη στάση του απέναντι στον θάνατο δεν μπορούμε να εξάγουμε κανένα ηθικό δίδαγμα, αντίθετα ως θεατές αποχωρούμε με τη στυφή γεύση στο στόμα, προερχόμενη από τη συνειδητοποίηση τής μηδαμινότητας της ύπαρξής μας μπρος στη λαίλαπα τής ανθρώπινης βαρβαρότητας.
Ετσι, αν και ο πίνακας προοριζόταν αρχικά να κοσμήσει τις εορταστικές εκδηλώσεις που συνόδευαν τη θριαμβευτική επιστροφή στη Μαδρίτη στα 1814 του έκπτωτου Ισπανού βασιλιά Φερδινάνδου, η εμβληματική ερμηνεία του Goya οδήγησε τελικά στο να ξεπεράσει το έργο τα στενά όρια του ιστορικού επεισοδίου που είχε υπάρξει η αφορμή για τη δημιουργία του και να καταστεί συμβολική απεικόνιση τής αγριότητας του πολέμου.
Στον πίνακα καθεαυτόν η υποβάθμιση του ζωγραφικού φόντου, η απουσία εντυπωσιακών φωτιστικών εφέ και μιας συνθετικής αρμονίας προσβλέπουν συνειδητά στην εστίαση του ματιού του θεατή στην υποβλητική σκηνή της εκτέλεσης στο κέντρο του πίνακα με το απρόσωπο εκτελεστικό απόσπασμα να προτάσσει απειλητικά τα όπλα του και μια λατέρνα να πλημμυρίζει με φως τη σε λευκοκίτρινους τόνους και ως εκ τούτου χρωματικά εξηρμένη μορφή ενός αντάρτη που με τα χέρια σε ανάταση, μοιάζει να προκαλεί με στωική αταραξία τους επίδοξους εκτελεστές του να προχωρήσουν στην εγκληματική τους πράξη, τη στιγμή που τα πτώματα στο αριστερό τμήμα του πίνακα δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το επερχόμενο τέλος.
Καθώς όπως τόνισα και πιο πάνω ο Goya δεν ενδιαφέρεται να επιδείξει οιοδήποτε ίχνος αριστοτελικής συμπόνοιας με τους συμπάσχοντες, αρνούμενος πεισματικά να οδηγήσει την ισπανική ζωγραφική τραγωδία του σε ένα για το θεατή λυτρωτικό, “καθαρτήριο” τέλος.