Φρες Αποκορώνου -25 Μαρτίου 1945

■ Πότε και πώς ξεκίνησε το εµφύλιο αιµατοκύλισµα στην Κρήτη και οι πρώτοι νεκροί

Το χωριό Φρες Αποκορώνου είναι γνωστό για την ιστορία του και τη συνεισφορά του στους αγώνες του Έθνους.

1 από 4

Τα γεγονότα αυτά και γνωστά είναι και καταγεγραµµένα.
Εδώ θα ασχοληθούµε µε ένα γεγονός της νεώτερης ιστορίας δια το οποίο  υπάρχουν  ελάχιστα στοιχεία.
Εκείνη  την εποχή λόγω ∆εκεµβριανών και συµφωνίας της Βάρκιζας, στην περιοχή Αποκορώνου και όχι µόνον, η ατµόσφαιρα ήταν άκρως τεταµένη και επικρατούσε φόβος και τρόµος.
Στη Ραµνή  Αποκορώνου είχε συµφωνηθεί να µην καταθέσει τα όπλα ο ΕΛΑΣ, από τη στιγµή που υπήρχαν ακόµη Γερµανοί στην Κρήτη.

Στο µεγαλύτερο ίσως προσκύνηµα –  πανηγύρι του Αποκόρωνα  στην Ευαγγελίστρια  του Φρε,  στις 25 Μαρτίου 1945, πέραν των αµέτρητων προσκυνητών,  προσέτρεξαν  και πολλοί ένοπλοι  από τις δύο παρατάξεις (ΕΟΚ-ΕΑΜ) που είχε χωριστεί ο κόσµος την εποχή εκείνη.
Στο Φρε ήταν τα γραφεία του ΚΚΕ Αποκορώνου – Σφακίων και είχε ζητήσει ενισχύσεις δια παν ενδεχόµενο ο Μιχάλης Γε…κης (µε καταγωγή από τα Πεµόνια υπεύθυνος περιοχής) από τον άλλο Αποκόρωνα, Πλάκα, Κόκκινο Χωριό, Καµπιά, Κεφαλά, Λιτσάρδα, Καλύβες, κλπ και µαζεύτηκαν περίπου τριάντα άτοµα.

Μετά τη λειτουργία και περί τις 16.00, αφού είχαν φιλοξενηθεί στα σπίτια και είχαν πιει και τα κρασιά τους, µια οµάδα της ΕΟΚ, πέραν του ότι µεταξύ τους τραυµάτισαν στο πόδι τον δικό τους Μα…λη  Μαν. από το Φρε,  άρχισε να προκαλεί τους ΕΑΜίτες µε διάφορα τραγούδια και συνθήµατα όπως :
Και εις τα Χανιά θα µπούµε
τσ επονίτησες θα βρούµε…
κλπ

Πάνω σε ένα δώµα ΒΑ της πλατείας, είχε στήσει ένα οπλοπολυβόλο ΜΠΡΕΝ ο Αντ. Βα. (ή Κ/λ/β/νης) από του Μπαµπαλή και όπλισε να βάλει εναντίον τους. Έπεσαν όµως πάνω του άλλοι αντάρτες του ΕΛΑΣ  και του πήραν τις γεµιστήρες  του πολυβόλου.
(Ο περί ου ο λόγος (µε το ΜΠΡΕΝ), δύο χρόνια αργότερα, κατά την επίθεση των ανταρτών στον αστυνοµικό σταθµό της Γιωργιούπολης Αποκορώνου, τραυµάτισε θανάσιµα από σφάλµα, τον αρχηγό των ανταρτών της επιχείρησης  Σπανουδάκη Γεώργιο ή «Χειµώνα» εκ Νέου  Χωριού Αποκορώνου – προς διευκρίνιση οριστικά των  της συγκεκριµένης υπόθεσης.)

(όστις ενδιαφέρεται για ονόµατα µπορώ να τον ενηµερώσω προσωπικά)
Σε  συµπλοκή που ακολούθησε οι Σπύρος Χανταµπής και Βασίλης Κουταλώνης εκ ∆ρακόνας Κεραµείων  πήραν τα όπλα των ΕΟΚιτών.
Μόλις όµως η είδηση έφθασε στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ στην Ραµνή Αποκορώνου, εδόθη  διαταγή τα όπλα να επιστραφούν άµεσα όπως και έγινε.

Υπεύθυνος του ΕΛΑΣ στην Ραµνή ήταν ένα δάσκαλος Μικρασιατικής καταγωγής ονόµατι Ηλίας. (δυστυχώς το επώνυµο δεν κατάφερα να  το µάθω).
Στην συνέχεια  άρχισε η σύγκρουση όπου κράτησε  στα υψώµατα πάνω από το χωριό Φρε µέχρι την νύχτα.
Την  άλλη µέρα  ήρθαν ενισχύσεις στον ΕΛΑΣ από τον ΒΑ Αποκόρωνα και έφθασαν οι άνδρες τους 150, όπως και Τζιτζιφιανοί  προς  ενισχύσει της  ΕΟΚ.
Οι µάχες συνεχίστηκαν τις επόµενες δύο ηµέρες στα υψώµατα άνωθεν του Φρε και ανατολικά στα χωριά Τζιτζιφές , Βαφές, Αρεβίτη, Εµπρόσνερος κλπ. µέχρι τον Αλίκαµπο.

Την τρίτη ηµέρα των µαχών θάφτηκε στον Άγιο Ιωάννη ο πρώτος νεκρός του Μαύρου Εµφυλίου στην Κρήτη, Γκογκολάκης Νικόλαος από το Κόκκινο χωριό (ή Καµπιά)  Αποκορώνου,  που είχε φονευθεί κατά την πρώτη ηµέρα, στα υψώµατα πάνω από το Φρε στη θέση «Κροµυδιάρης».
Την δεύτερη µέρα των µαχών µια οµάδα γυναικών επιχείρησε να πάρει τον νεκρό Γκογκολάκη, αλλά άρχισαν να βάλλονται και επέστρεψαν.
Τον νεκρό Γκογκολάκη είχε εντοπίσει ο αντάρτης του ΕΛΑΣ Ματοχάκης Κυριάκος και είχε πάρει το όπλο του – ένα καναδέζικο.
Φονεύθηκε εκτός από τον  Γκογκολάκη  Νικόλαο  και ο Νταµαδάκης Νικόλαος ετών 20, από τις Αχλάδες Κεραµειών.

Ο Νταµαδάκης ήταν εντός του  εξώστη της οικίας του Μιχάλη Κελαϊδή µπροστά σε µία βρύση µ΄ ένα καθρέπτη και πλενόταν. Ο δράστης τον πυροβόλησε από απέναντι και ήξερε ποιος ήταν,  αστόχησε αλλά η βολίδα εξοστρακίστηκε στον τοίχο και επέστρεψε και τον φόνευσε.
Ο Νίκος Νταµαδάκης, παιδί πάµπτωχο, ενταφιάστηκε και αυτός στον Φρε Αποκορώνου, στο κεντρικό νεκροταφείο, καθόσον όπως έχω γράψει παραπάνω, την περίοδο εκείνη επικρατούσε παντού τροµοκρατία και οι δικοί του φοβήθηκαν να πάρουν τον νεκρό. Μέχρι και σήµερα είναι ενταφιασµένος στο Φρε.

Ακόµη σε ένα από τα χωριά της µάχης εφονεύθει ο αντάρτης του ΕΛΑΣ από ντόπιους,  Χ. Κ. ετών 18 από το /// χωριό Αποκορώνου, κρυπτόµενος ΠΡΟ∆ΟΘΕΙΣ.
Στην συνέχεια ενώ είχε ταφεί, έγινε εκταφή «για να φάνε οι σκύλοι» το πτώµα, καθ΄ όσον ο 18ετής ήταν κοµµουνιστής!

Το αποκορύφωµα ήταν ότι πέρασε από εκεί και ο «µέγα αντιστασιακός» από πέρα ////////  και κλωτσούσε το πτώµα. (για ευνόητους   λόγους για την συγκεκριµένη υπόθεση δεν µπορώ να γράψω  περισσότερα-µόνο προσωπικά).
Στην πρώτη µάχη του Μαύρου Εµφύλιου στην Κρήτη, από την µια πλευρά συµµετείχαν άνδρες από τον ΕΛΑΣ Αποκορώνου -Κεραµειών και από την άλλη της ΕΟΚ,  ΜΑΥ δες, οι άνδρες των Γύπαρη, Πέτρακα,  Μπαντουβά, χωροφυλακή και στρατός.

Οι κυβερνητικές δυνάµεις έδειξαν ενδιαφέρον για κατάπαυση του πυρός και την δεύτερη µέρα  ο Γύπαρης πήγε τρεις φορές στον οικισµό  Αχατζηκιά και ήρθε σε επαφή µε τους ΕΛΑΣΙΤΕΣ για διαπραγµατεύσεις.
Όµως η καθυστέρηση αυτή ήταν σκόπιµη για να έλθει πολύς στρατός από Ρέθυµνο και Ηράκλειο, µε βαριούς όλµους, µε αποτέλεσµα να υποχωρήσει ο ΕΛΑΣ πρώτα στον Φρε και ύστερα στην Ραµνή.
Ο Γύπαρης παρέµεινε στο Φρε και η µάχη έληξε.
Οι Γερµανοί, που είχαν παραµείνει στην Κρήτη την εποχή εκείνη,  από την Γιωργιούπολη µέχρι το Κολυµπάρι, παρακολουθούσαν µε τα κιάλια από τις Βρύσες Αποκορώνου  και γελούσαν.
Άλλωστε το είχαν προβλέψει λέγοντας:
«Μόλις φύγουµε  εµείς, εσείς θα σκοτωθείτε µεταξύ σας».
Μόνο σε ένα σηµείο  έκαναν λάθος, ότι αυτό έγινε πριν αποχωρήσουν.
Για  την πρώτη µάχη του Εµφυλίου στην Κρήτη  στοιχεία διασταυρωµένα µε λεπτοµέρειες πρώτη φορά δηµοσιοποιούνται.

ΜΑΥΡΕΣ ΕΠΟΧΈΣ –  ΜΑΥΡΕΣ ΨΥΧΕΣ

∆υστυχώς όσοι πολέµησαν Γερµανούς Ναζί, Ιταλούς Φασίστες και Βούλγαρους, από τις τάξεις του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, όταν στην συνέχεια εκλήθησαν  να υπερασπιστούν  την πατρίδα δεν γνώριζαν  από πού να προφυλαχθούν. Από εµπρός ή από πίσω.
Ειδικά όταν έβλεπαν σε καίριες θέσεις
Γερµανοτσολιάδες, Ταγµατασφαλίτες, λογής λογής δοσίλογους και συνεργάτες των Ναζί.
Οι µαρτυρίες για τροµερές εγκληµατικές πράξεις είναι συγκλονιστικές (αείµνηστος Λιµπεράκης Ελευθέριος, Γράµµος 1949)  και µαρτυρούν τυφλό φανατισµό και αρρωστηµένα µυαλά- µίση και πάθη.
∆υστυχώς οι  φονιάδες δεν υπολόγισαν καλά, κάποιοι παριστάνοντας τους νεκρούς κατάφεραν και επέζησαν και τα διηγήθηκαν.
Ακόµη και ορισµένοι απ’ αυτούς που λάµβαναν διαταγές  να διαπράττουν εγκλήµατα, στο µέλλον από τύψεις συνειδήσεως και σαφώς µετανοιωµένοι  διηγήθηκαν οι ίδιοι τα εγκλήµατα και τις δολοφονίες αθώων φτωχών ανθρώπων πρώην αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και όχι µόνο.
Κατά τα πέτρινα χρόνια ο Π.Μ. ένας αγωνιστής του ΕΛΑΣ και αργότερα τίµιος ενωµοτάρχης της χωροφυλακής είχε σώσει πολύ κόσµο. Πολλά  χρόνια  µετά τη λήξη του Εµφυλίου, του ζητήθηκε από τον αείµνηστο παππά Μανώλη Γεωργουδάκη, να γράψουν µερικά αποµνηµονεύµατα, του απάντησε :
«Παππά Μανώλη, µας έχουν προειδοποιήσει ότι εάν διαρρεύσει το παραµικρό από αυτά που µας έβαζαν και κάναµε, θα εξαφανίσουν  τις οικογένειές µας και ξεχασέτο».
Και το θέµα έληξε.
Έχω ξαναγράψει ότι τα εγκλήµατα ανά τους αιώνες, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Γερµανική Κατοχή, Εµφύλιο Πόλεµο, διαχρονικά τα έκαναν πάντα οι προσκείµενοι στην εκάστοτε εξουσία.
Θα µε ρωτήσετε γιατί;;;
Πολύ απλά, γιατί αυτοί είχαν την στήριξη της εξουσίας και σαφώς τα µέσα.
Κατά τον Εµφύλιο Πόλεµο στην περιοχή Χανίων  φονεύθησαν περί τα 420 άτοµα και από τις δύο πλευρές.

• Ο Μιχάλης Κατσανεβάκης είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός, συγγραφέας – ιστορικός ερευνητής