Συνεργάτης και φίλος, στήριγμα και αποκούμπι, ελπίδα και ανάγκη, για τον ναυτικό, πιστή συντροφιά για τους κατοίκους πολλών παραμεθόριων περιοχών, αρχιτεκτονικό μνημείο για τους περισσότερους από εμάς.
Με αφορμή την αυριανή Παγκόσμια Ημέρα Φάρων, αναζητήσαμε στοιχεία για την ιστορία, αλλά και για το παρόν και το μέλλον του φαρικού δικτύου από ανθρώπους που… έζησαν μαζί τους.
Άνθρωπος, που από το 1980 και μετά, μελέτησε όσο ελάχιστοι τους ελληνικούς φάρους, τους σκιτσάρισε, βρήκε τα ιστορικά τους στοιχεία, έψαξε τη σύνδεσή τους με ανθρώπους και πολιτείες ο Γήσης Παπαγεωργίου. Γνωστός για το εξαιρετικό του βιβλίου “Οι ελληνικοί πέτρινοι φάροι”, που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1996, επανεκδόθηκε το 2005 και τώρα ετοιμάζεται για την τρίτη του έκδοση, είναι ο ιδανικός άνθρωπος για να συνομιλήσει κανείς στα Χανιά για τους φάρους.
«Όταν μιλάμε για το ελληνικό φαρικό δίκτυο, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε πρώτα και κύρια στον Στέλιο Λυκούδη. Αυτός ήταν ο πατέρας των Φάρων όλο το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και χάρη σε αυτόν διασώζονται κρίσιμα στοιχεία για την ιστορία τους», λέει ο κ. Παπαγεωργίου.
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του, μας επισημαίνει πως η χώρα μας έχει το μεγαλύτερο και πιο ανεπτυγμένο φαρικό δίκτυο στον κόσμο, κάτι που οφείλεται και στο τεράστιο ανάπτυγμα των ακτών της καθώς είναι τόσο εκτεταμένο που καλύπτει το 60% των ακτών της Αφρικανικής Ηπείρου !
Καλλιεργημένος άνθρωπος ο κ. Παπαγεωργίου (αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, γνωστός σκιτσογράφος κ.ά.) έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη φιλοσοφία γύρω από τους φάρους.
«Ο σκοπός της ύπαρξης κάθε κτίσματος βρίσκεται μέσα σε αυτό. Το σπίτι υπάρχει για να ζει η οικογένεια σε αυτό, το σχολείο για να λειτουργεί η τάξη, οι μαθητές, ο δάσκαλος μέσα σε αυτό. Η εκκλησία για να πηγαίνουν οι πιστοί, η ορθόδοξη εκκλησία για τους ορθόδοξους, η καθολική για τους καθολικούς, το τζαμί για τους μουσουλμάνους. Ο φάρος, το κτίσμα φάρος, είναι το μόνο που ο σκοπός της ύπαρξής του είναι έξω και μακριά από αυτόν. Ο φάρος υπάρχει και λειτουργεί για να προστατεύει τα παιδιά της θάλασσας, τα παιδιά της όποιας φυλής και τα παιδιά του όποιου Θεού. Ο φάρος είναι πιο ιερός από κάθε εκκλησία γιατί απευθύνεται στα παιδιά όλων των Θεών», επισημαίνει.
Μπορεί οι σύγχρονες τεχνολογίες να έχουν υποκαταστήσει τους φαροφύλακες σχεδόν απόλυτα, τα νέα συστήματα λειτουργίας τους να έχουν βάλει τέλος στις παλαιότερες λυχνίες, στη χρησιμοποίηση πετρελαίου κ.λπ., ωστόσο οι φάροι συνεχίζουν να στέκονται… «Και θα συνεχίσουν για πάντα. Γιατί ο φάρος πάντοτε δουλεύει για τον ναυτικό. Ο σωστός ναυτικός πάντοτε μετράει τον φάρο, άσχετα τι λέει το GPS που είναι… διαόλου μηχάνημα και δεν ξέρεις ποτέ τι μπορεί να σου δείξει (γέλια)», σημειώνει.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Ρωτάμε τον συνομιλητή μας για κάποιον φάρο που ξεχωρίζει και δεν υπάρχει πια, κάποιον “φάρο κόσμημα” σύμφωνα με τις μαρτυρίες, τα σχέδια, τις γραπτές αναφορές. «Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι οι Γερμανοί κατέστρεψαν το 90% του φαρικού δικτύου της χώρας κατά τη διάρκεια του πολέμου, έτσι χάσαμε σημαντικά μνημεία. Τώρα για “φάρο κόσμημα” που δεν υπάρχει πια, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία του φάρου της Πάτρας. Κατασκευάστηκε το 1858 πάνω σε μια ξύλινη προβλήτα. Έγινε θεομηνία στα 1865 γλίτωσε ο φάρος, έπεφταν πάνω του οι… “ατζαμήδες” καπεταναίοι γλίτωσε ο φάρος, γίνεται νέα προβλήτα βγάζουν την ξύλινη γλιτώνει ο φάρος, φεύγοντας οι Γερμανοί υπονομεύουν με εκρηκτικά το λιμάνι και τον φάρο και τον γλιτώνει ένας πλοηγός, ο Η. Μιχόπουλος που διέκοψε την ανατίναξη. Και μέσα στη χούντα ο τότε δήμαρχος στο πλαίσιο των… εκσυγχρονισμών του λιμανιού τον κατεδάφισε! Και μετά από δεκαετίες αποφάσισαν να τον ξαναφτιάξουν κάνοντας ένα αντίγραφό του. Είναι ενδεικτική αυτή η ιστορία του φάρου, που ήταν ο μοναδικός που καταστράφηκε από δημοτική… μέριμνα», τονίζει.
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία του φάρου των Χανίων. «Tη σημερινή του μορφή την πήρε από τους Αιγύπτιους το 1839 αλλά ως πυρσός ανοικτής φλόγας (φρυκτωρία) στο συγκεκριμένο σημείο λειτουργούσε από το 1593. Θεωρείται ο παλαιότερος της Μεσογείου, ίσως και του κόσμου, γιατί η βάση του είναι βενετσιάνικη. Άλλος πολύ ενδιαφέρων φάρος είναι του Δρέπανου, που κατασκευάστηκε το 1864 και λειτουργεί ακόμα, όπως και οι φάροι του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου που είχαν κατασκευαστεί από τη Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών φάρων» και φυσικά της Γαύδου, που είναι σε εστιακό ύψος 360 μέτρων και είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά από τους Γερμανούς μέχρι που ανακατασκευάστηκε πριν από 15 χρόνια», αφηγείται ο κ. Παπαγεωργίου.
Επισκέψιμος την Κυριακή ο φάρος στο Δρέπανο
Ανοικτός και επισκέψιμος θα είναι την Κυριακή ο φάρος στο Δρέπανο στον Αποκόρωνα κατά την Παγκόσμια Ημέρα Φάρων. Στο πλαίσιο της Ημέρας θα δοθεί η δυνατότητα επίσκεψης από το κοινό (από τις 10 το πρωί έως τις 8 το βράδυ) σε φάρους σε όλη την Ελλάδα, σύμφωνα με ανακοίνωση του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης οι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να ενημερωθούν για τη συμβολή των φάρων στην ασφάλεια της Ναυσιπλοΐας, στην αξιοποίηση του φαρικού δικτύου ως πολιτιστική κληρονομιά καθώς και τη συνεισφορά των φαροφυλάκων στη λειτουργία του εν λόγω δικτύου.
Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΟΦΥΛΑΚΑ
Ελάχιστοι οι εναπομείναντες φαροφύλακες. Είναι χαρακτηριστικό πως για όλη τη Κρήτη υπάρχει ένας προκειμένου να φροντίζει τη λειτουργία των φάρων που έχουν απομείνει. Ένας από τους παλιούς φαροφύλακες που έχει βγει πια σε σύνταξη είναι ο Χρήστος Βαϊδάκης με καταγωγή από τη Βάθη Κισσάμου. Υπηρέτησε μεταξύ άλλων στους φάρους σε Μήλο, Κάβο Σίδερο, Μάνη, Ψαρά, Ικαρία, Ψυτάλλεια… «Ο πατέρας μου ήταν και αυτός φαροφύλακας. Ήταν για χρόνια στο Λαφονήσι, στη Λήμνο, στον Κάβο Σίδερο, στον Δράπανο και αυτός. Επειδή στο Λαφονήσι υπήρχε φάρος και κυκλοφορούσαν φήμες ότι θα τον αναστηλώσουν γιατί τον είχαν χαλάσει οι Γερμανοί, μου είπε ο πατέρας μου να γίνω και εγώ φαροφύλακας, ώστε να μείνω στην περιοχή να καλλιεργώ τα χωράφια που είχαμε.
Έτσι μετά το στρατιωτικό πήγα στη σχολή φαροφυλάκων και στα 1958 τοποθετήθηκα. Μόνο στο Λαφονήσι βέβαια δεν πήγα, πρώτη μετάθεση για έξι χρόνια στη Μήλο και συγκεκριμένα σε ένα μικρό νησί στην είσοδο του μεγάλου κόλπου της Μήλου στην Αρκαδιά», είχε πει ο κ. Βαϊδάκης σε συνέντευξή του στα “Χανιώτικα νέα”, πριν από μερικά χρόνια. Τον είχαμε ρωτήσει για την καθημερινότητα στον φάρο. «Πώς να ’ταν η ζωή; “Μαύρη και άραχνη”, ειδικά για έναν νέο άνθρωπο. Βέβαια σιγά – σιγά προσαρμόζεσαι. Τι να κάνεις. Όταν είσαι σε ένα νησάκι μερικών τετραγωνικών για 8, 10, 12 ημέρες μέχρι να σε αντικαταστήσει η άλλη βάρδια. Η καθημερινότητά σου είναι πολύ συγκεκριμένη. Να σβήσεις τον φάρο μόλις ξημερώσει, να αρχίσεις να κάνεις καφέ, να μαγειρεύεις, να καθαρίζεις, να κάνεις κάποια συντήρηση… έτσι περνούσαν οι μέρες».
Οι συνθήκες βελτιώθηκαν όταν ο κ. Βαϊδάκης έπαιρνε μετάθεση στα Χανιά για τον φάρο στον Δράπανο. Εκεί τα πράγματα ήταν καλύτερα καθώς η οικογένεια έμενε κοντά στον φάρο, στο Κόκκινο Χωριό και η ποιότητα ζωής βελτιωνόταν. Όμως μετά από 2-3 χρόνια ερχόταν η επόμενη μετάθεση.
«Στη διάρκεια της χούντας με είχαν στείλει στην Ικαρία. Εκεί είχαμε μια γειτόνισσα με 7 παιδιά, που ο άντρας της ήταν ναυτικός και ήταν αριστερή. Η γυναίκα ήταν εξαιρετικός άνθρωπος και τα παιδιά μας κάνανε παρέα, ποτέ δεν συζητήσαμε για πολιτικά, ούτε μας είχε πει κάτι. Κάποιος συνάδελφος με κάρφωσε ότι κάνουμε ως οικογένεια παρέα με κομμουνιστές! Έτσι σε χρόνο μηδέν μας έστειλαν στα Ψαρά!», τόνισε ο κ. Χρήστος, που υπηρέτησε για τελευταία φορά σε φάρο στην Ψυτάλλεια τη δεκαετία του ΄80.
Με λίγα λόγια…
Ζητήσαμε μερικά σύντομα σχόλια από το Γ. Παπαγεωργίου για του ιδιαίτερους φάρους.
• Ο πρώτος κρατικός; .
Αυτός της Σύρου το 1834
• Αρχιτεκτονικά όμορφος; …
Σίγουρα αυτός της Σαπιέντζα στη Μεθώνη στην Πελοπόννησο. Και οπωσδήποτε θα πρόσθετα και τον φάρο των Χανίων
• Φάρος με ιδιαίτερο περιβάλλον γύρω του; ..Να πω την Παραπόλα, τον φάρο στην ομώνυμη βραχονησίδα στον Αργοσαρωνικό.
• Απομακρυσμένος; …Αυτός της Γαύδου, των Οινουσών και του Καστελόριζου φυσικά.
• Ιστορικός;…
Αυτός των Χανίων καθώς η βάση του είναι ενετική από τον 16ο αιώνα.
• Με ιδιαίτερη ιστορία;…
Αυτός της Πάτρας για πολλούς λόγους.
