«Βασικό στοιχείο του κτιστού κόσμου, αποτέλεσμα της θείας σοφίας, είναι η αρμονία, η οποία πιο πολύ διαπιστώνεται παρά κατανοείται, γίνεται περισσότερο αντιληπτή και ελάχιστα καταληπτή.
Συνδέεται κυρίως με μια απολαυστική αίσθηση παρά με μια ικανοποιητική ερμηνεία. Ο κόσμος μας δεν κυριαρχείται μόνο από ένα χρώμα, από μια συχνότητα, από ένα είδος, από φωτοαντιγραφική ομοιότητα, από μονότονη συμμετρία. Για κάποιον λόγο, παρουσιάζει ανακουφιστικές ασυμμετρίες, όμορφες ανομοιότητες, ισορροπημένες ποικιλότητες, αρμονικές διαφορετικότητες. Αυτές γεννούν τη μελωδία, συνθέτουν την αρμονία, προβάλλουν την αισθητική, υπογραμμίζουν τη σημασία της συμπληρωματικότητας, αναδεικνύουν τα πρόσωπα.
Η ποικιλότητα αποτελεί ιδίωμα του φυσικού κόσμου, η δε αιτία και η αριθμητική της έκφραση υπερβαίνουν τις ανθρώπινες αντιληπτικές δυνάμεις και συνθλίβουν τα όρια του νου. Στο σύμπαν μιλάμε για δισεκατομμύρια γαλαξιών με μεγάλες μεταξύ τους ομοιότητες αλλά καμία ταυτότητα· κανένας δεν είναι ίδιος με κάποιον άλλον. Κάθε γαλαξίας έχει δισεκατομμύρια αστέρων, που και αυτοί παρουσιάζουν μία τεράστια ποικιλία ιδιοτήτων, χαρακτηριστικών, χημικής συστάσεως, πυρηνικού περιεχομένου».1 Αυτά ως εισαγωγή..
Ο σημερινός πρωταγωνιστής της σκέψης μου είναι ο Διονύσης Σιμόπουλος. Εμπειρότατος αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου. Τις τελευταίες μέρες του μηνός Ιουλίου του σωτηρίου έτους 2022, όλο και πληθαίνουν οι ενημερώσεις του κόσμου για το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA που εκτοξεύτηκε πριν από περίπου έξι μήνες και κόστισε σχεδόν 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο κ.Σιμόπουλος κατενθουσιασμένος δήλωσε:” Ίσως ανακαλύψαμε ένα από τους παλαιότερους γαλαξίες ο οποίος υπήρχε πριν 13 δισεκατομμύρια χρόνια! Οι επόμενες φωτογραφίες που περιμένουμε θα μας τινάξουν το μυαλό στον αέρα! Αυτό που αντίκρισα είναι ό,τι πιο καταπληκτικό έχω δει στα 50 χρόνια της επαγγελματικής μου ζωής. Η επιστημονική πληροφόρηση ανεβαίνει πολλά επίπεδα μέσα από αυτό το όργανο το οποίο μας παίρνει από το χέρι και μας πηγαίνει στην γένεση του σύμπαντος. Μιλάμε σχεδόν για 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Φτάσαμε σχεδόν στα όρια του σύμπαντος! “2
Όντως εκπληκτικά όλα αυτά και συγχαρητήρια στον κ.Σιμόπουλο και στους συναδέλφους του επιστήμονες στη NASA. Όμως είναι άραγε τα πράγματα έτσι ακριβώς και που βασίζεται όλη αυτή η προσπάθεια τους από ηθικής πλευράς;
Στην προσπάθεια μας αυτή θα έχουμε ως οδηγό τις απόψεις του μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου, φυσικού-αστροφυσικού και θεολόγου. Λέει λοιπόν: ” H φύση δείχνει πως όσο την πλησιάζουμε, αρέσκεται να αποκρύπτει τα μυστικά της. Πλησιάζουμε στην αρχή του κόσμου, μόλις 10-43 sec από το big bang3, και πριν την κατακτήσουμε, καταρρέουν οι εξισώσεις μας, έχουμε ανωμαλία (singularity). Η μεγάλη Έκρηξη είναι η εικόνα της άγνοιας μας, ομολογεί ο μεγάλος Έλληνας φυσικός Γιάννης Ηλιόπουλος. Κυνηγούμε τις εσχατιές του σύμπαντος, τα πιο απόμακρα σημεία του, και διαπιστώνουμε ότι όσο τις πλησιάζουμε, αυτές απομακρύνονται με μεγαλύτερη ταχύτητα (νόμος τοῦ Hubble). Όσο αυξάνουμε τη γνώση μας για τον κόσμο, τόσο αυτός αποκαλύπτει τη διογκούμενη αγνωσία μας. Η θεωρία της αβεβαιότητος (Uncertainty Principle) αυτό αποδεικνύει. Προσδιορίζουμε με ακρίβεια μια ιδιότητα της φύσης και υποχρεωνόμαστε σε σφάλμα για τη συζυγή της. Το ίδιο και στο σύμπαν∙ προχωρούμε στην έρευνα του και βρίσκουμε μαύρες τρύπες, σκοτεινή ύλη και ενέργεια, μυστικές συμμετρίες, σωμάτια που αγνοούμε τα βασικά τους στοιχεία, παράξενες οντότητες, που τους αποδίδουμε μεταφυσικά ονόματα (strange quark, God’s particle), οι οποίες όμως κρύβουν τα πιο ωραία μυστικά. Μπορούμε να ακούμε -να λαμβάνουμε ερεθίσματα-, μπορούμε να μιλάμε -να στέλνουμε μηνύματα-, αλλά δεν μπορούμε να διαλεχθούμε, αδυνατούμε να επικοινωνήσουμε διαστρικά και διαγαλαξιακά. Αλλά και αυτό που βλέπουμε με όλων των ειδών τα τηλεσκόπια μας είναι μόλις το 4% του σύμπαντος. Το υπόλοιπο 23% είναι σκοτεινή ύλη καὶ το 73% σκοτεινή ενέργεια. Και εκεί κρύβεται το μυστικό του κόσμου μας. Είναι τόσο λίγα αυτά που γνωρίζουμε και τόσο περισσότερα αυτά που αγνοούμε!”4
Ακριβώς πάνω σε αυτό το θέμα ο κ.Σιμόπουλος απ’ την πλευρά του αναφέρει τα εξής: “Εκτός από την αντίληψη για την ίδια τη κοσμολογική υπόσταση, οι επιστήμονες θα μπορούν να μελετούν πιο βαθιά την γέννηση και την εξέλιξη των άστρων αλλά και να επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις στο τι συμβαίνει όταν αυτά πεθαίνουν. Θα μας δώσουν περισσότερες απαντήσεις γιατί οι γαλαξίες είναι έτσι και όχι αλλιώς αλλά και πως εξελίσσονται. Τα επόμενα χρόνια θα δεχτούμε πραγματικά βροχή επιστημονικών εργασιών, οι οποίες θα απαντούν σε μια πληθώρα κοσμολογικών θεμάτων. Με τη σειρά τους, αυτές οι απαντήσεις θα φτάσουν μέχρι και στα πρόθυρα της δικής μας ύπαρξης.. : Μέχρι στιγμής, γνωρίζαμε το 5% των συστατικών του σύμπαντος και το υπόλοιπο 95% μας ήταν άγνωστο. Τώρα θα αρχίσουμε να “διασχίζουμε” σταδιακά και αυτό το 95%.”5
Συμπερασματικά: Πού στηρίζει έκαστος των δύο παραπάνω αστροφυσικών τη θεωρία του; Ο κ.κ. Νικολάου αποδέχεται τα πορίσματα της επιστήμης, αλλά οδηγός του είναι αλήθεια της ορθόδοξης θεολογίας. Η Ορθόδοξη παράδοση καταθέτει στο σύγχρονο κόσμο μια θεολογία, όπου ομολογούμε πως γνωρίζουμε πολύ λιγότερα απ’ όσα αγνοούμε, ότι το καταληπτὸν τελικά είναι πολύ μικρότερο από το ακατάληπτον, ότι, εκτός από την καταφατική, υπάρχει και η αποφατική οδός γνώσεως ( δηλ. Ο Θεός δεν έχει σχέση με την απόδειξη ούτε με την ανακάλυψη. Ο Θεός είναι αποκάλυψη), ότι υπάρχει το μυστήριο που ενώ δεν κατανοείται, κοινωνείται. O κ.κ. Νικολάου στηρίζεται σ’ αυτό που αναφέρει και ο απόστολος Παύλος στην πρώτη προς Κορινθίους επιστολή: “Κατὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ τὴν δοθεῖσάν μοι ὡς σοφὸς ἀρχιτέκτων θεμέλιον τέθεικα, ἄλλος δὲ ἐποικοδομεῖ· ἕκαστος δὲ βλεπέτω πῶς ἐποικοδομεῖ· θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός. εἰ δέ τις ἐποικοδομεῖ ἐπὶ τὸν θεμέλιον τοῦτον χρυσόν, ἄργυρον, λίθους τιμίους, ξύλα, χόρτον, καλάμην, ἑκάστου τὸ ἔργον φανερὸν γενήσεται· ἡ γὰρ ἡμέρα δηλώσει·”
Ο κ. Σιμόπουλος απ’ την πλευρά του στηρίζεται εναργώς και αποκλειστικά στην παρατήρηση και στα πορίσματα της αστροφυσικής επιστήμης. Η επιστημονική οδός ωστόσο εγκρύπτει στο βάθος της μια λεπτή απογοήτευση, διότι ενώ γοητεύει και εξάπτει το επιθυμητικό του ανθρώπου με την απατηλή προσδοκία της κατανόησης του κτιστού κόσμου, τελικά τον οδηγεί στην παραδοχή των ορίων του. Η δυνατότητα πλήρους ανακάλυψης του φυσικού κόσμου είναι φραγμένη.
Τελικά, μπορούμε πολύ λιγότερα από όσα επιθυμούμε. Και η ερώτηση που προκύπτει εδώ και εγείρει προβληματισμό είναι «και ο Θεάνθρωπος ακόμη δεν μπορεί πια να πει κάτι συμπαθές στο σύγχρονο “δυνατό” άνθρωπο; Ή συνειρμικά αυτό που έχει πει ο Οδυσσέας Ελύτης, “’Δεν αρκεί να ‘χεις τσιμέντο και σίδερο για να πεις πως έχεις και σπίτι. Μ’ ένα σωρό υλικά θ’ απομείνεις, όπως ο περίφημος εικοστός μας αιώνας, που έφτασε στο διάστημα για να μας πει ότι δε βλέπει τίποτα. Οι παλαιοί έβλεπαν αγγέλους. Και ναι μεν δε λυπάμαι που πάψαμε να τους βλέπουμε, ασφαλώς όμως λυπάμαι που δε βρήκαμε τίποτε άλλο για να τους αντικαταστήσουμε. Απ’ αυτά που έσωσε να συνάξει μες στους αιώνες η δύναμη της λαϊκής φαντασίας ούτε ένα κομματάκι δε γίνεται ν’ αφαιρέσεις εάν προηγουμένως δεν έχεις βρει με τι θα το αντικαταστήσεις. Φαίνεται παράλογο. Διαφορετικά όμως ολόκληρο το οικοδόμημα θα καταρρεύσει..”
Εν κατακλείδι, η επιστήμη μπορεί να ανεβάσει τον άνθρωπο στο ψηλότερο σκαλοπάτι της γνώσης, στην ταπεινή συνειδητοποίηση των φυσικών και διανοητικών ορίων του. Η θεολογία μπορεί, ακριβώς στο σημείο αυτό, να τον υποδεχθεί και να τον παραλάβει, προκειμένου να τον εισαγάγει στο ιερό βήμα τῆς θεϊκής αποκάλυψης.
“Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν”
*Ο Γεώργιος Δ. Παυλάκης έχει σπουδάσει παιδαγωγικά στο πανεπιστήμιο της Κρήτης και Θεολογία στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι εν δυνάμει κοινωνικός ανθρωπολόγος στο Δημοκρίτειο πανεπιστήμιο Θράκης. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος σπουδών από το Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον τομέα της Βυζαντινής Μουσικολογίας και εν δυνάμει κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος σπουδών Βιοηθικής και Ιατρικής Δεοντολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ.
1 https://imml.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=18:tetst1-3&catid=19:2012-01-29-11-12-07&Itemid=124 (Ανακτήθηκε 23/7/2022)
2 https://www.kathimerini.gr/world/561952723/dionysis-simopoylos-gia-tileskopio-james-webb-ftasame-schedon-sta-oria-toy-sympantos/(Ανακτήθηκε στις 23-7-2022)
3 Κοσμολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία δημιουργήθηκε το σύμπαν περίπου 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν.
4 https://imml.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=18:tetst1-3&catid=19:2012-01-29-11-12-07&Itemid=124(Ανακτήθηκε στις 23-7-2022)
5 https://www.kathimerini.gr/world/561952723/dionysis-simopoylos-gia-tileskopio-james-webb-ftasame-schedon-sta-oria-toy-sympantos/(Ανακτήθηκε στις 23-7-2022)
