Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι ULMUS fulva (Πτελέα η υπόξανθος). Είναι γνωστή και ως ULMUS rubra (Πτελέα η ερυθρή). Ανήκει στην οικογένεια των Πτελεοειδών. Το συναντούµε µε τις ονοµασίες Φτελιά, Φτελιός, Πτελιά, Καραγάτσι, Βρυσσός, Βρυσσιά. Αφουσκιά (Κρήτη). Απαντάται σε ηµιορεινές περιοχές σε µέρη µάλλον υγρά.
Είναι φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 30 µέτρα. Νεαροί βλαστοί εύθραυστοι και λείοι. Φύλλα αντωνοειδή, ωοειδή ή αντιλογχοειδή, ασύµµετρα στη βάση, µε 7 έως 12 νευρώσεις. Άνθη µικρά σε ζωηρό ρόδινο χρώµα, εµφανιζόµενα πριν τα φύλλα, µε περιάνθιο κωδωνοειδές, που καταλήγει σε 4 έως 8 λοβούς και περιέχει 4 έως 8 στήµονες. Είναι είδος ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζεται από τον αέρα. Καρπός, σαµάριο λευκοπράσινο, δισκοειδές, µεµβρανώδες, µε φαρδιά πτερύγια και σπόρο στο κέντρο του. Ο καρπός θεωρείται υποκατάστατο του λυκίσκου
Ιστορικά στοιχεία
Η Φτελιά καλλιεργείται από την αρχαιότητα. Είναι ο Ούλµος του ∆ιοσκουρίδη. Ο δεύτερος φλοιός, δηλαδή η βύβλος (το µέσα από τον φλοιό περικάλυµµα που αποτελεί το φλοιό του δέντρου) χρησιµοποιείτο πολύ από τους αρχαίους. Ο ∆ιοσκουρίδης τη συνέστησε κατά πολλών δερµατικών παθήσεων.
Ο αποξηραµένος εσωτερικός φλοιός της Φτελιάς έχει χρησιµοποιηθεί από τους Ιθαγενείς Αµερικανούς θεραπευτές για αιώνες. Ο φλοιός, που συλλέγανε την άνοιξη, αποδίδει ένα παχύ, βλεννώδη χυµό που χρησιµοποιούσαν για τη θεραπεία φλεγµονών του ουροποιητικού, σε κρύες πληγές και ερεθισµένο δέρµα.
Αλλά η χρήση του φλοιού στη συνέχεια για κάποιο λόγο λησµονήθηκε για εκατονταετίες. Τον ανέσυρε από την αφάνεια το 1783, ο άγγλος ιατρός Λάισον που µε τον φλοιό νεαρών κλαδιών που µάζευαν την άνοιξη, έκανε θεραπεία δερµατικών παθήσεων και της λέπρας. Από τότε οι Λέτσοµ και Μπέιναν χρησιµοποίησαν το φυτό για τη θεραπεία πολλών και βαρύτατων δερµατικών νόσων. Ο γάλλος Ντεβεγκρί, ιατρός του νοσοκοµείου του Σεντ Λούις, παρασκεύασε από αυτό ένα σιρόπι που το λανσάρισε ως µοναδικό για τη θεραπεία του χρόνιου εκζέµατος και σαν θαυµάσιο τονωτικό και τροποποιητικό της ιδιοσυγκρασίας των νεαρών λυµφατικών ατόµων.
Στη λαϊκή ιατρική το βότανο χρησιµοποιήθηκε για τις χοιράδες, τους ρευµατικούς πόνους, τους πυρετούς και τα καρκινογόνα αποστήµατα του δέρµατος. Σε αφέψηµα ή σιρόπι το θεωρούσαν µοναδικό φάρµακο για το έκζεµα, τους αδύνατους οργανισµούς, τις νευρικές παθήσεις και την αϋπνία. Συνιστούσαν την Φτελιά κατά της λέπρας, της ελεφαντιάσεως και άλλων δερµατικών κυρίως παθήσεων.
Οι ιθαγενείς της βορείου Αµερικής έφτιαχναν από τη Φτελιά ένα θεραπευτικό αντισυλληπτικό σκεύασµα από τον εξωτερικό φλοιό και ένα τσάι για γαργάρες για τον ερεθισµένο λαιµό. Από τον εσωτερικό φλοιό έφτιαχναν ένα σκεύασµα για να διευκολύνουν τις γέννες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο φλοιός της Φτελιάς είναι κοκκινωπός ή κιτρινόχρωµος, ευλύγιστος, ευκολόσπαστος, τεντώνεται δε και είναι απαλός, λεπτός, άοσµος, υπόστυφος και πικρός.
Περιέχει άµυλο, τανίνη, ανθρακικό ασβέστιο, οξικό κάλι, πικρές ουσίες και ελαφρά γλισχραµατώδη ύλη. Περιέχει ακόµη φυτοστερόλες, σεσκιτερπένια, φλαβονοειδή, σαλικυλικό οξύ, καπρικό οξύ, καπρυλικό οξύ και δεκανοϊκό οξύ.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα
µέρη – συλλογή
Το δέντρο ανθίζει Φεβρουάριο και Μάρτιο. Οι σπόροι του ωριµάζουν Μάιο και Ιούνιο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιείται ο εσωτερικός φλοιός του δέντρου και τα φύλλα του. Ο εσωτερικός φλοιός που ξεχωρίζεται από τον εξωτερικό φλοιό, αποξηραίνεται και κονιοποιείται για να πάρει την τελική µορφή µιας ροζ σκόνης. Ο φλοιός αφαιρείται από τον κορµό και τα µεγάλα κλαδιά την άνοιξη από δέντρα 10 ετών και άνω. Παραδοσιακά διατίθεται σε δύο τύπους, τον χοντρό (χρησιµοποιείται σε διάφορα φαρµακευτικά παρασκευάσµατα όπως καταπλάσµατα) και τον ψιλό (για παρασκευή θεραπευτικών ροφηµάτων). Η σκόνη φουσκώνει και γίνεται ένας ζελατινώδης πολτός όταν αναµιγνύεται µε νερό. Ο φλοιός που χρησιµοποιείται είναι αποτελεσµατικότερος από δέντρα ηλικίας 10 ετών.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως εσωτερικό µαλακτικό, µαλακτικό του δέρµατος, θρεπτικό και στυπτικό.
Ο φλοιός της Φτελιάς είναι ένα καταπραϋντικό και θρεπτικό µαλακτικό, ιδιαίτερα κατάλληλο για τις ευαίσθητες ή φλεγµονώδεις βλεννογόνους µεµβράνες του πεπτικού συστήµατος γιατί σχηµατίζει ένα καταπραϋντικό προστατευτικό στρώµα πάνω σε αυτές προάγοντας έτσι τη θεραπεία. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη γαστρίτιδα, το γαστρικό ή δωδεκαδακτυλικό έλκος, την εντερίτιδα, την κολίτιδα και τα παρόµοια. ∆ιογκώνει και µαλακώνει τα κόπρανα, γεγονός που το καθιστά πολύτιµο σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας και αιµορροΐδων. Συχνά χρησιµοποιείται σαν τροφή κατά την ανάρρωση από ασθένειες γιατί δεν κουράζει το στοµάχι και αφοµοιώνεται εύκολα. Στη διάρροια έχει µαλακτική και στυπτική δράση ταυτόχρονα. Ο φλοιός σε έγχυµα είναι εφιδρωτικός, διουρητικός, για την υδρωπικία (ύδωρ που παρακρατείται στο περιτόναιο), για τον ασκίτη, τον έρπητα και τους λειχήνες.
Τα φύλλα του δέντρου είναι καθαρτικά και δρουν κατά της αρθρίτιδας και των ρευµατισµών.
Εξωτερικά ο φλοιός γίνεται ένα εξαιρετικό κατάπλασµα για δοθιήνες, αποστήµατα, πρησµένους αδένες, κυνάγχη και έλκη.
Συνδυάζεται άριστα µε την Αλθαία για τα πεπτικά προβλήµατα. Για κατάπλασµα συνδυάζεται άριστα µε τον λιναρόσπορο για φλεγµονές δέρµατος.
Σήµερα στην οµοιοπαθητική ο φλοιός των νέων κλαδιών χρησιµοποιείται υπό µορφή βάµµατος σε περιπτώσεις σπυριών του δέρµατος και ελκών.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψηµα. Η αναλογία είναι ένα µέρος κονιοποιηµένου φλοιού µε 8 µέρη νερού. Ανακατεύουµε τη σκόνη µε λίγο νερό αρχικά, για να γίνει καλή ανάµειξη. Μετά προσθέτουµε το υπόλοιπο νερό και βράζουµε το µίγµα. Στη συνέχεια χαµηλώνουµε τη φωτιά και το αφήνουµε να σιγοβράσει για 10 έως 15 λεπτά. Πίνουµε µισό φλιτζάνι τρεις φορές την ηµέρα. Ως κατάπλασµα ανακατεύουµε τον κονιοποιηµένο φλοιό µε αρκετό βραστό νερό ώστε να σχηµατισθεί πολτός και να το τοποθετήσουµε στο σηµείο που θέλουµε.
Αν υποφέρουµε από καούρες µπορούµε να παίρνουµε πριν από κάθε γεύµα δύο κουταλιές σκόνης ανακατεµένης µε νερό ώσπου να γίνουν χυλός. Επιπλέον αποκλείστε από τη διατροφή σας τις λιπαρές τροφές, φροντίστε να τρώτε αργά και µε την ησυχία σας, αποφύγετε τις πορτοκαλάδες.
Προφυλάξεις
Η σκόνη φτελιάς θεωρείται διατροφικός παράγοντας. Είναι ασφαλές και αφοµοιώσιµο. Κάποτε ολόκληρος ο φλοιός εισαγόταν στον κόλπο για να προκαλέσει αποβολές σαν ερεθιστικός παράγοντας. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος σε πολλές χώρες η χρήση ολόκληρου του φλοιού είχε απαγορευτεί. Όµως η σκόνη χορηγείται µε ασφάλεια κατά τη διάρκεια της κυοφορίας.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
