Φτερωτοί μετανάστες στην Κρήτη

Ενα πολύτιμο καταφύγιο για μεταναστευτικά πουλιά αποτελεί η Κρήτη καθώς η ποικιλομορφία που παρουσιάζει το φυσικό της περιβάλλον την καθιστά έναν παράδεισο για τους φτερωτούς ταξιδιώτες. Πολλές δεκάδες είναι τα είδη των πουλιών που κάθε χρόνο βρίσκουν τροφή και ξεκούραση στις λίμνες, τις ακτές και τα βουνά της Κρήτης καθώς την Ανοιξη ξεκινούν το μεγάλο ταξίδι τους από την Αφρική προς τη βόρεια Ευρώπη και τους φθινοπωρινούς επιστρέφουν σε πιο θερμά κλίματα για να περάσουν τον χειμώνα.
Με οδηγό τον βιολόγο, MSc Οικολογία και ορνιθολόγο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Μιχάλη Δρετάκη, οι “διαδρομές” ταξίδεψαν για λίγο μαζί με τα μεταναστευτικά πουλιά και παρουσιάζουν σήμερα πτυχές από το μακρύ ταξίδι τους και την παραμονή τους στην Κρήτη.

ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ
Την Ανοιξη, όπως εξήγησε ο κ. Δρετάκης, καταγράφεται ένα ισχυρό ρεύμα μετανάστευσης πουλιών από την Αφρική προς την Ευρασία με σκόπο την αναπαραγωγή τους. Πολλά από αυτά τα πουλιά σταθμεύουν στην Κρήτη από μερικές ώρες ως λίγες εβδομάδες, σπανιότερα περισσότερο. Ο προορισμός των φτερωτών ταξιδευτών ποικίλει, κάποια θα φωλιάσουν στην Βαλκανική χερσόνησο ενώ κάποια άλλα θα φτάσουν μέχρι και τα όρια της Αρκτικής.
Το ταξίδι τους είναι ιδιαίτερα επίπονο και η Κρήτη αποτελεί έναν σημαντικό σταθμό για ξεκούραση. «Τα περισσότερα πουλιά διαχειμάζουν νότια της Σαχάρας. Ετσι όταν φτάνουν στην Κρήτη, αφού έχουν περάσει την έρημο κι ένα τμήμα της Μεσογείου, είναι λιποβαρή κι έχουν ανάγκη να ξεκουραστούν και να τραφούν πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους», εξήγησε ο κ. Δρετάκης.
Μεταξύ των πουλιών που σταθμεύουν στην Κρήτη είναι αρπακτικά, όπως ο εντομοφάγος σφηκιάρης, τα κιρκινέζια, οι γερακίνες κ.ά.

Η “ΟΔΥΣΣΕΙΑ” ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ
Σε μεγαλύτερους αριθμούς έρχονται στρουθιόμορφα (ωδικά) πτηνά που παρότι είναι μικρά σε μέγεθος πραγματοποιούν τεράστια ταξίδια. Σε αυτά συγκαταλέγονται είδη τσιροβάκων, φυλλοσκόπων, ποταμίδων. Η καταπόνηση από το ταξίδι για τους μικροσκοπικούς αυτούς ταξιδευτές είναι πολύ μεγάλη. Ενδεικτικά, ένας κηποτσιροβάκος όταν φτάνει στην Κρήτη αφού έχει διασχίσει τη Σαχάρα και τη θάλασσα ζυγίζει περίπου 12 – 13 γραμμάρια ή και λιγότερο. Αντίθετα όταν επιστρέφει το Φθινόπωρο, πριν φύγει από την Κρήτη, τρέφεται για να μαζέψει λίπος και ζυγίζει μέχρι και 30 γραμμάρια καθώς πρέπει να αντέξει το ταξίδι πάνω από τη θάλασσα και την έρημο.

ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ
Πολλά από τα πουλιά που περνάνε από την Κρήτη είναι σπάνια. Οι πληθυσμοί τους, δε, όπως ανέφερε ο κ. Δρετάκης μειώνονται χρόνο με τον χρόνο. «Για παράδειγμα πουλιά που ήταν κάποτε κοινά, όπως το τρυγόνι, πλέον η Ευρώπη τα θεωρεί απειλούμενα είδη. Επίσης, πληθυσμοί από διάφορα μικρά ωδικά πτηνά που ζουν σε ποτάμια και λίμνες, όπως οι ποταμίδες, έχουν μειωθεί σημαντικά. Ακόμα και τα χελιδόνια έχουν μειωθεί», σημείωσε ο κ. Δρετάκης και πρόσθεσε ότι στην εξέλιξη αυτή παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες: από την κλιματική αλλαγή μέχρι την αλλαγή στις χρήσεις γης και τον περιορισμό των διαθέσιμων σημείων για αναπαραγωγή των πουλιών, αλλά και την αποψίλωση δασών στην Αφρική όπου τα μεταναστευτικά πουλιά διαχειμάζουν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποια από τα πουλιά αυτά αναπαράγονται στην Κρήτη όπως τα πετροχελίδονα ή σταχτάρες. Ενα είδος που ζει διαρκώς στον αέρα (ακόμα και όταν κοιμάται) και τρέφεται με τεράστιες ποσότητες εντόμων.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ
Τα πουλιά που σταματάνε στην Κρήτη για να ξεκουραστούν και να τραφούν βρίσκουν καταφύγιο σε πολλά και διαφορετικά σημεία. Ιδιαίτερα σημαντικοί θεωρούνται οι υγρότοποι όπως της Αγιάς και του Κουρνά αλλά και πολλά άλλα μικρά εποχικά λιμνία. «Στα μέρη αυτά θα συναντήσει κανείς υδρόβια ή παρυδάτια είδη, όπως ερωδιούς, αγριόπαπιες, νερόκοτες κ.ά. Τα περισσότερα από αυτά τα είδη θέλουν το νερό γιατί εκεί βρίσκουν τροφή, είτε έντομα είτε μεγαλύτερα ζώα όπως βατράχια», τόνισε ο κ. Δρετάκης και πρόσθεσε ότι ειδικά όταν οι χειμώνες είναι πλούσιοι σε νερά το περιβάλλον την Ανοιξη είναι πολύ ευνοϊκό για τα παρυδάτια μεταναστευτικά πουλιά. Αντίθετα όταν υπάρχει πρόβλημα λειψυδρίας πολλά πουλιά αποφασίζουν να μην σταματήσουν στην Κρήτη διακινδυνεύοντας την επιβίωσή τους καθώς υπάρχει κίνδυνος από την εξάντληση να καταρρεύσουν. Αντίστοιχα πολύ σημαντικά θεωρούνται ως καταφύγια για τα πουλιά τα οροπέδια, τα βραχονήσια, οι ακτογραμμές, οι παραλίες που διατηρούν αμμοθίνες, αλλά και οι εκτάσεις που παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία (ρέματα μαζί με δέντρα κ.λπ.).

Η ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ
Τα μεταναστευτικά πουλιά δεν έρχονται στην Κρήτη μόνο για να πάρουν ζωή, δηλαδή τροφή, αλλά και για να δώσουν στους ντόπιους πληθυσμούς, αποτελώντας ένα σημαντικό κρίκο στην τροφική αλυσίδα.
Ετσι πουλιά όπως ο πετρίτης που φωλιάζει σε ακτές της Κρήτης τρέφεται με μεταναστευτικά πουλιά, ενώ από την παρουσία των φτερωτών ταξιδευτών επωφελούνται ακόμα και οι κοινοί γλάροι που φωλιάζουν σε βραχονήσια πάνω στα οποία πέφτουν πολλά εξασθενημένα μεταναστευτικά πουλιά.
Αντίστοιχα το Φθινόπωρο όταν επιστρέφουν τα μεταναστευτικά πουλιά με προορισμό την Αφρική και σταματάνε στην Κρήτη, ο μαυροπετρίτης, ένα είδος γερακιού του οποίου το 85 με 90% του παγκόσμιου πληθυσμού του αναπαράγεται στην Ελλάδα, τρέφει τα μικρά του με μεταναστευτικά πουλιά. Το αξιοσημείωτο στην περίπτωση του μαυροπετρίτη είναι ότι πρόκειται για εντομοφάγο πουλί που μόνο τους φθινοπωρινούς μήνες αλλάζει το… διαιτολόγιο για να ταΐσει τους νεοσσούς του με άλλα πουλιά, που αποτελούν μια τροφή πιο δυναμωτική.

Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Δυστυχώς τα μεταναστευτικά πουλιά δεν απειλούνται μόνο από τα εξαντλητικά ταξίδια, την έλλειψη τροφής ή την κλιματική αλλαγή. Ο άνθρωπος αποτελεί διαχρονικά μια ακόμα σοβαρή απειλή. Τα παλαιότερα χρόνια όταν επιτρεπόταν το κυνήγι την Ανοιξη, αυτό είχε σαν συνέπεια να μην φωλιάζουν στην Κρήτη διάφορα είδη. Είδη που επέστρεψαν τα τελευταία χρόνια μετά την απαγόρευση του κυνηγιού την Ανοιξη. «Για παράδειγμα τα ζευγάρια τρυγονιών που φώλιαζαν στην Κρήτη ήταν ελάχιστα τη δεκαετία του ’80. Από τη δεκαετία του ’90 που απαγορεύτηκε το ανοιξιάτικο κυνήγι έχουν επανακάμψει και μάλιστα η Κρήτη είναι ίσως η μόνη περιοχή στην Ευρώπη που σημειώνεται αύξηση. Ωστόσο, λόγω του ό,τι στην Κρήτη φωλιάζουν μέχρι τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο κι από 20 Αυγούστου ξεκινάει η εποχή του κυνηγιού, κάποια πουλιά πέφτουν δυστυχώς θύματα», ανέφερε ο κ. Δρετάκης.
Αντίστοιχα κάποια άλλα πουλιά όπως ο τσαλαπετεινός ή κουκλοπετεινός πλέον εμφανίζεται ακόμα και μέσα στον αστικό ιστό αλλά και σε πολλά χωριά αφού έχει πάψει να κυνηγιέται την περίοδο της Ανοιξης.
Αντίθετα τα αηδόνια, που φώλιαζαν σε πλατάνια κοντά σε ποτάμια, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από την Κρήτη. Ο λόγος που συνέβη αυτό σχετίζεται πιθανόν με την κλιματική αλλαγή καθώς εκτιμάται ότι τα αηδόνια εκτοπίστηκαν από τους μαυροσκούφηδες, ένα είδος που παλαιότερα δεν αναπαραγόταν στην Κρήτη αλλά τα τελευταία χρόνια άρχισε να διαχειμάζει στο νησί «καταλαμβάνοντας» τα σημεία που φώλιαζαν τα αηδόνια. Το ίδιο συνέβη και με τον μελωδοτσιροβάκο. Επίσης, ένα πολύ γνωστό στους παλιούς αμπελουργούς είδος, το κρασοπούλι δεν αναπαράγεται πλέον.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ
Αύγουστο με Οκτώβριο τα μεταναστευτικά πουλιά παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής και βρίσκονται για δεύτερη φορά μέσα στον χρόνο στην Κρήτη. Κάποια είδη, ωστόσο, που έχουν φύγει νωρίτερα την Ανοιξη ή και τον Χειμώνα από την Αφρική εμφανίζονται στο νησί ακόμα και τον Ιούλιο καθώς πρέπει να επιστρέψουν στην Αφρική πριν ξεκινήσει η ψυχρή περίοδος στα βόρεια.
«Η Κρήτη αποτελεί πόλο έλξης για τα μεταναστευτικά πουλιά αλλά και για πολλούς επισκέπτες που έρχονται για να παρατηρήσουν τα πουλιά αυτά. Μιλάμε για ανθρώπους που έρχονται από την Ευρώπη, την Αμερική και αλλού καθώς στην Κρήτη, λόγω της γεωμορφολογίας του εδάφους, μπορεί κανείς να επισκεφθεί τόσο τα βουνά όσο και τη θάλασσα μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και διανύοντας μικρές αποστάσεις σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη», σχολίασε καταλήγοντας ο κ. Δρετάκης

Tο φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το αρχείο του κ. Μιχάλη Δρετάκη και από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.