Γ. Παξινός: «Ο άνθρωπος απειλεί τον εαυτό του»

«Εχουμε πιο πολύ κίνδυνο από τον εγκέφαλό μας, παρά από τα πυρηνικά όπλα. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου, η πλεονεξία του είναι το πρόβλημα» λέει στα “Χ.Ν.” ο διεθνούς φήμης “χαρτογράφος” του εγκεφάλου, καθηγητής Γιώργος Παξινός, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας (Neuroscience Research Australia-NeuRA), ο οποίος χθες βρέθηκε στα Χανιά προσκεκλημένος από το Ανοιχτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο των ανοιχτών διαλέξεών του για το ευρύτερο κοινό.
Ο κ. Παξινός έχοντας συνεργαστεί με τα Πανεπιστήμια Yale, Cambridge και Oxford, υπήρξε πρωτοπόρος στη νευροανατομία και στη χαρτογράφηση του εγκεφάλου, ανοίγοντας νέες ορίζοντες στους νευροχειρουργούς και γενικότερα στους νευροεπιστήμονες.  Οι περισσότεροι ερευνητές που μελετούν σήμερα τις νευρολογικές και τις ψυχιατρικές παθήσεις, χρησιμοποιούν τους δικούς του «άτλαντες» του εγκεφάλου.
Με αφορμή την επίσκεψή του στα Χανιά, ο καταξιωμένος επιστήμονας μίλησε στα Χανιώτικα νέα για το μέλλον της νευροεπιστήμης αλλά και για ζητήματα περιβάλλοντος, ηθικής και ψυχολογίας…

•Πέρυσι ανακαλύψατε μια άγνωστη περιοχή κοντά στο σημείο όπου ενώνεται ο εγκέφαλος με το νωτιαίο μυελό. Τι ξεχωριστό στοιχείο υπάρχει στην συγκεκριμένη περιοχή;
Ανακάλυψα ανατομικά αυτή την περιοχή του εγκεφάλου, αλλά δεν ξέρω λειτουργικά τι κάνει. Όπως ένας χαρτογράφος π.χ μπορεί να ανακαλύψει τη Σαντορίνη αλλά δεν ξέρει εάν αν έχει δέντρα, ηφαίστειο. Είναι άλλης επιστήμης εργασίας αυτό. Όμως βρίσκεται σε προνομιακή θέση να λάβει πληροφορίες από τον νωτιαίο μυελό που έχουν να κάνουν με την αφή, με την δόνηση, με την θέση των άκρων, με τον πόνο κ.α., πληροφορίες που μπορεί να μεταφέρει στην παρεγκεφαλίδα που ασχολείται με την ρύθμιση των κινήσεων.

•Δηλαδή έχει χαρτογραφηθεί αλλά δεν έχει προσδιορισθεί ακόμη η λειτουργία αυτής της νεο-ανακαλυφθείσας περιοχής του εγκεφάλου;
Όχι, και ούτε κρατάω την αναπνοή μου ότι θα ανακαλυφθεί μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Προσωπικά μου πήρε τριάντα χρόνια για να ανακαλύψω την περιοχή αυτή. Την έβλεπα και λέω πως μάλλον εκείνη με… ανακάλυψε παρά εγώ εκείνη.

•Πού εστιάζεται το ερευνητικό σας ενδιαφέρον αυτή την περίοδο;
Ενδιαφέρομαι για το οσφρητικό σύστημα, για την περιοχή από τον οσφρητικό βολβό μέχρι το τέλος του νωτιαίου μυελού. Αυτό που μας ενδιαφέρει ως ερευνητές δεν είναι για να βοηθήσουμε την ανθρωπότητα να ανταπεξέλθει στα δεινά της. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να δούμε τι σχέση που υπάρχει μεταξύ του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού, των ανθρώπων και των άλλων ζώων, ιδιαίτερα των πειραματόζωων. Για μας, ικανοποίηση και συγκίνηση είναι εάν καταφέρουμε να βρούμε μια περιοχή που αντιστοιχεί, που είναι ομόλογος. Δεν είναι ότι θα επιδοθούμε να βρούμε την λειτουργικότητα μιας περιοχής που ανακαλύψαμε. Κάποιος άλλος μπορεί να αναφερθεί σε αυτά. Μέχρι σήμερα έχουμε ανακαλύψει συνολικά 91 περιοχές του εγκεφάλου και αυτό διευκολύνει τη δουλειά των άλλων επιστημόνων.

•Η ανακάλυψη, δηλαδή, νέων περιοχών του εγκεφάλου μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τις ασθένειες και να δοκιμάσουν νέες θεραπείες για διάφορες νευροεκφυλιστικές παθήσεις;
Οι ερευνητές δεν αγαπάνε τίποτα περισσότερο από το να δημιουργήσουν ένα μοντέλο ασθένειας, εμπνευσμένοι από ανθρώπινα προβλήματα π.χ σε ένα αρουραίο ερευνώντας την επιληψία, το  Αλτσχάιμερ κ.α Υπάρχουν ποντίκια που στο πλαίσιο της έρευνας, παρουσιάζουν παρόμοιες νευρολογικές και συμπεριφοριστικές καταστάσεις όπως οι άνθρωποι που υποφέρουν από άνοια. Οι ερευνητές θέλουν να μελετήσουν το μοντέλο της ασθένειας και μετά να μεταφέρουν τις πληροφορίες τους πίσω στον άνθρωπο. Οι “άτλαντες” που φτιάχνουμε εμείς τους βοηθάνε να ταξιδέψουν απρόσκοπτα μεταξύ του ανθρώπου και των πειραματόζωων, να κάνουν τα πειράματά τους και να μεταφέρουν τις πληροφορίες πίσω στον άνθρωπο.

•Στους νέους επιστήμονες στην Ελλάδας της κρίσης, που θέλουν να προχωρήσουν στην Ερευνα, τι συμβουλή θα δίνατε μέσα από το παράδειγμα της δικής σας διαδρομής;
Το δύσκολο είναι μέχρι να πάρεις την πρώτη υποτροφία. Και για να φτάσεις έως εκεί πρέπει να έχεις καλά αποτελέσματα. Εγώ πήρα μια πρώτη υποτροφία από την ΑΧΕΠΑ της Αμερικής η οποία βοήθησε γιατί μετά δεν χρειάζεται τόσο πολύ να δουλεύεις για να ζήσεις αλλά μπορείς να διαβάζεις πιο πολύ. Χρειάζεται ένα βήμα κάθε φορά. Να κοιτάς που μπορείς να φτάσεις κάθε φορά. Εγώ υπέθετα ότι θα γίνω δάσκαλος δημοτικού. Δεν ήξερα εάν θα τα κατάφερνα να γίνω ερευνητής. Αλλά μετά έβλεπα ότι και οι άλλοι γύρω μου δεν ήταν καλύτεροι κι έτσι βήμα προς βήμα προχώρησα, θέτοντας στόχους έναν προς έναν: πτυχίο, μεταπτυχιακό, έρευνα κτλ
Όσον αφορά τι βοηθάει στην ακαδημαϊκή καριέρα, θα έλεγα ότι βοηθάνε οι συνεργασίες. Εγώ έχω έναν συνεργάτη με τον οποίο δουλεύουμε 42 χρόνια μαζί. Και για να έχεις μια καλή συνεργασία πρέπει να είσαι γενναιόδωρος προς τους συνεργάτες σου.  Αυτό όμως που κάνει την διαφορά είναι να σου αρέσει αυτό που κάνεις και να έχεις υπομονή και επιμονή.

•Σε παλαιότερη συνέντευξή σας είχατε πει ότι οι άνθρωποι πρέπει να εγκαταλείψουν την ψευδαίσθηση πως υπάρχει ψυχή, αφού τα πάντα -και τα συναισθήματα- προέρχονται και ελέγχονται από τον εγκέφαλο. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για αυτή τη θεώρηση;
Αυτό που λέω είναι ότι η ψυχή είναι περιττή για την Ψυχολογία. Κανένας ψυχολόγος (ερευνητής) δεν αναφέρεται στον όρο ψυχή για να μελετήσει τη συμπεριφορά. Η Ψυχολογία δεν χρησιμοποιεί τον όρο ψυχή από το 1930. Εάν η “ψυχή” είναι εκεί που οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, που εδρεύει η λογική, που λαμβάνονται οι αποφάσεις, που πλάθετε η αγάπη, που αποταμιεύονται οι μνήμες, τότε δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι υπάρχει ψυχή γιατί υπάρχει ήδη ένα όργανο που κάνει αυτές τις λειτουργίες.

•Επίσης έχετε αρνηθεί ότι υπάρχει ελεύθερη βούληση στον άνθρωπο. Επιμείνετε σε αυτό;
Οι αρχαίοι Έλληνες ακόμη, το έλεγαν αυτό. Μετέπειτα ο Βολτέρος, ο Σοπενχάουερ, έλεγαν πως δεν υπάρχει καμία ελευθερία (όσον αφορά τη βούληση). Αλήθεια, ποιος δεν θα ήθελε να αποπέμψει τις ανεπιθύμητες επιθυμίες του, τους καταναγκασμούς του, τις εμμονές του ή την αγάπη χωρίς ανταπόκριση; […] Ο άνθρωπος μπορεί να κάνει αυτό που θέλει αλλά (σε συναισθηματικό επίπεδο) δεν μπορεί να μην θέλει αυτό που θέλει. […] Η συμπεριφορά του εξαρτάται από τα γονίδια του και από το σε ποια οικογένεια/κοινωνία αναπτύχθηκε. Δεν ευθύνεται αυτός για τα γονίδια του πατέρα ή της μάνας. Εάν παραδεχτούμε θεωρητικώς ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι το απότοκο δύο παραγόντων: του γενετικού υλικού και του περιβάλλοντος που έχει μεγαλώσει, τότε δεν υπάρχει μια ρωγμή ανάμεσα σε γονίδια και περιβάλλον για να ενταχθεί η ελευθέρα βούληση. Κι αυτό το λένε πολλοί νευροεπιστήμονες. Η εμπειρία λαξεύει το γενετικό υλικό που λαμβάνουμε όπως ο Πραξιτέλης λάξευσε τον Ερμή από μάρμαρο.

•Το 2015 δημοσιεύσατε το μυθιστόρημα «Κατ’ Εικόνα» όπου φαίνεται ότι είστε ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σχετικά με ζητήματα όπως το περιβάλλον, η ηθική, η ψυχολογία. Ποια τα μηνύματα του;
Για να διαχειριστεί ο άνθρωπος τα σύγχρονα επιτεύγματά του π.χ τα πυρηνικά όπλα κ.α, απαιτείται αλάνθαστος χαρακτήρας. Και δεν είμαστε καθόλου αλάνθαστοι. […] Δυστυχώς ο άνθρωπος επιτίθεται σε όλα τα μέτωπα εναντίον της φύσης. […] Περίπου 100 εκατομμύρια πρόσφυγες στα μέσα του αιώνα, υποθέτουν, ότι θα υπάρχουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Επίσης υπάρχει η μόλυνση από χημικά, κάπου 83.000 χημικές ενώσεις έχουν ελευθερωθεί στον πλανήτη ενώ μέσα στη θάλασσα υπάρχει πιο πολύ πλαστικό σε βάρος πάρα ψάρια! Στην Ευρώπη το 70% των πληθυσμών των πτηνών έχουν χαθεί από την δεκαετία του ’70. Δεν είναι μικρό πράγμα αυτό. Ελαττώνονται τα είδη των φυτών, απλουστεύεται η ζωή, η βιοποικιλότητα στις θάλασσες και στη στεριά. Έχουμε πιο πολύ κίνδυνο από τον εγκέφαλό μας, παρά από τα πυρηνικά όπλα. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου, η πλεονεξία του είναι το πρόβλημα. Οι επιστήμονες αν ξέρουν ένα πράγμα είναι να προλέγουν τι πρόκειται να συμβεί. Ξέρουν ότι εάν πας έτσι, έτσι θα καταλήξεις.

•Σύντομα θα αρχίσουν εξορύξεις υδρογονανθράκων γύρω από την Κρήτη. Θεωρείται ότι θα επηρεάσουν αρνητικά το θαλάσσιο οικο-σύστημα;
Οι υδρογονάνθρακες είναι ο “θησαυρός των τρελών”. Μπορεί να φέρουν οικονομική ευημερία σήμερα σε αυτούς που θα τους διαχειρίζονται, αλλά αύριο θα είναι εις βάρος των παιδιών μας. Θα πρέπει να υπάρξουν διεθνείς συμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και κινήσεις εναντίον της απειλής του πλανήτη μας.