» Ο οµότιµος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αιγαίου µιλά για το παρόν και το µέλλον
του τουρισµού
Είναι λάθος να “βαφτίζουµε” την τουριστική µεγέθυνση ανάπτυξη, επισηµαίνει ο οµότιµος καθηγητής του Τµήµατος Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου του Αιγαίου και διευθυντής του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης & Παρατηρητηρίου Βιώσιµου Τουρισµού Αιγαίου, Γιάννης Σπιλάνης.
Παράλληλα, µιλώντας στα “Χ.ν.”, υπογραµµίζει ότι ως χώρα θα πρέπει να στραφούµε σε ένα βιώσιµο, κοινωνικά, οικονοµικά και περιβαλλοντικά, µοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, δίνοντας έµφαση στην ποιοτική αναβάθµιση του τουριστικού προϊόντος και εγκαταλείποντας την αδιέξοδη κούρσα του ανταγωνισµού µε φθηνότερες αγορές.
• Πώς ορίζουµε την έννοια του υπερτουρισµού; Πού µπαίνει η γραµµή;
∆εν υπάρχουν γραµµές. Ο υπερτουρισµός είναι η αντίληψη που έχουν είτε οι κάτοικοι είτε οι επισκέπτες ότι «δεν πάει άλλο». Ότι δηλαδή υποβαθµίζεται η ζωή των πρώτων και η εµπειρία των δεύτερων. Αυτή η αντίληψη καθορίζεται από το τι περιµένει κάποιος κι άρα δεν είναι ίδια για όλους και σε κάθε περιοχή. Για παράδειγµα δεν έχουµε δει να εκφράζεται κάποια αντίδραση στη Μύκονο ή τη Σαντορίνη, αλλά εκφράζεται στη Βαρκελώνη.
• ∆εν υπάρχουν όµως και αντικειµενικοί παράµετροι; Για παράδειγµα νεοδιόριστοι δάσκαλοι δεν βρίσκουν στέγη στα Χανιά.
Γι’ αυτό µίλησα για δυσαρέσκεια. Υπάρχουν κάτοικοι που δεν απολαµβάνουν τη βόλτα τους, άλλοι που δεν βρίσκουν σπίτι ή µαγαζί να νοικιάσουν κ.λπ. Συνεπώς ο υπερτουρισµός δεν είναι µετρήσιµος µε τη στενή έννοια του όρου. Όταν µετράµε µιλάµε για µία άλλη έννοια τη φέρουσα ικανότητα.
• Μιλήσατε για φέρουσα ικανότητα. Λόγου χάρη στα Χανιά το καλοκαίρι αρκετές περιοχές δεν είχαν νερό, τη στιγµή που αυξάνονται διαρκώς οι ξενοδοχειακές µονάδες µε πισίνες, γκαζόν κ.λπ. ∆εν τίθεται θέµα και µε τους φυσικούς πόρους;
Η φέρουσα ικανότητα αναφέρεται ακριβώς στο πόσους ανθρώπους και δραστηριότητες µπορεί να αντέξει ένας τόπος για να είναι βιώσιµος. Βιώσιµος οικονοµικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά. ∆εν είναι δηλαδή µόνο η περιβαλλοντική διάσταση. Ο πολύς τουρισµός και η εξάρτηση από τον τουρισµό µπορεί να µην είναι βιώσιµη σε βάθος χρόνου και οικονοµικά. Για παράδειγµα είδαµε φέτος ότι Ιούλιο και Αύγουστο οι εισπράξεις µειώθηκαν ενώ “βουλιάξαµε” στους επισκέπτες. Επίσης, αν πρέπει να δουλέψω 3 βάρδιες για να βγάλω ένα µεροκάµατο για να ζήσω ούτε αυτό είναι βιώσιµο. Βιώσιµο κοινωνικά είναι να δουλεύω ένα οχτάωρο για να ζήσω…
• Στον αντίποδα όλων αυτών, πάντως, ακούγεται και η άποψη ότι δεν πρέπει να ασκείται κριτική στο θέµα του τουρισµού γιατί είναι ο βασικότερος πυλώνας της ελληνικής οικονοµίας. Εσείς πως το ακούτε αυτό;
Σύντοµα θα βγει µία δουλειά που κάνουµε µαζί µε τον Σταύρο Χατζηµαρινάκη και το ΚΕΠΕ, όπου δείχνει ότι ο τουρισµός βοηθάει στη µεγέθυνση αλλά όχι στην ανάπτυξη. Αυτό δεν βγαίνει από το κεφάλι µας. Ο ίδιος ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού το 2018 σε µία µεγάλη έκδοσή του για τον βιώσιµο τουρισµό γράφει ότι έχει αποδειχθεί ότι ο τουρισµός βοηθάει τη µεγέθυνση αλλά δεν έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει την ανάπτυξη. Κι αυτό δεν το είπε κάποια εξτρεµιστική οργάνωση αλλά ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού. Αυτή την άποψη την είχα διατυπώσει κι εγώ 40 χρόνια πριν όταν έγραφα το διδακτορικό µου υποστηρίζοντας πως προφανώς ο τουρισµός φέρνει χρήµατα και βοηθάει στην απασχόληση, αλλά από τότε τα στοιχεία της ανάπτυξης ήταν ασθενή. Κι εδώ είναι το µεγάλο µπέρδεµα που κάνουµε: ταυτίζουµε τη µεγέθυνση µε την ανάπτυξη. Ταυτίζουµε την αύξηση του ΑΕΠ µε την ανάπτυξη. Στην πραγµατικότητα όλη η συζήτηση γίνεται γύρω από τη µεγέθυνση που έχουµε βαφτίσει ανάπτυξη. Γιατί κοινωνικο-οικονοµική ανάπτυξη έχουµε όταν κάτι λειτουργεί καταλυτικά, µεταβάλλοντας το παραγωγικό σύστηµα και βελτιώνοντας τις οικονοµικές προοπτικές. Όταν φτιάχνονται καινούριοι παραγωγικοί κλάδοι, όταν υπάρχει καινοτοµία που να διαχέεται κ.λπ. Αυτό συµβαίνει κυρίως µε βιοµηχανικούς κλάδους, όπως π.χ. η αυτοκινητοβιοµηχανία, και µε κάποιες υπηρεσίες όπως η τηλεπικοινωνίες που άλλαξαν τον τρόπο παραγωγής, εργασίας κ.λπ.
• Ποιες είναι οι εναλλακτικές µας µπροστά σε αυτό το αδιέξοδο που βιώνεται ως υπερτουρισµός;
∆ύο πράγµατα: πρώτα να µπουν όρια στην τουριστική µεγέθυνση. Για παράδειγµα να µην επιδοτείται η κατασκευή νέων ξενοδοχειακών µονάδων, να µην αποτελούν στρατηγικές επενδύσεις. Αντίθετα θα µπορούσε να ενισχυθεί η αναβάθµιση των υφιστάµενων υποδοµών. ∆εύτερον, θα προσπαθούσα να αλλάξω το τουριστικό µοντέλο και να συνδεθεί ο τουρισµός και µε άλλα πράγµατα. Μία κουβέντα που γίνεται χρόνια αλλά δεν προχωράει παρά ελάχιστα.
• Εδώ και χρόνια στα Χανιά µιλάµε για σύνδεση του τουρισµού µε τον πρωτογενή τοµέα. Στην πραγµατικότητα, ωστόσο, δεν εφαρµόζεται κάτι τέτοιο…
Είναι απαράδεκτο να συµβαίνει αυτό στην Κρήτη. Το να το λέµε για τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου που έχουν πολύ µικρή παραγωγή δεν έχει νόηµα. Όµως στην Κρήτη δεν µπορεί να συµβαίνει αυτό. ∆είχνει κι αυτό τις παθογένειες που υπάρχουν γύρω από τον τουρισµό και ειδικότερα έναν τουρισµό που εστιάζεται στο πως θα έχω µικρή τιµή για να έρθει ο τουρίστας, π.χ. all inclusive χαµηλής ποιότητας που είναι και ένα µεγάλο κοµµάτι.
• Αυτό το παιχνίδι όµως δεν καθορίζεται από τους tour operator; Πώς µπορεί να παρέµβει η πολιτεία σε αυτό;
Υπάρχουν πολλές δυνατότητες αν συµφωνήσουµε ότι δεν µας ενδιαφέρει η µεγέθυνση του τουρισµού αλλά η αναβάθµισή του. Όλες οι σοβαρές µελέτες δείχνουν ότι βραχυπρόθεσµα ο τουρισµός φέρνει λεφτά στη χώρα, αλλά µακροπρόθεσµα υπονοµεύει την οικονοµία σου.
• Και ποιος κερδίζει από αυτή την αδιέξοδη κατάσταση στην οποία πορευόµαστε;
Γιατί έχει γίνει αποτίµηση; ∆εν έχει γίνει. Το ζήτηµα της σύγχυσης της µεγέθυνσης µε την ανάπτυξη είναι κοµβικό. Για παράδειγµα, τη δεκαετία του 2010, µε την κρίση, ο τουρισµός ήταν η µόνη δραστηριότητα µε έσοδα και απασχόληση. Συγχρόνως όµως καταγράφηκε µία κατάρρευση των αµοιβών των εργαζοµένων. Αυτό αποτυπώνεται και στα επίσηµα νούµερα της ΕΛΣΤΑΤ αλλά κανείς δεν τα χρησιµοποιεί αυτά τα στοιχεία…
• Τη διάσταση της βραχυχρόνιας µίσθωσης και τις συνέπειες που έχει αυτό το φαινόµενο έχει νόηµα να το συζητάµε χωριστά ή εντάσσεται στη µεγάλη εικόνα;
Ο τουρισµός ξεκίνησε παλιά από τα ενοικιαζόµενα δωµάτια, τα rooms for rent, όταν οι ντόπιοι έδιναν ένα δωµάτιο από το σπίτι τους στους τουρίστες. Τη δεκαετία του ΄90 επίσης οι ξενοδόχοι φώναζαν κατά των ενοικιαζόµενων δωµατίων µιλώντας για “παραξενοδοχεία”, όπως τώρα φωνάζουν κατά της βραχυχρόνιας µίσθωσης. Από την άλλη µεριά, βλέποντας το θέµα από τη σκοπιά των επισκεπτών, πολλά ξενοδοχεία και ενοικιαζόµενα δωµάτια είναι τόσο µικρά που δεν σου επιτρέπουν να καθίσεις µέσα σε αυτό, αλλά σε αναγκάζουν να βγεις έξω. Εποµένως, η βραχυχρόνια µίσθωση προσφέρει πολλές φορές κάτι χρήσιµο που δεν καλύπτεται από τα ξενοδοχεία. Επίσης, συνέβαλλε στο να διασωθεί ένα κοµµάτι της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς που κατέρρεε. Αυτά δεν τα λέω για να δικαιολογήσω το Airbnb, αλλά γιατί πιστεύω ότι πρέπει να το καταλάβουµε για να δώσουµε στη συνέχεια λύσεις. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει πρώτα να δούµε τι τουρισµό θέλουµε και µετά να λύσουµε τα επιµέρους προβλήµατα.
• Είπατε πριν ότι ο τουρισµός θα πρέπει να συνδεθεί και µε άλλα πράγµατα για να αλλάξει το µοντέλο που έχουµε. Με τι πράγµατα εννοείτε;
Πέρα από τη διατροφή που είπαµε, πρέπει να συνδεθεί µε τον πολιτισµό και το περιβάλλον του τόπου. Γι’ αυτό όµως δεν έχουµε κάνει τίποτα.
• Αυτό που λένε ότι πρέπει να γίνουµε πιο ανταγωνιστικοί και συνεπώς πιο φθηνοί, πώς το ακούτε;
Ανταγωνιστικός γίνεσαι κι όταν έχεις ένα διαφορετικό προϊόν κι ο άλλος έρχεται γι’ αυτό κι όχι για τη χαµηλή σου τιµή. Πρέπει να καταλάβουµε ότι δεν µπορείς να γίνεις ανταγωνιστικός επειδή απλά και µόνο θα έχεις χαµηλά κόστη, ταΐζοντας τον επισκέπτη µουσακά… Κίνας και πληρώνοντας µισθούς Τουρκίας ενώ είσαι ευρωπαϊκή χώρα. Αν το κάνεις αυτό µπαίνεις σε µία παγίδα εξοντωτική. Μία παγίδα που δυστυχώς έχουµε πέσει.
