Στις 9 Δεκεμβρίου του 1898, με θερμές εκδηλώσεις υποδοχής σύσσωμου του Κρητικού λαού, έγινε δεκτός ο Πρίγκιπας Γεώργιος, κατά την αποβίβασή του στο λιμάνι της Σούδας.
Ο Μανούσος Κούνδουρος στο Ημερολόγιόν του σημειώνει «Οι Ναύαρχοι των τεσσάρων Δυνάμεων, Ποττιέ, Νοέλ, Μπέτολο, Σκρίδλωφ, τον υποδέχθησαν εν Σούδα. Στρατός δε, παρατεταγμένος και πλήθος Κρητών εχαιρέτιζεν με ενθουσιασμό την είσοδο από την Σούδα μέχρι τα Χανιά, αφού εψάλει δοξολογίαν εν τω ναώ των Εισοδίων. Ο αρχιναύαρχος Ποττιέ του παρέδωσεν εν τω διοικητηρίω, την υπέρτατην διοίκησιν της Νήσου».
Η κρητική σημαία της Αυτονομίας -με λευκό σταυρό και λευκό άστρο, στο άνω ερυθρό τεταρτημόριο και με τα τρία τεταρτημόρια κυανά- υψώθηκε στο Φιρκά και οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις έθεσαν το νησί υπό την υψηλή προστασία τους κατά διαμερίσματα. Οι Ιταλοί τα Χανιά, οι Ρώσοι το Ρέθυμνο, οι Αγγλοι το Ηράκλειο και οι Γάλλοι το Λασίθι. Τα Χανιά, πρωτεύουσα της Κρητικής Πολιτείας, βρίσκονται υπό καθεστώς συλλογικής προστασίας. Ορίστηκε 16μελής επιτροπή υπό την προεδρία του Ι. Σφακιανάκη για την εκπόνηση σχεδίου Κρητικού Συντάγματος. Στις 24 Ιανουαρίου έγιναν εκλογές και αναδείχτηκαν 138 χριστιανοί και 50 μουσουλμάνοι πληρεξούσιοι. Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας, “Ηγεμονικόν Συμβούλιον”, σχηματίστηκε με υπουργό Δικαιοσύνης τον Ελευθέριο Βενιζέλο, Οικονομικών τον Κων/νο Φούμη, Εσωτερικών τον Μανούσο Κούνδουρο, Παιδείας και Θρησκευμάτων τον Νικόλαο Γιαμαλάκη και τέλος Δημοσίας Ασφάλειας τον Χουσεΐν Γενιτσαράκη. Τα μέτρα που πάρθηκαν για την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας ήταν η ίδρυση Τράπεζας Κρήτης, κοπή νομίσματος, της κρητικής δραχμής, οργάνωση χωροφυλακής από Ιταλούς αξιωματικούς (καραμπινιέροι), οργάνωση ταχυδρομικής υπηρεσίας. Ρυθμίστηκε το καθεστώς της χριστιανικής τοπικής Εκκλησίας, πάρθηκαν μέτρα για Παιδεία, Δικαιοσύνη και Δημόσια Υγεία, όπως η ίδρυση του λεπροκομείου της Σπιναλόγκας.
Οι υπερεξουσίες που διασφάλιζε το Σύνταγμα στον Ύπατο Αρμοστή, μιας και επρόκειτο κατά βάση περί ενός συντηρητικού συντάγματος, οδήγησε τον πρίγκιπα σε μια δεσποτική συμπεριφορά απέναντι του κρητικού λαού, του οποίου η δυσαρέσκεια άρχισε να διαφαίνεται μετά την απαγόρευση της οπλοφορίας, πρώτου μέτρου που πήρε ο αρμοστής, με την άφιξή του στο νησί.
Ο πρίγκιπας Γεώργιος, Ύπατος Αρμοστής Κρήτης, παράλληλα εκδήλωνε στη διαχείριση του εθνικού προβλήματος της Ένωσης, μια πολιτική προσωπική και συγκεντρωτική, πράγμα που τον έφερε σε ρήξη με τον πολύτιμο συνεργάτη του Ελευθέριο Βενιζέλο. Οι δημοσιευθείσες απόψεις του πρίγκιπα ότι «η Κυβέρνησις δεν έχει γνώμην δια την εθνικήν εξέλιξιν του τόπου» και η ρηθείσα άποψή του «ότι ήρθα να κυβερνήσω σαν τον Μεγάλο Πέτρο», έφεραν σε σύγκρουση τον Βενιζέλο με τον πρίγκιπα.
Ειδικότερα στις 18 Μαρτίου 1901, ο Αρμοστής με διάταγμά του απέλυσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, παρότι νωρίτερα δεν είχε αποδεχθεί την παραίτησή του. Ο λόγος της απόλυσης ήταν, γιατί «εξέθηκε γνώμας σε εφημερίδα των Αθηνών αναρμοδίως».
Η έξοδος του Βενιζέλου από την Κυβέρνηση ενδυνάμωσε την αυταρχικότητα του πρίγκιπα που είχε μεταβάλει το νομοθετικό σώμα σε όργανο πίεσης εκτέλεσης των αποφάσεών του. Ο Βενιζέλος από την εφημερίδας Κήρυξ, με σειρά άρθρων “Γεννηθήτω φως”, αλλά και “Μολών Λαβέ”, επισημαίνει ότι τα όρια του κρητικού λαού έχουν εξαντληθεί από την τυραννική διακυβέρνηση του πρίγκιπα. «Οπου η εξουσία αφαιρεί τας ελευθερίας του λαού δια πραξικοπήματος, εκεί ανοίγεται πλέον η νόμιμος οδός των επαναστάσεων!» υποστηρίζει ο Βενιζέλος.
Στις 24 Ιουλίου του 1904, εικοσιτέσσερις επαναστάτες οπλαρχηγοί στο χωριό Λάκκοι, με επικεφαλής τον Κων/νο Μάνο, κατέβασαν από το Δημαρχείο την σημαία της Κρητικής Πολιτείας και ορκίσθηκαν «Ενωσις ή Θάνατος», αλλά με κινητοποίηση, έγκαιρα, της χωροφυλακής της περιοχής, το γεγονός δεν πήρε μεγαλύτερη έκταση.
Στις 26 Φεβρουαρίου του 1905, μέλη της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης -που αποτελείτο από τους δυσαρεστημένους από την πολιτική του πρίγκιπα- και με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, υπέγραψαν προκήρυξη που ζητούσε μεταβολή του Συντάγματος της Κρήτης. Η προκήρυξη αυτή θα αποτελέσει προμήνυμα για την Επανάσταση του Θερίσου.
Η εξέγερση στο Θέρισο 1905
Ο Βενιζέλος θα κηρύξει στις 10 Μαρτίου του 1905 την εξέγερση του Θερίσου με πολύτιμους συνεργάτες τον Κων/νο Φούμη και τον Κων/νο Μάνο, και με 500 ένοπλους επαναστάτες. Θα επιλέξει το Θέρισο, φυσικό οχυρό, για έδρα της Επανάστασης και θα υπογράψει επαναστατική προκήρυξη, όπου καταδείχνει τον ιερό σκοπό της Επανάστασης, που είναι η Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Επιπλέον, θα καλέσει τον κρητικό λαό να συμπαρασταθεί στους επαναστάτες και την κρητική χωροφυλακή να μην υπακούσει στις διαταγές του πρίγκιπα.
Η είδηση της Επανάστασης αιφνιδίασε και καταθορύβησε την Ύπατη Αρμοστεία, αλλά προκάλεσε και σύγχυση στις Μεγάλες Δυνάμεις που είχαν την Κρήτη υπό την προστασία τους. Η κυβέρνηση των Αθηνών, υποκινούμενη από το Παλάτι, φάνηκε κατωτέρα των περιστάσεων, μιας και καταδίκασε το κίνημα, εν αντιθέσει με το λαϊκό αίσθημα, αλλά και τον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της χώρας, “που κατά το πλείστον”, το υποστήριζε.
Ψηφίσματα συμπαράστασης στην Επιτροπή του Αγώνα, στο Θέρισο, έφταναν από παντού. Οι ισχυρότεροι παράγοντες του νησιού, ακόμη και μη προσκείμενοι στην πολιτική του Βενιζέλου, προσχώρησαν στην Επανάσταση. Στο Ηράκλειο, ο Ιωάννης Σφακιανάκης, ξεσηκώνει σε πάνδημο συλλαλητήριο τους κατοίκους της Ανατολικής Κρήτης και ζητά συμπόρευση στον ιερό αγώνα του Θερίσου. Το σύνθημα “Ενωσις ή Θάνατος”, κυριαρχεί από άκρον σε άκρον της Μεγαλονήσου.
Ο πρίγκιπας Γεώργιος, αρχικά, με απειλητικό τρόπο απαιτεί από τους εξεγερμένους να παραδώσουν τα όπλα τους μέσα σε 36 ώρες και κηρύσσει στρατιωτικό νόμο στο νησί.
Η Κρητική Βουλή ψηφίζει, κατ’ εντολή της Αρμοστείας, το νόμο περί Δημοφρουρών, σώματος “Ροπαλοφόρων”, που θα επέβαλλαν την τάξη και θα “συνέτιζαν” τους Επαναστάτες.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν τηρούν ενιαία στάση έναντι των επαναστατών. Η Ρωσία συντάχθηκε αναφανδόν υπέρ του πρίγκιπα και υποστηριζει ενεργά την καταστολή της εξέγερσης με συμμετοχή των ρωσικών δυνάμεων στα γεγονότα του Ατσιπόπουλου Ρεθύμνου, αλλά και της Γεωργιούπολης Χανίων.
Οι υπόλοιπες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και η Ιταλία, ακολουθούν παρελκυστική πολιτική, πράγμα που ευνοούσε τους Επαναστάτες.
Η “προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης”, με έδρα το Θέρισο, της οποίας επικεφαλής είναι η τριανδρία, Βενιζέλος – Φούμης – Μάνος, με υπομνήματα που συντάσσει, γνωστοποιεί τα δίκαια αιτήματα του κρητικού αγώνα στις Μεγάλες Δυνάμεις.
Προβαίνει στην έκδοση γραμματίων, για εσωτερικό πατριωτικό δανεισμό 100.000 δραχμών. Οργανώνει τις υπηρεσίες οικονομικών, συγκοινωνίας και διοίκησης. Τυπώνει γραμματόσημα και εκδίδει την εφημερίδα “Το Θέρισο”.
Η επιμονή και η αποφασιστικότητα των Επαναστατών στον ένοπλο αγώνα, η παράταση της έκρυθμης κατάστασης που υποκρύπτει κινδύνους, όπως εμφύλια διαμάχη στο νησί, αλλά και κατάρρευση της οικονομικής και πολιτικής υπόστασης της Κρήτης, αναγκάζει τις προστάτιδες Δυνάμεις να στείλουν τελεσίγραφο στους Επαναστάτες, 2 Ιουλίου 1905, υποσχόμενες μεταρρυθμίσεις στη διακυβέρνηση του νησιού, αφού όμως πρώτα οι επαναστάτες παραδώσουν τα όπλα και τους χορήγηθει βέβαια γενική αμνηστία.
Οι διαπραγματεύσεις διήρκησαν όλο το καλοκαίρι, παρότι οι συγκρούσεις μεταξύ των αντιμαχομένων δεν έλειψαν στο νησί.
Τελική συμφωνία επήλθε στις 2 Νοεμβρίου, στο Μοναστήρι της Χρυσοπηγής. Εξασφαλίστηκε η γενική αμνηστία για τους Επαναστάτες και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να επεξεργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον κρητικό λαό. Κατηγορηματική όμως υπήρξε η στάση τους στο θεμελιώδες αίτημα των Επαναστατών “Περί Ενώσεως με την Ελλάδα”.
Στις 20 Φεβρουαρίου 1906, Διεθνής Επιτροπή ήλθε στην Κρήτη για την πραγματοποίηση “των συμφωνηθέντων”.
Η νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος απέβλεπε στην οργάνωση Κρητική Πολιτοφυλακής, αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων, αποκατάσταση της εσωτερικής γαλήνης στη μεγαλόνησο. Τέλος, την εκπόνηση νέου Συντάγματος, που θα καθιστούσε φιλελεύθερο το πολίτευμα της Κρητικής Πολιτείας και θα αποδυνάμωνε την αυταρχική εξουσία του πρίγκιπα. Το τελευταίο αυτό μέτρο ανάγκασε τον Ύπατο Αρμοστή να παραιτηθεί για λόγους ευθιξίας και να εγκαταλείψει «ως φυγάς εν νυκτί» την Μεγαλόνησο από την περιοχή Ταμπακαριά της Χαλέπας, όπου τον παρέλαβε το θωρηκτό “Ψαρά”.
Νέος Αρμοστής – Αλέξανδρος Ζαΐμης 1906 – 1908
Ο νέος Αρμοστής Κρήτης θα διορίζεται από τον Βασιλέα των Ελλήνων, Γεώργιο Α΄. Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ υπέδειξε ως νέο Ύπατο Αρμοστή Κρήτης τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, πρώην πρωθυπουργό και μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ο Ζαΐμης αποβιβάστηκε (18 Σεπτεμβρίου 1906) στο λιμάνι των Χανίων και ανέλαβε καθήκοντα για πέντε χρόνια.
Στις 2 Δεκεμβρίου 1906, η Β΄ Συντακτική Συνέλευση υπό την προεδρία του Αντώνη Μιχελιδάκη, υπέβαλε το νέο Σύνταγμα της Κρήτης, που όριζε μεταρρυθμίσεις στη Δημόσια διοίκηση, Οικονομία, Υγεία, Παιδεία και συγκροτούσε κρητική πολιτοφυλακή, που θα αποτελέσει και τον πρώτο στρατό της Κρήτης. Οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν σταδιακά να αποσύρουν τα στρατεύματα, μέχρι την πλήρη αποχώρησή τους από τη μεγαλόνησο.
Επί Ζαΐμη επετεύχθη μια σύγκλιση μεταξύ πριγκιπικών και βενιζελικών, εξασφαλίστηκε μια συνεργασία προς εξεύρεση μιας κοινής πορείας προώθησης του Κρητικού Ζητήματος.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
