ΕΝΑ ΑΠΟ τα συγκλονιστικότερα μεταπολεμικά γεγονότα υπήρξε το Πολυτεχνείο (15-17, Νοέμβρης του 1973). Προηγήθηκε η εξίσου σημαντική, μα παραγνωρισμένη φοιτητική “εξέγερση” (το 1-1-4 κι ο “ανένδοτος” του Γέρου της Δημοκρατίας, εναντίον της καραμανλικής δεξιάς και των “γιεσμέντηδων”). Ποιος λησμονεί τη γέννηση, μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη (1963), της συλλογικότητας “Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη” του Μ. Θεοδωράκη, που μαζί με το τότε συλλογικό φοιτητικό κίνημα λειτούργησαν ως πρότυπα αντίστασης για τους άλλους; Ποιος λησμονεί τις χιλιάδες φοιτητές που για μέρες στους δρόμους (1962-1963) φωνάζαμε “Ψωμί, Παιδεία, Δημοκρατία”
ΑΓΩΝΕΣ ΠΡΩΤΟΓΝΩΡΟΙ σε μια μετεμφυλιακή Ελλάδα, στους οποίους Φοιτητικές Ενώσεις και κοινωνικές ιδεολογίες συμπορεύτηκαν με κοινούς στόχους: την ανατροπή της “επάρατης”, την καθιέρωση της “δωρεάν” Παιδείας, την αλλαγή κοινωνικών δομών. Εκείνοι οι πρώτοι αγώνες, όχι πάντα αναίμακτοι, έστειλαν πολλούς συμφοιτητες στα κρατητήρια της Αστυνομίας, στο στρατό ή στην αλλοδαπή. Κι άλλους -την εποχή της δικτατορίας των συνταγματαρχών και των βασανισμών- στα ξερονήσια, καθιστώντας τους για μια ζωή ανάπηρους και πολίτες “β’ κατηγορίας”.
… ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ αποτέλεσε την τελική πράξη ενός εθνικόυ δράματος που άρχισε με τον πόθο των νέων γενεών για εθνική ανεξαρτησία, εκδημοκρατισμό και αλλαγή του κοινωνικου status στην Ελλάδα. Εκείνη την ωραία δεκαετία του ‘60 * σε όλο τον κόσμο υπήρχαν δυναμικές νεανικές εξεγέρσεις, με τις περισσότερες να καταλήγουν στο αίμα.
ΑΛΛΑ, να πως περιγράφει ο Γιάννης Ρίτσος τα δυο κρίσιμα μερόνυχτα του αιματηρού Πολυτεχνείου (15-16/11/73):
• “Αθήνα 16 Νοεμβρίου 1973:
“Ωραία παιδιά, με τα μεγάλα μάτια σαν εκκλησίες χωρίς στασίδια.
Ωραία παιδιά, δικά μας, με τη μεγάλη θλίψη των αντρείων,
Αψήφιστοι, όρθιοι στα προπύλαια, στον πέτρινο αέρα,
Έτοιμο χέρι, έτοιμο μάτι, – πως μεγαλώνει
το μπόι, το βήμα και η παλάμη του ανθρώπου;”
• ”17 Νοεμβρίου
“Βαρειά σιωπή, διάτρητη απ’ τους πυροβολισμούς,
πικρή
πολιτεία,
αίμα, φωτιά, η πεσμένη πόρτα, ο καπνός, το ξύδι-
ποιος θα πει: περιμένω απ’ το μέσα μαύρο;
Μικροί σκοινοβάτες με τα μεγάλα παπούτσια
μ΄ έναν επίδεσμο φωτιά στο κούτελο
κόκκινο σύρμα, κόκκινο πουλί,
και το μοναχικό σκυλί στ’ αποκλεισμένα προάστια
ενώ χαράζει η χλωμότερη μέρα πίσω
απ’ τα καπνισμένα αγάλματα
κι ακούγεται ακόμη η τελευταία κραυγή διαλυμένη
στις λεωφόρους.
Πάνω απ’ τα τανκς, μέσα στους σκόρπιους πυροβολισμούς
πώς μπορείτε λοιπόν να κοιμάστε;” (1)
… ΠΕΝΗΝΤΑ χρόνια μετά (1973-2023), ο πλανήτης εξακολουθεί να αγωνίζεται εναντίον δικτατορικών, δημοκτατορικών ή θεοκρατικών καθεστώτων (ισλαμοκρατία στην εμπόλεμη Παλαιστίνη, στο Ιράν, τις σαουδαραβικές χώρες κ.α.· ψευδοδημοκρατίες σε Τουρκία, Ρωσία, Κίνα · δικτατορίες σε Αφρική, λατινική Αμερική κ.λπ.) Ο δε κίνδυνος εκφασισμού των κοινωνιών μας ελλοχεύει πάντα με την άνοδο των ακροδεξιών φασιστικών κομμάτων.
“Ο ΑΓΩΝΑΣ του ανθρώπου-σύμφωνα με τον Μίλαν Κούντερα (1929-2023)-ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη”. Γι αυτό, είναι ανάγκη να μνημονεύουμε όλους αυτούς που διαχρονικά έδωσαν τη ζωή τους για να μπορούμε σήμερα εμείς να εκφραζόμαστε χωρίς φόβο, να έχουμε δημοκρατία και ελεύθερες εκλογές, να απολαμβάνουμε τα αγαθά μιας ποικιλόμορφης Παιδείας. Όσα δηλαδή, θεωρούμε αυτονόητα!
ΠΟΛΛΟΙ επί χρόνια σχετικά με την αλήθεια για το Πολυτεχνείο, παρασυρμένοι από σκόπιμη προπαγάνδα, προσπάθησαν να μας πείσουν ότι “Πολυτεχνείο” δεν υπήρξε! Η Δίκη όμως, του Πολυτεχνείου (16 Οκτωβρίου-30 Οκτωβρίου 1975) έφερε στην επιφάνεια δεκάδες νεκρών, φυλακίσεις, βασανιστήρια, βασανιστές, “αυτοκτονίες”.
ΚΑΙ ΠΟΣΟΙ άραγε τότε, μέσα σε μια νύχτα, από χουντικοί που ήσαν δεν “αλλαξοπίστησαν” και έγιναν ξαφνικά “δημοκράτες”; Ε, γι αυτές τις διαχρονικές ιδεολογικές σαύρες, έγραψε ένα πολύ ωραίο ποίημα ο Μανώλης Αναγνωστάκης, με τον τίλο “Φοβάμαι”:
“Φοβάμαι τους ανθρώπους που εφτά χρόνια
έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι
και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–
βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας
«Δώστε τη χούντα στο λαό».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου ‘κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που γέμιζαν τις ταβέρνες
και τα ‘σπαζαν στα μπουζούκια
κάθε βράδυ
και τώρα τα ξανασπάζουν
όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη
και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν
και τώρα σε λοιδορούν
γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.” (2)
… ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ αλλάζουν. Μεσα σε λίγες δεκαετίες βρισκόμαστε αντιμέτωποι με προκλήσεις που παλαιότερα χρειάζονταν εκατονταετίες για να τις βιώσουμε! Οι ιδεολογίες έχουν γκριζάρει, ήρωες και ηρωισμοί πήραν άλλη μορφή, σύγχρονα όπλα ανανεώνονται με την τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία του κακού, η “τυφλή” εξολόθρευση αμάχων ως αντίποινα και η συνεχής κατασκευή όπλων “μαζικής καταστροφής” στο ζενίθ. Σήμερα, με μοχλούς τον θρησκευτικό φανατισμό (Ισλάμ), τις αλλεπάλληλες κρίσεις, την παραπαίουσα οικονομία, τις πανδημίες, την ενεργειακή ακρίβεια, το απόλυτα ελεγχόμενο διαδίκτυο και την τεχνολογία, οι πόλεμοι κηρύσσονται ευκολότερα και διεξάγονται χωρίς κανόνες ανθρωπισμού. Σήμερα, τα “fake news” και οι Huckers αντικαθιστούν τις “έξυπνες βόμβες” και τους προβοκάτορες της συστηματικής προπαγάνδας, διαχέοντας τεχνητά ψεύδη και “ρίχνοντας” απ’ το διαδίκτυο καίριες κυβερνητικές ιστοσελίδες του αντιπάλου!
ΓΙ ΑΥΤΟ απαιτείται από τις δημοκρατίες και τους πολίτες τους συνεχής επαγρύπνηση. (15-11-23)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Πρωτοδιάβασα τα δυο ποιήματα του Γ. Ρίτσου στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” (1974/1975)
-(2) Το ποίημα «Φοβάμαι» του Μανώλη Αναγνωστάκη γράφτηκε τον Νοέμβρη του 1983 και δημοσιεύτηκε στην εφημ. Αυγή
* Η δεκαετία του ‘60 διεθνώς παραμένει ως η «μακρά δεκαετία» (τα «χρυσά χρόνια» κατά τον Έρικ Χομπσμπάουμ). Κρατά τη συγκλονιστική μεταρρυθμιστική της πνοή ήδη από τα τέλη του ’50, όταν το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα (Γερμανία), η παραγωγή μαζικών καταναλωτικών προϊόντων, η διάχυση της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε περισσότερα κοινωνικά στρώματα, το αμερικανικό baby boom και η επέκταση της πολιτισμικής επιρροής των ΗΠΑ στον πλανήτη, διαμόρφωσαν το κλίμα ώστε η-παγκόσμια- νεολαία να διεκδικήσει δυναμικά έναν διαφορετικό από το παρελθόν κοινωνικό ρόλο. Απαιτώντας μάλιστα να γίνει παράγοντας πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής αλλαγής. Ορόσημα της δεκαετίας του ‘60: το αντιρατσιστικό κίνημα και η σθεναρή αντίσταση της αμερικανικής νεολαίας στο «βρώμικο πόλεμο» του Βιετνάμ, η διεύρυνση της κουλτούρας και το κίνημα ειρήνης (ΗΠΑ), ο Μάης του ’68 (Γαλλία), η Άνοιξη της Πράγας (Τσεχοσλοβακία, ‘68) και η σαρωτική πνευματική/καλλιτεχνική άνθηση στην Ευρώπη.
