Είναι φορές που η λογοτεχνία, ανοίγει ένα διάλογο με τα δρώμενα της ζωής και με τη μαγεία της τέχνης του λόγου αναζητά τις αλήθειες της. Αυτές τις αλήθειες που είναι βαθιά ριζωμένες σε μια κοινωνική πραγματικότητα που εξελίσσεται στα διάφορα ιστορικά και κοινωνικά στάδια, τα οποία ουσιαστικά διαμορφώνουν τα κοινωνικά φαινόμενα. Άλλοτε πάλι, μέσα από μηνύματα αρνητικών οπτικών του σήμερα, η λογοτεχνία με όχημα τη φαντασία του λογοτέχνη, συναντά τη ζωή σε ένα δυστοπικό μέλλον μιας κατασκευασμένης κοινωνικής πραγματικότητας που ελλοχεύει απειλητικά και που φαντάζει τόσο αληθινή, όσο η ίδια η ζωή.
Μέσα από τρεις ιδιαίτερες λογοτεχνικές προσεγγίσεις, τούτες οι σκέψεις με αφορμή το πολυπλόκαμο κοινωνικό ζήτημα της προσδοκίας του γονεϊκού δικαιώματος και της παρένθετης μητρότητας που απασχολούν τη δημόσια σφαίρα στις μέρες μας. Σημείο σύγκλισης των διαφορετικών αυτών προσεγγίσεων μια βαθιά ριζωμένη, αιώνες τώρα, κοινωνική πρακτική. Η ανάθεση, δηλαδή, από τη γυναίκα ή το ζευγάρι που δεν μπορεί να αποκτήσει παιδιά της κυοφορίας ενός παιδιού, ή συνηθέστερα, εξ ολοκλήρου της τεκνοποίησης, σε μια άλλη γυναίκα, λόγω της ανυπαρξίας παλαιότερα της γενετικής τεχνολογίας.
«Ο ΓΑΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΧΜΕΤΗ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ
Η ιστορία λαμβάνει χώρα στη Σκιάθο, την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ο Κουμπής , ένας από τους προεστούς του νησιού και φίλος του Τούρκου ναυάρχου, μετά από δεκαπέντε χρόνια στείρου γάμου με τη Σεϊρανώ, αποφασίζει να αποκτήσει παιδιά με άλλη γυναίκα. Το σχέδιό του είναι να απαγάγει τη γειτόνισσα του, τη Λελούδω, που είναι μόλις τριάντα ετών και να εξαναγκάσει ένα παππά να τον στεφανώσει. Μια μέρα που ο τουρκικός στόλος καταφθάνει στο νησί υλοποιεί το σχέδιο του και ο γάμος γίνεται πάνω στην τουρκική ναυαρχίδα. Το γεγονός γιορτάζεται με κανονιοβολισμούς που, όταν φτάνουν στα αυτιά της Σεϊρανώς, εκείνη αντιλαμβάνεται ότι ο Κουμπής παντρεύτηκε δεύτερη σύζυγο. Η «αγαθή ψυχή» αποφασίζει να συμπορευθεί με τη «νέα Κουμπίνα» και να βοηθήσει στην ανατροφή των παιδιών. Η νουβέλα αναφέρεται στο θεσμό της συγκρίας ( συγκυρίας, συν -κυρίας) που στόχευε στην απόκτηση τέκνων ή συγκεκριμένα αρσενικών τέκνων. Ο θεσμός που ίσχυε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ερχόταν σε αντίθεση με το ισχύον επισήμως δίκαιο, αφού συνίστατο στη σύναψη γάμου από τον άνδρα, χωρίς να πάρει διαζύγιο από την πρώτη σύζυγο. Συνέχιζε μάλιστα αυτή να διαμένει εντός του σπιτιού του συζύγου της ή πλησίον αυτού, προκειμένου να βοηθήσει στην ανατροφή των τέκνων, τα οποία μετά τον τοκετό ανέτρεφαν και οι δύο γυναίκες. Αξιοσημείωτο βέβαια και το γεγονός ότι η νουβέλα αποτυπώνει την πατριαρχική κοινωνία της εποχής, όπου η γυναίκα και ειδικότερα η άτεκνη δεν έχει καθόλου δικαιώματα.
«Ο ΚΥΚΛΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΙΜΩΛΙΑ» ΤΟΥ ΜΠΕΡΤΟΛΝΤ ΜΠΡΕΧΤ
Πρόκειται για ένα θεατρικό έργο που είναι πάντα ζωντανό και επίκαιρο, αν και γραμμένο το 1945. Τα διαχρονικά του μηνύματα, κάμπτουν τη βιολογική αλήθεια και αναδεικνύουν την υπεροχή της κοινωνικής και συναισθηματικής συγγένειας και της αγνής αγάπης προς το παιδί, ενώ η μητρότητα αναγνωρίζεται, ως επίκτητη ιδιότητα.
Η Γκρούσα, υπηρέτρια του πρίγκιπα Καζμπέκι, την ημέρα που ξεσπά η επανάσταση στη χώρα, παίρνει μαζί της το γιο του, όταν αυτός δολοφονείται και η μητέρα του τον εγκαταλείπει κυνηγημένη. Ακολουθεί η περιπλάνησή της με το παιδί που το μεγαλώνει με απίστευτες δυσκολίες σε διάφορους προορισμούς, ενώ φτάνει μέχρι το γάμο, με άνδρα που δεν αγαπά, για να αποκτήσει κοινωνική υπόληψη. Κάποτε επιστρέφει η βιολογική μητέρα και διεκδικεί το παιδί και την περιουσία του, ως κληρονόμος του πρίγκιπα, κατηγορώντας τη Γκρούσα ότι το έκλεψε. Ο ιδιόρρυθμος δικαστής Αζντάκ που καλείται να δώσει τη λύση, τοποθετεί το παιδί μέσα σε ένα κύκλο και ζητά από τις δύο γυναίκες να το τραβήξουν από τα χέρια με δύναμη, λέγοντας ότι όποια καταφέρει να το τραβήξει από τον κύκλο, θα το κρατήσει για πάντα. Η βιολογική μητέρα το τραβά με δύναμη, ενώ η Γκρούσα που δεν θέλει να το πονέσει, το αφήνει.
«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΡΦΥΡΗΣ ΔΟΥΛΗΣ» ΤΗΣ ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ
Τοποθετημένη στο εγγύτατο μέλλον, η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα χώρο που θυμίζει μια αμερικανική πανεπιστημιούπολη, μια νεκρόπολη που σαν αρνητική επιφάνεια καταγράφει την άλλοτε καθημερινή ζωή στις ΗΠΑ. Η Δημοκρατία του Γιλεάδ, όπως ονομάζεται, είναι ένα θεοκρατικό καθεστώς που στηρίζεται στην κατά γράμμα εφαρμογή της Βίβλου για να καταπολεμήσει την υπογεννητικότητα και τη στειρότητα. Μια μικρή ομάδα φανατικών κυριεύει την εξουσία και μεταξύ άλλων ιδρύει τάγματα «γυναικών ικανών προς τεκνοποίηση». Σε ένα τέτοιο τάγμα ανήκει και η αφηγήτρια του μυθιστορήματος, η πορφυρή δούλη του τίτλου. Η ιστορία της μεταφέρει στον αναγνώστη όλη τη φρίκη, ενός κόσμου που θα μπορούσε να είναι και ο δικός μας.
Πρόκειται για μια φεμινιστική προσέγγιση για τη μητρότητα και την αναπαραγωγή που συνδέεται με την «εργαλειοποίηση» του γυναικείου σώματος.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Τρεις διαφορετικές λογοτεχνικές προσεγγίσεις λοιπόν που με τη δροσιά και τη δύναμη της τέχνης του λόγου εγείρουν σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, ως προς την παρένθετη μητρότητα. Ζητήματα που ενισχύουν την άποψη της πολυπλοκότητας του φαινομένου, καθώς αναφέρονται στο δικαίωμα απόκτησης απογόνων, στη φυσική και τεχνητή αναπαραγωγή, στο ζήτημα της αυτοδιάθεσης, στη μητρότητα, στις σχέσεις της κοινωνικής μητέρας με τη βιολογική και την κυοφόρο, στα δικαιώματα των παιδιών και τελικά στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Βιβλιογραφία:
Παπαδιαμάντης Αλέξανδρος 2009, Χρήστος Μηλιόνης. Ο γάμος του Καραχμέτη, Αθήνα, βιβλιοθήκη Νεοελληνικής Γραμματείας, ειδική έκδοση για την εφημερίδα το Βήμα.
Brecht Bertold 2010, O κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο: Θρύλος σε πέντε πράξεις, Αθήνα, Εκδόσεις Ύψιλον ( μετάφραση, Οδυσσέας Ελύτης)
Atwood Margaret, 1989, H ιστορία της πορφυρής δούλης, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας ( μετάφραση : Παύλος Μάτεσις)
