Γεώργιος Στρατήγης: Ο ποιητής του θρυλικού “Ματρόζου’’

Οκτώβριος του 2023 και ο Γεώργιος Στρατήγης είναι ο ποιητής των σημερινών φθινοπωρινών ΠΡΑΞΕΩΝ με τον οποίο ολοκληρώνουμε τις παρουσιάσεις της στήλης που αφορούν τους πέντε ποιητές που απεικονίζονται να πλαισιώνουν τον Κωστή Παλαμά στον διάσημο πίνακα του Γεωργίου Ροϊλού, ‘’ΟΙ ΠΟΙΗΤΑΙ’’. Χρήσιμο όμως αλλά και δίκαιο είναι στο σημείο αυτό να δώσουμε κάποιες πληροφορίες για τον ζωγράφο και το έργο του.

Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΡΟΪΛΟΣ(1867-1928)

Ο Γεώργιος Ροϊλός γεννήθηκε στην Αρκαδία και σε ηλικία 14 ετών εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αμέσως γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών, την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών , όπως ονομάστηκε αργότερα. Μαθήτευσε κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα και ως υπότροφος φοίτησε στην Ακαδημία του Μονάχου κοντά στον Ν.Γύζη. Μεταβαίνοντας στο Παρίσι δέχθηκε τις εκεί πλούσιες εικαστικές επιρροές στην απόδοση του χρώματος και στη σύνθεση ιστορικών θεμάτων. Το 1897 στρατεύθηκε στον Ελληνο-τουρκικό Πόλεμο , ενώ ήδη είχε διοριστεί καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών. Στους πίνακες του απέδωσε πολεμικά γεγονότα από τους Βαλκανικούς πολέμους , το 1897, ιστορικά θέματα, πορτρέτα-φιλοτέχνησε και προσωπογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου-και τοπία. Για μια διετία έζησε στο Λονδίνο και στο Λίβερπουλ επεκτείνοντας τις εικαστικές του αντιλήψεις. Επιστρέφοντας στην Αθήνα επαναδιορίστηκε στην έδρα Ελαιογραφίας της Σχολής Καλών Τεχνών , όπου και επεδίωξε να καθιερωθεί μια ανανεωτική κι εκσυγχρονιστική δυναμική στις διδακτικές μεθόδους. Το 1925 διοργάνωσε μεγάλη ατομική αναδρομική έκθεση στο Πολυτεχνείο, παρουσιάζοντας 200 έργα του. Μνημειώδες έργο του και ‘’Η μάχη των Φαρσάλων’’ (1900) – επί τη ευκαιρία ,κάνουμε μια σπουδαία εικαστική αναφορά στην τοπική ιστορία της σκληρά δοκιμαζόμενης και τώρα Θεσσαλία μας από τις πρόσφατες κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις.

Ο πίνακάς του ‘’ΟΙ ΠΟΙΗΤΑΙ’’ (1919) απεικονίζει τον Αριστομένη Προβελέγγιο να απαγγέλει κρατώντας χειρόγραφο ενώ ο Γεώργιος Σουρής , ο Κωστής Παλαμάς ( στο κέντρο) ,ο Ιωάννης Πολέμης, ο Γεώργιος Στρατήγης, και ο Γεώργιος Δροσίνης τον ακούνε με προσήλωση. Είναι μια ρομαντική ομαδική προσωπογραφία που ανήκει στη Συλλογή του Φιλολογικού Συλλόγου ‘’Παρνασσός’’ και απεικονίζει έξι μεγάλους ποιητές της γενιάς του 1880 και κύριους εκπροσώπους της ‘’Νέας Αθηναϊκής Σχολής’’ , φυλάσσοντας την κεντρική θέση στο επιβλητικό ποιητικό μέγεθος του Κωστή Παλαμά.

Και τώρα ας περάσουμε στον Γεώργιο Στρατήγη που ομολογουμένως παραγκωνίσθηκε στην πορεία του χρόνου παρά το αξιόλογο ποιητικό και μεταφραστικό έργο του .Γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1860 ( σύμφωνα με κάποιες πηγές το 1859) και απεβίωσε το 1938. Καταγόταν από γνωστή τσακώνικη οικογένεια και το 1865 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στον Πειραιά όπου και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύθηκε στο Βερολίνο και στο Παρίσι .Άσκησε τη δικηγορία στην Αθήνα και στην Αλεξάνδρεια. Δημοσίευε σε πολλά περιοδικά και τιμήθηκε το 1931 με το Αριστείο του Δήμου Πειραιώς , την πόλη που λάτρεψε. Σύχναζε κι εκείνος στο λογοτεχνικό σαλόνι του Σουρή και διακρινόταν για το χιούμορ του. Όμως ενώ οι περισσότεροι ξέχασαν τον ποιητή , τον ‘’Ματρόζο’’ του δεν τον ξέχασαν. Είναι εκεί σε μια γωνιά των αναμνήσεών μας από το δημοτικό σχολείο, στα σκετς που συνήθως προετοίμαζαν οι δάσκαλοί μας για την εορτή της 25ης Μαρτίου. Πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα , έδινε άνετα τις δυνατότητες μιας δραματοποίησης από τους μαθητές. Τη συγκινητική υπόθεση του ποιήματος τη δίνει ο ίδιος ο ποιητής στην εισαγωγή:

Ο Ματρόζος

‘’Περί του ποιήματος: Ο Ματρόζος, Σπετσιώτης αγωνιστής, που χάρισε αφειδώλευτα τα πάντα στην πατρίδα, τελείωνε τώρα τη ζωή του φτωχός και αγνοημένος, ενώ οι πρώην ναύτες του είχαν γίνει καπεταναίοι στα βασιλικά καράβια και ο παλιός συμπολεμιστής του Κωνσταντίνος Κανάρης ήταν πρώτος υπουργός. Αυτόν, λοιπόν, τον Κανάρη-του οποίου την ζωή είχε γλυτώσει κοντά στην Τένεδο-πηγαίνει να συναντήσει ο γερο-Ματρόζος στην Αθήνα.’’……….

Το λογοτεχνικό έργο του απαρτίζεται από έντεκα ποιητικές συλλογές .Αναφέρω τις : ‘’Ροδοδάφναι’’, ‘’Νέα Ποιήματα’’ ,‘’Τα τραγούδια του σπιτιού μου’’, ‘’Τα τραγούδια του νησιού’’, ‘’Τι λεν τα κύματα’’, ‘’Τα πενήντα χρόνια’’ και τα ‘’Επιγράμματα’’. Επίσης εξέδωσε έξι συλλογές διηγημάτων , επτά θεατρικά έργα, δύο μελέτες για τον Δάντη και πάρα πολλές μεταφράσεις έργων Ευρωπαίων λογοτεχνών όπως :Σίλερ, Στρίντμπεργκ , Μπέρναρντ Σω κ.α. Η συλλογή διηγημάτων του ’’Έρως και Ψυχή’’1892 έλαβε το 1ο βραβείο στον Φιλαδέλφειο Διαγωνισμό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το τσακώνικο διήγημα Α’ Τσουράννα που συνέγραψε για να αναδείξει την ιστορική αξία της τσακωνικής διαλέκτου.
Στο σημερινό αφιέρωμα επέλεξα να παραθέσω αποσπάσματα από τον ‘’Ματρόζο’’ (συλλογή Νέα Ποιήματα 1892). Ο γενναίος πυρπολητής Ματρόζος κατέληξε επαίτης και καταπίνοντας την περηφάνεια του λόγω της πείνας, πήγε να ζητήσει βοήθεια από τον Κανάρη. Στην είσοδο του υπουργείου τον εμπόδισαν να μπει. Ο Στρατήγης ζωντάνεψε με τη ποίησή του το περιστατικό δίνοντάς μας ένα διαχρονικό μάθημα ιστορίας ,αυτογνωσίας και ενσυναίσθησης.

Ο ΜΑΤΡΟΖΟΣ (απόσπασμα)

«Ἐδῶ τί θέλεις, γέροντα;» ρωτᾷ τὸν καπετάνο/ στὸ ὑπουργεῖον ἐμπροστὰ κάποιος θαλασσινὸς/
Δὲ λὲν κανένα Ψαριανό, ἐδῶ εἶναι Ὑπουργεῖο, /νὰ ζητιανέψῃς πήγαινε μὲς στὸ φτωχοκομεῖο!». «Ὁ γέρος ἀνασήκωσε τὸ κάτασπρο κεφάλι/ καὶ τὰ μαλλιά του ἐσάλεψαν σὰν χαίτη λιονταριοῦ/ καὶ μὲ σπιθόβολη ματιὰ μὲς ἀπ᾿ τὰ στήθια βγάνει/ μὲ στεναγμὸ βαρύγνωμο φωνὴ παλληκαριοῦ:/ «Ἂν οἱ ζητιάνοι σὰν κι ἐμὲ δὲν ἔχυναν τὸ αἷμα,/ οἱ καπετάνοι σὰν καὶ σὲ δὲν θὰ φοροῦσαν στέμμα!»

Τελικά ο Κανάρης αναγνώρισε τον Ματρόζο, θυμήθηκαν τις ηρωικές στιγμές. Το ποίημα ολοκληρώνεται με τις παρακάτω στροφές:

ΜΑΤΡΟΖΟΣ (ΕΠΙΛΟΓΟΣ)

Οἱ ναῦτες μου φωνάζανε: «Τί κάνεις καπετάνο;»/ Κι ἐγὼ τοὺς λέω: «Τὸν Ψαριανὸ νὰ σώσω κι ἂς πεθάνω…»./ Καὶ σοῦ πετῶ τὴ γούμενα… καὶ δένεις τὸ μπουρλότο…/ κάνω τιμόνι δεξιά… τὸ φλογερὸ τὸ χνῶτο/ τοῦ Τούρκου θὰ σὲ βούλιαζε – θυμᾶσαι; Σοῦ φωνάζω,/ «Πρῶτος ἀπ᾿ ὅλους ν᾿ ἀνεβεῖς», μὰ δὲν μ᾿ ἀκοῦς κι ἀφήνεις/ ἄλλοι ν᾿ ἀνέβουν… ἔσκυψα κι ἀπ᾿ τὰ μαλλιὰ σ᾿ ἀδράζω,/ καὶ σ᾿ ἔσωσα κι ἐφύγαμε… μὰ δάκρυα βλέπω χύνεις!…»./ «Ματρόζε μου!» δακρύβρεχτος ὁ Κωνσταντὴς φωνάζει/ καὶ μὲς στὰ στήθη τὰ πλατιὰ σφιχτὰ τὸν ἀγκαλιάζει./ Κι ἐνῷ οἱ δυὸ γίγαντες μὲ τὰ λευκὰ κεφάλια/ στ᾿ ἄσπρα τους γένεια δάκρυα κυλοῦσαν σὰν κρυστάλλια,/ δυὸ κορφοβούνια μοιάζανε γεμάτα ἀπὸ τὸ χιόνι,/ ὅταν τοῦ ἥλιου τὸ φιλὶ τὴν ἄνοιξη τὸ λειώνει.-

Περιδιαβαίνοντας στο διαδίκτυο για την προετοιμασία του αφιερώματος πληροφορήθηκα ότι ο ‘’Ματρόζος’’ χρησιμοποιήθηκε και σε πολιτική αντιπαράθεση το 2019. Μάλιστα η αντιπαράθεση συμπληρώθηκε ποιητικά όταν δόθηκε απάντηση με στίχους από το ποίημα ‘’Η ΠΟΛΙΣ’’ του Κωσταντίνου Καβάφη. Πάντως ο Στρατήγης με τον Καβάφη ήσαν φίλοι. Ο Στρατήγης δικηγορούσε και στα ‘’Μεικτά’’ λεγόμενα ‘’Δικαστήρια’’ στην Αλεξάνδρεια , όπου διεκπεραιώνονταν οι δίκες μεταξύ των Αιγυπτιωτών (Έλληνες της Αιγύπτου) μέχρι το 1953, όπως μας πληροφορεί ο Στρατής Στρατήγης (συγγενής του ποιητή, νομικός, τ. βουλευτής Επικρατείας ) σε άρθρο του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (12-2-2019). Είχαν γνωριστεί οι δυο ποιητές και αν και το ύφος της ποίησής τους ήταν ολωσδιόλου διαφορετικό ο Καβάφης εκθειάζει την ποίηση του Στρατήγη σε εκτεταμένη κριτική του που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 1893 στην εφημερίδα ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ της Αλεξάνδρειας(Onassis Cavafy Archive). O Aλεξανδρινός αναφέρθηκε και στα ‘’Επιγράμματα ‘’ επισημαίνοντας με τη σοφία που τον διέκρινε : ‘’ Εκ των ‘’Επιγραμμάτων’’ πολλά είναι νόστιμα∙ λίαν αληθές δε δυστυχώς το ακόλουθον πολιτικόν:

ΕΙΣ ΤΟ ΚΟΜΜΑ
‘’ Αιώνιον πολιτικήν έχ’ η Ελλάς το κόμμα.
Τελείαν πλην πολιτικήν δεν έχομεν ακόμα.’’

Ως εκπρόσωπος της Νέας Αθηναϊκής Σχολής ακολούθησε τις κατευθύνσεις της. Εγκατέλειψε την καθαρεύουσα και άντλησε έμπνευση από την αγάπη στην πατρίδα και την ιστορία της, τον έρωτα και τα παιδικά χρόνια, όλα δοσμένα μέσα από ένα πρίσμα ευγενούς ιδεαλισμού. Διαφοροποιείται με την έφεσή του στο σατιρικό επίγραμμα. Γι αυτό θα κλείσουμε το σημερινό αφιέρωμα με μερικά επιγράμματά του, διαχρονικής αξίας:

ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

Κολοκοτρώνη, ξέχασε Νικήτα, Φλέσσα,Λόντον!/Σήμερα στην Ελλάδα σου λατρεύουν τον…Τζιμ…Λόντον!

ΕΙΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΝ

Του δημοκράτη δεν ποθεί το ρόλο πια να παίζει,/αφ’ ότου σε ‘’βασιλικόν’’ εδείπνησε τραπέζι!

ΕΙΣ ΦΘΟΝΕΡΟΝ

Χτες φίδι τον εδάγκωσε και σήμερα μαθαίνω,/πως πέθανε… Ποιος απ’ τους δυο; Το φίδι το καημένο!

Σημ: ***Στο ΥOU TUBE μπορείτε να βρείτε εξαιρετικές απαγγελίες του ποιήματος
‘’Ο ΜΑΤΡΟΖΟΣ’’.
Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή ποιητών.