6(β) οπτικοτητα
…κι ο χρόνος ανεξάλειπτος δίχως
Υποταγή στην περιπτωσιολογία
Συνεχώς αναδιπλώνεται και
Επιταχύνεται κι αφήνει
Πίσω τις περιγραφές και τις
Παραγραφές και τις λιτανεές
Και τις διακοσμητικές πράξεις
Και τις ηχοενέργειες και
Πρυτανεία μπροστά και μαντεία πίσω
Κι αυτός ξεπερνώντας την κάθε επαφή
Τον κάθε νυχτερινό φόβο
Με παπούτσια χωρίς ήχο….
Από το ποίημα «Αντισώματα β΄»,
του Δημήτρη Κακαβελάκη (1)
Ολοκληρώνοντας τη μίνι σειρά κειμένων με θέμα τα υψηλού επιπέδου μαθηματα αισθητικής του ΄Ιταλο Καλβίνο (2), επιλέγω να κλείσω την αναφορά σε μέρος του φωτογραφικού έργου του Μ. Πολυχρονάκη στην έκθεση «Τοπία αρχιτεκτονικής εντροπίας» που τελειώνει στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, αύριο. Μια έκθεση, που έδωσε επιπλέον τη δυνατότητα στους φιλότεχνους να παρακολουθήσουν ενδιαφέρουσες παράλληλες εκδηλώσεις για τη φωτογραφία και τους φωτογράφους (3) που έχουν σχέση με την πόλη μας.
ΝΤΕΠΡΟΦΟΥΝΤΙΣ
Όταν ήμουν παιδί, μου λέγαν κάποιοι από το περιβάλλον μου, «είσαι φαντασιόπληκτος, χάνεσαι..», δυστυχώς, διαπίστωσα μεγαλώνοντας, πως παρέμεινα αθεράπευτα φαντασιόπληκτος. Παρ όλο που έμαθα να καλλιεργώ δεκτικά, και να εξασκώ τις αισθήσεις μου, ιδιαίτερα την όραση και την αφή… η όποια δεξιότητα έγινε συνεργός της εσωτερικής «ηχοενέργειας» που με οδηγεί αρκετά χρόνια ως έμπνευση, στέλνοντας με χωρίς φόβο και δισταγμό, στα εξωτερικά , θεματικά εναύσματα. Έμαθα να γράφω και όχι να περιγράφω να διαΚΟΣΜΩ χωρίς «διακοσμητικές πράξεις» να γεύομαι τις καλλιτεχνικές συμβάσεις χωρίς να συμβιβάζομαι εύκολα ανταλλακτικά με το προϊόν που δημιουργώ. Έμαθα ΣΥΝδιαλέγοντας με τις έσω καταβολές (αντιγράφω τον Ι. Καλβίνο) «… και τέλος γίνονται εικόνες καθαρά νοητικές Εν ολίγοις, οι οπτασίες αυτές γίνονται σταδιακά όλο και πιο εσωτερικές, σαν να ειχε αντιληφθεί, ο Δάντης πως είναι ανώφελη η επινόηση μιας νέας μορφής μετά-αναπαράστασης σε κάθε κύκλο : θα ήταν συνεπώς καλύτερα να εντάξει αυτές τις οπτασίες απευθείας μέσα στο νου χωρις τη διαμεσολάβηση των αισθήσεων. Πρέπει όμως πρώτα να προσδιορίσει τι είναι φαντασία, και το επιχειρεί με τις εξής δύο τερτσίνες
Ω φαντασία, που μπορείς και να μας οδηγήσεις
Τόσο μακριά ώστε να μην ακούμε πια
Ούτε από χίλιες σάλπιγγες το σαματά
Ποιος σε κινεί αφού δε σε κεντρίζουν οι αισθήσεις;
Το φως που στον ουρανό γεννιέται από μόνο του
Η απ τη θέληση που μας το στέλνει εδώ;
Σκέφτομαι, αναμφισβήτητα η φωτογραφία είναι μια Τέχνη. Όμως αν στη ζωγραφική ή τη γλυπτική μπορεί κανείς να ξεκινήσει από μια κατάσταση «Τάμπουλα ράζα», στη φωτογραφία αυτό δεν ισχύει, με ένα κλικ διαμορφώνεται «έργο» στην περίπτωση που αυτό στηρίζεται στο ότι βλέπει η όραση εκείνη τη στιγμή ή το τι θα δει από την πραγματικότητα-συγκυρία- η επίμονη διαδικασία φωτοπραγμάτωσης της που θα δουν οι επόμενοι θεατές, τα δεδομένα στερούνται συσχετισμούς για πρόθεση-έρευνα-και αποτέλεσμα, ενορατικό ποιητικό, που να συνδέεται με υφολογικές καταστάσεις που έχουν προηγηθεί ιστορικά και που έχει αναλύσει η επιστήμη της αισθητικής κυρίως από τον 19ο αιώνα και μετά με σημαντικούς εκπροσώπους όπως, οι Λούκατς, Μπένγιαμιν, Αντόρνο, Μπαρτ.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΤΟΥ Μ. ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗ
Μέσα από την ιδιαίτερη παρουσίαση των φωτογραφικών ενοτήτων του Μ. Πολυχρονάκη στις 10/01.2018 από τον Γιώργο Αναστασάκη «Σαπουναριό ΑΒΕΑ», «Ταμπακαριά», «Ναυάγιο», «ερείπια» που στηρίζονται στην επίμονη φωτογραφική μετάΘΕΣΗ των αισθητηριακών δεδομένων των ιστορικών-και γνωστών για πολλούς- θεμάτων σε ανάδειξη εστίασης, καδραρίσματος με «μαγική» φωτοσκιαστική αξιοποίηση σε εικαστικό έργο υψηλής αισθητικής αφού ο Πολυχρονάκης επιτυγχάνει θέματα περιφρονητέα ίσως και απεχθή, μέσω της υπέρβασης των αισθήσεων για φθορά, μούχλα, σήψη κλπ, σε αναγωγή μέσω της ΑΙΣΘΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ και της επίγνωσης καλλιτεχνικών οπτικών εργαλείων, από τη μεταφορά της ύλης- που άλλωστε είναι οικείο στους εικαστικούς κυριολεκτικά, αναγλυφικά κυρίως σε μια ποιητική της σύμβασης της ποιητικής πλακάτης εικόνας για : υφές και ματιέρες (5) μέσα από τη ΦΩΤΟγραφική η φωτοΓΡΑΦΙΚΗ διατύπωση αφού η λέξη πέρα από την προφανή ορολογία απασχολεί τον φωτογράφο καλλιτέχνη σε μια πράξη τελεσιουργική με προφανή ΑΠΟδέκτη τον ευαισθητοποιημένο αλλά και παιδευτικά ικανό , που ανασκαλεύει το καθημερινό για να τακτοποιήσει με διαχρονικά αισθητικά δεδομένα , κι αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Στις ενότητες «Κοχύλια» και «σημεια και τέρατα» το πραγματικό στοιχείο για τον Μιχάλη, μεταποιείται με μια τηρουμένων των αναλογιών μεταφυσική φωτοδιάρθρωση και την ποιητική που ανακαλεί αυτό το αόρατο φανταστικό που διαθέτουν οι λίγοι προικισμένοι δημιουργοί. Εικόνες λιτές στη σύνθεση τους, χωρίς τις αβανταδόρικες προδιαγραφές κυρίως των καθημερινών αστικών τοπίων. Ανασύρω από την «οπτικότητα» «…παράλληλα με αυτή την οραματική και θεαματική φλέβα, ακολούθησα και μια άλλη, η οποία ανιχνεύεται (ενίοτε στους ίδιους συγγραφείς) (6) και κάνει το στοιχείο του φανταστικού να αναδύεται μέσα από την καθημερινότητα: ένα εσωτερικοποιημένο, νοητικό, αόρατο φανταστικό στοιχείο»…
Ο ΜΠΑΛΖΑΚ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗ
Ίσως θεωρηθεί άτοπο μεταχρονολογικό ατόπημα-εάν δεν συνδυαστεί μεταφορικά η συνάντηση του μεγάλου πεζογράφου Μπαλζάκ, το 1930 (όταν γράφτηκε «το άγνωστο αριστούργημα» του) με το εγγύς παρελθόν του Μ. Πολυχρονάκη, όταν δούλευε επίμονα αρχές του 21ου αιώνα την ενότητα «Σαπουναριό» απ όπου επιλέγω εκείνα τα έργα που συνδέονται με τον όρο που χρησιμοποιεί ο Καλβίνο «μετα-αναπαράσταση» κι επειδή η φωτογραφία δεν φτιάχνει την «παράσταση» αλλά την ΑΠΟκαλύπτει, ως συνθετικό πρόταγμα που αναδύεται από γράφει ο Καλβίνο από το χάος της καθημερινότητας. Για την ιστορία, ο Μπαλζάκ από το 1830 έως το 1837, δημιουργεί ένα μικρό αριστουργηματικό βιβλίο 70 σελίδων, που ξεπερνά τα υφολογικά χαρακτηριστικά του «ρεαλισμού», βλέπε Κουρμπέ, ανοίγει δρόμο στις μετά από πενήντα χρόνια εξελίξεις, «Το άγνωστο αριστούργημα» του Ο.Ν. Μπαλζάκ, ερμηνεύτηκε ως αλληγορία της εξέλιξης της μοντέρνας Τέχνης, την προσπέρασε ιστορικά και ως πρωτοποριακό προδρομικό «προφητικό» έργο, συναντά καλλιτεχνικές θεωρήσεις του μετά, μεταμοντέρνου κόσμου ή αλλιώς την συνδυαστική πολυγλωσσία της εκλεκτιστικής εποχής μας. Η βασική υπόθεση θεματική , περιγράφει στο έργο: Δυο συνάδελφοι του γηραιού ζωγράφου Φρεντχόφερ, ο Πουρμπούς και ο Νικολά Πουσέν, καταλαβαίνουν και θαυμάζουν τον τέλειο πίνακα του, στον οποίο , μέσα από ένα χρωματικό χάος και μια άμορφη ομίχλη, ξεπροβάλλει μόνο ένα γυναικείο πόδι «πόσες απολαύσεις συγκεντρωμένες πάνω σε αυτό το κομμάτι μουσαμά!» και είναι για μένα παραπλήσιες οι συγκινήσεις με τις δύο φωτογραφίες του Πολυχρονάκη όπου παραθέτω και φυσικά μέσα στη διαδικασία πρόΤΑΞΗΣ φωτογραφίας που (4) να εγγράφεται όπως λέει ο ίδιος ο φωτογράφος «ανάμεσα στην «αυτοψία» και την «μαρτυρία» μεσολαβεί αυτεξούσια κι αχαρτογράφητη η απεριόριστη επικράτεια της ερμηνείας κι αυτό, είναι το κατ εξοχήν προνομιακό πεδίο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας», αλλά αυτή η «αχαρτογράφητη» δυνατότητα, απαιτεί εκτός από την ευαισθησία του θεατή και την γνώση που γίνεται επίγνωση, αφού η προβολή της ατομικής συνθήκης συναντά αναπόφευκτα την πολιτισμική δηλαδή την κοινωνική σκοπιά της τέχνης που δηλωτικά προσδιορίζεται αναπόφευκτα ως η πλέον ανθρωποκεντρική τέχνη, ακόμα και όπως στα συγκεκριμένα έργα η ανθρώπινη αναφορά είναι διακριτική (μισοκρυμμένη) και περιμένει την ενεργοΠΟΙΗΣΗ του αμφιβληστροειδούς προς τα έσω για να αποκαλυφθεί. Μερικά δάκτυλα σε άνουν να αναρωτηθείς «κι ύστερα, τί;» αφού τα πολλά έχουν ειπωθεί ΠΡΙΝ, η εξέλιξη της τεχνολογίας πού θα φτάσει τη ΜΕΤΑεικόνα. Για τον αριστουργηματικό Μπαλζάκ και τον δοκιμιακό Καλβίνο, θα επανέλθω… όπως και στην Τέχνη της φωτογραφίας; Και τους φωτογράφους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Από τη ποιητική συλλογή του Δ. Κακαβελάκη “ΑΝΤΙ-ΣΩΜΑΤΑ”, εκδ. έρεισμα, φωτογραφία εξωφύλου Μιχάλης Πολυχρονάκης.
(2) “Ιταλο Καλβίνο” “Τ’ Αμερικάνικα μαθήματα”, εκδ. Καστανιώτη
(3) Η τελευταία εκδήλωση αφιερωμένη στους φωτογράφους Μ. Χουλάκη και Σ. Ζερβουδάκη, αύριο.
(4) Και από το απόσπασμα στο βιβλίο “τ’ αμερικάνικα μαθήματα” και το κεφάλαιο οπτικότητα.
(5) Ματιέρα: η συνειδητή, πνευματική, συνθετική, διαφοροποίηση της υφης κυριολεκτικά αλλά και “μεταφορικά” όπως στη φωτογραφία.
(6) Ο Καλβίνο αναφέρεται στους Γκογκόλ, Νερβαλ, Γκωτιέ, Πόε, Ντίκενς, Στήβενσον, Κιπλινγκ και κυρίως τον Χένρυ Τζέιμς που κάνει το στοιχείο του φανταστικού να αναδύεται μέσα από την καθημερινότητα: Ενα εσωτερικό ποιημένο, νοητικό, αόρατο, φανταστικό στοιχείο.
