ΑΜΑΡΤΥΑ ΣΕΝ Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
βραβείο Nobel Οικονομίας Σειρά Αναστοχασμοί
Υπεύθυνος σειράς καθηγητής Νίκος Κότζιας με ενδιαφέροντα προλεγόμενα
Μετάφραση από αγγλικά Αγγελος Φιλιππάτος
Ενα βιβλίο σύγχρονης επικαιρότητας που ο συγγραφέας του πρόβλεψε μέσα από τα ενδιαφέροντα κείμενά του από το 1987 (πρώτη ελληνική έκδοση 2000) την καθοριστικής σημασίας ανάγκη για συνύπαρξη της ηθικής με την οικονομία για να μην κυριαρχήσει ο “ολοκληρωτισμός” της αγοραίας οικονομίας της εκμετάλλευσης.
Μιας οικονομίας αδυσώπητης στον κυρίαρχο ανταγωνισμό των μεγάλων συμφερόντων που διαμορφώνουν την κουλτούρα δήθεν της λαϊκής ευδαιμονίας, η οποία οδηγεί, χωρίς αίσθηση και συναίσθηση ηθική, στον όλεθρο και την καταστροφή των κοινωνιών και των λαών όπως συμβαίνει σήμερα παντού. Ιδιαίτερα δε στην Ελλάδα που έχει ήδη υποστεί μια ισοδύναμη με πόλεμο καταστροφή.
Ο διάσημος νομπελίστας οικονομίας Αμάρτυα Σεν με το βιβλίο στο οποίο ξαναναφερόμαστε μετά από 14 χρόνια που έχει κυκλοφορήσει στην ατυχή Ελλάδα μας αναπτύσσει τις σημαντικές και τόσο επίκαιρες σκέψεις των με την αρχαιοελληνική έννοια για το ήθος και την ηθική, για να αποδοκιμάσει τη νεοφιλελεύθερη παράδοση και πρακτική που ανάγει με τρόπο απόλυτο τις επιστήμες του ανθρώπου και της κοινωνίας σε απλές τεχνικές. Χωρίς να υπολογίζεται καθόλου το ον Ανθρωπος ως οντότητα με συναισθήματα και συνειδησιακές δεσμεύσεις με ισοπέδωση της πολύπλοκης και πολυσχιδούς προσωπικότητάς του.
ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, όπως η φτώχεια και οι λιμοί, οξύνονται εκεί όπου δεν υπάρχει επάρκεια ελευθερίας και δημοκρατίας. Αυτό υποστήριξε ο διάσημος νομπελίστας οικονομολόγος των φτωχών ο Amartya Sen στο σπουδαίο βιβλίο του που κυκλοφόρησε αγγλικά το 1987 και ελληνικά το 1988 από τις εκδόσεις Καστανιώτη με αναλυτικά προλεγόμενα του καθηγητή – συγγραφέα Νίκου Κότζια ο οποίος είχε τη διεύθυνση της σειράς σημαντικών διεθνούς αξίας βιβλίων, στη σειρά Αναστοχασμός με τίτλο: “Για την ηθική στην οικονομία”.
Οπως γράφει ο καθηγητής Ν. Κότζιας στα προλεγόμενά του:
ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΝ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΟΙΤΗ
“Ο Α. Σεν επαναφέρει τα οικονομικά στην κλασική τους κοίτη. Αναδεικνύει τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δημιουργικά καταδεικνύει τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική πραγματικότητα και την οικονομική ευημερία.
Με την εμπεριστατωμένη κριτική του, ο νομπελίστας Α. Σεν δείχνει ότι η στενότερη σχέση ανάμεσα στα οικονομικά της ευημερίας και στις σύγχρονες ηθικές μελέτες μπορεί να εμπλουτίσει και να ωφελήσει και τις δύο επιστήμες επισημαίνοντας ότι η μεγαλύτερη υπενθύμιση των ηθικών κανόνων ωφελεί την οικονομική πρακτική. Οχι μόνο για λόγους κοινωνικής τάξης, αλλά κυρίως, γιατί αυτό είναι το θεμελιακό επιχείρημα στο έργο του. “Για την ηθική και την οικονομία”. Με κεντρικό άξονα ότι: η ηθική και το σύστημα αξιών διευκολύνουν την επίτευξη της ευημερίας, ενισχύουν την παραγωγικότητα μιας οικονομίας και διασφαλίζουν την ταχύτερη ανάπτυξή της.
ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΣΕ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΝΑ ΕΞΑΝΤΛΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ
Ακόμα, ο νομπελίστας Αμάρτυα Σεν υποστηρίζει στο βιβλίο του ότι «η διασύνδεση οικονομικών και ηθικής διευκολύνει τη λύση προβλημάτων οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς». Ιδιαίτερα στις παραγωγικές σχέσεις που αναπόφευκτα δημιουργούν προβλήματα συνεργασίας και σύγκρουσης. Με την ελευθερία να διαδραματίζει σημαντικής σημασίας ρόλο στην εκτίμηση της ευημερίας και της επιλογής.
Αλλά ο Α. Σεν αποκαθιστά τον παραγωγικό ρόλο των ηθικών προβλημάτων και αποδεικνύει ότι «τα πραγματικά οικονομικά δεν μπορούν να εξαντλούνται σε καμπύλες και μαθηματικούς τύπους χωρίς να συνυπολογίζουν την πραγματική συμπεριφορά των ανθρώπων, την ηθικότητα και τις αξίες που πρεσβεύουν καθώς και τις εν γένει αντιλήψεις τους που διεισδύουν στην οικονομική τους συμπεριφορά και επιλογή…»
Η ΓΚΙΛΟΤΙΝΑ ΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΩΣ ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΖΕΙ
Την εποχή εκείνη και κυρίως κατά τη μεγάλη οικονομική κρίση των τιμών πετρελαίου οι θέσεις του Αμάρτυα Σεν για την οικονομική ηθική έγιναν μια επιφανειακή μόδα για συγκάλυψη της πραγματικής και απάνθρωπης λειτουργίας της οικονομίας του κέρδους και μόνο.
Χωρίς να λογαριάζεται ο άνθρωπος ως υποκείμενο βαθύτερων ψυχο-κοινωνικών αναγκών και όχι ως αντικείμενο που χρησιμοποιείται για την επίτευξη μόνο των κερδοσκοπικών στόχων της μηχανής του κέρδους…
ΣΤΟ ΧΑΟΣ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΑΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ
Αυτή η μηχανή ενεργοποιήθηκε
-όπως δεν έπρεπε- καθόλη τη διάρκεια της αλλαγής της πρώτης φάσης διαδρομής του παπανδρεϊκού δημοκρατικού σοσιαλισμού. Για να χρησιμοποιήσει στα λόγια τις οικονομικές ιδέες για την καταπολέμηση της φτώχειας του Αμάρτυα Σεν δικαιολογώντας τους μεγάλους δανεισμούς ως πολιτική για τον λαό.
Ηθική ανηθικότητα η οποία άνοιξε την πόρτα για το δανειακό χάος το οποίο το διεύρυνε η επόμενη κυβέρνηση και συνέχισε η μεθεπόμενη. Για να δημιουργηθεί ο δανειακός καταναγκασμός να υπηρετήσει την εκλογική πελατεία της καταναλωτικής ηθικής διάβρωσης του κοινωνικού “είναι” του ελληνικού λαού.
ΜΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΙΜΟ ΤΟ ΓΙΓΑΝΤΙΟ ΧΡΕΟΣ ΜΑΣ
Οικονομικές πολιτικές που οδήγησαν στη σημερινή δεινή πραγματικότητα του γιγάντιου ελληνικού χρέους των 425 δισεκατομμυρίων ευρώ και κάπου 250 δισ. ευρώ σε ιδιωτικούς τοκογλυφικούς δανεισμούς. Οπως γράφει με λεπτομέρειες στην νέα έκθεσή του ο υπεύθυνος της τρόϊκα κ. Τόμσον τονίζοντας ότι το χρέος αυτό είναι κρίσιμο και ουσιαστικά μη διαχειρίσιμο. Για να απαιτούνται νέα οδυνηρά μέτρα σε βάρος του λαού, χωρίς οι πολίτες να γνωρίζουν σε βάθος αυτή τη σκληρή πραγματικότητα.
Για να τονίσει ο νέος Τσάρος κατά την ανάληψη από τον πρ. υπουργό κ. Στουρνάρα των καθηκόντων του ότι θα ακολουθηθεί η πολιτική του κ. Στουρνάρα αλλά με… χαμόγελα!
Παρά το γεγονός ότι, με την τεχνητή υποσχεσιολογία ήδη έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται καταστάσεις ανησυχίας και αντιδράσεων.
ΜΕΤΑΒΛΗΘΗΚΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΕ ΕΝΑ ΟΝ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ
Μια πραγματικότητα που στηρίζεται ως ηθική επιταγή της εξουσίας η οποία για την επιβολή της ανάγει το ανήθικο μιας συντελούμενης μεγάλης ζημίας, σε επιτελούμενη ηθική λειτουργία, όχι με μορφές τυραννίας αλλά με παραμορφώσεις δημοκρατίας.
Ετσι, όμως όπως γράφει στα προλεγόμενα του ο καθηγητής Ν. Κότζιας για το βιβλίο “Για την ηθική και την οικονομία” ο συγγραφέας του Α. Σεν “δείχνει ότι τα σημερινά οικονομικά ανάγουν τον ελεύθερο άνθρωπο σε ένα ον που περιοριστικά κινείται και σκέπτεται με καθ’ ολοκληρίαν αγοραία κριτήρια. Οπου, σύμφωνα με τα οικονομικά του νεοφιλελευθερισμού ο άνθρωπος είναι ένα ον της αγοράς και τίποτα άλλο.
ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΚΥΝΙΚΗ, ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΖΩΗΣ
Ενα ον, χωρίς συναισθήματα, χωρίς εσωτερικές συνειδησιακές δεσμεύσεις. Μέσα από μια μεθοδολογικά αυθαίρετη αφαίρεση από την πραγματικά πολύπλοκη και πολυσχιδή προσωπικότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Με μια μέθοδο που θεωρεί την ηθική και ξένη προς την οικονομικά αλλά αντίθετη προς αυτή. Με την έτσι εμφανιζόμενη αντιπαλότητα ηθικής και οικονομίας να οδηγεί σε μια κυνική αντίληψη… απολυτοποίησης ενός καθοριστικού κριτηρίου διαβίωσης των ανθρώπων. Με αυτό το κριτήριο να εμφανίζεται ως ένας απλός μηχανισμός τεχνικής διασφάλισης επιρροής και κερδών από την αγορά. Με ένα τρόπο που αγνοεί όλες τις άλλες “εσωτερικές επιταγές” για τα κοινωνικά άτομα και κατά πρόταση για τα κίνητρα που επηρεάζει τις πράξεις τους.
ΜΟΝΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΞ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Με την ιδεολογία αυτή να τείνει προς τον πλέον μηχανιστικό οικονομισμό. Εναν οικονομισμό σύμφωνα με τον οποίο όχι μόνο ανάγονται όλες οι πράξεις των ανθρώπων άμεσα στις οικονομικές τους σχέσεις και μόνο, όπως έκανε ένας παραδοσιακός οικονομισμός του 19ου αιώνα. Για να θεωρεί, επιπλέον, ότι δεν υπάρχει και τίποτε άλλο εντός και πέριξ της κοινωνίας από την οικονομία…
Αυτή, όμως, την αδιέξοδη απολυτότητα της κυριαρχικής (σε όλα τα επίπεδα της σημερινής παγκόσμιας, ευρωπαϊκής και ελληνικής κρίσης επιβάλλεται, εφιαλτικά στην τωρινή μας κατάντια, όπως επιβαλλόταν και στις προηγούμενες δεκαετίες του καταγισμού – φασισμού της παγκοσμιοποίησης η οποία δημιούργησε τη σημερινή μας κατάντια.
EΞΑΓΙΑΖΟΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΧΩΡΙΣ ΗΘΙΚΗ
Μια κρίσιμη κατάσταση στην οποία, επανερχόμαστε και σ’ αυτούς τους καιρούς της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που συνεχίζεται με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία του “εξαγιαζόμενου” συστήματος της χωρίς καμιά ηθική ευθύνη καταστροφικής υπερ-εκμετάλλευσης ή διαχείρισης. Παραθέτουμε τη δήλωση του νεοεκλεγέντος πρωθυπουργού της Μεγάλης Ινδίας του 1,2 δισ. κατοίκων που περιμένουν με αγωνία τις αποφάσεις του για την επανάκτηση του μεγάλου ποσοστού ανάπτυξης που είχε φθάσει στο υψηλότατο επίπεδο 9% και τώρα έχει κατέβει, λόγω της κρίσης περίπου στο 5%. Για να δηλώσει ο νέος πρωθυπουργός Νarendra Mondi (περ. ΤΙΜΕ June 2, 2014) με μια λέξη τρις επαναλαμβανόμενη: «Οικονομία, οικονομία, οικονομία. με προτεραιότητα για ανάκαμψη…
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΨΕΥΔΟΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
ΜΕ ΔΟΥΛΕΙΑ
Με ηθική ή χωρίς ηθική;
Ινδός ο νομπελίστας Αμαρτυα Σεν, του οποίου τις απόψεις “για την ηθική και την οικονομία” θα τη γνωρίζει ο νέος ηγέτης της μεγάλης σύγχρονης και αρχαίας Ινδίας.
Βασικά με διαχρονική ματιά για τη λειτουργία της οικονομίας θεωρείται ότι η μελέτη και η εφαρμογή των οικονομικών δεν μπορεί να αποσυνδεθεί ανά την οικονομία.
Στο τελευταίο γ’ κεφάλαιο του βιβλίου του με τίτλο: “Ελευθερία και συνέπειες” (σελ. 24) ο Α. Σεν καταλήγει: «προσπάθησα να υποστηρίξω τη θέση ότι τα οικονομικά της ευημερίας μπορούν να εμπλουτιστούν ουσιαστικά αν λάβουν περισσότερο υπόψη τους την Ηθική, αλλά και ότι η ηθική μπορεί επίσης να επωφεληθεί από μια στενότερη επαφή με τα οικονομικά… Ομως δεν υποστήριξα ότι οι δύο αυτές προσπάθειες θα είναι ιδιαίτερα εύκολες. Υπάρχουν βαθιά ριζωμένες αμφίσημες και πολλά από τα προβλήματα είναι εγγενώς πολύπλοκα.
Παρ’ όλα αυτά η θέση ότι πρέπει να υπάρξει μια στενότερη σχέση ανάμεσα στα οικονομικά και στην ηθική δεν βασίζεται στο ότι είναι εύκολο να πραγματοποιηθεί αλλά σε αυτά που θα μας προσφέρει η προσπάθεια. Πιστεύω ότι αυτά που προσδοκούμε να κερδίσουμε θα είναι μάλλον σημαντικά».
ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΟΒΟΥ ΜΕ ΕΠΙΠΛΑΣΤΑ ΧΑΜΟΓΕΛΑ
Ομως στη δική μας τόσο βαριά οικονομική κρίση συνολικού χρέους 700 δισ. ποια ηθική πολιτική θα εφαρμοστεί από τον Αρμαγεδώνα μιας πολύμορφης απάνθρωπης και ανήθικης πολιτικής.
Η οποία ως σήμερα έχει εφαμροστεί και φοβούμαστε -έστω με χαμόγελα- πως θα εξακολουθήσει να επιβάλλεται με αναλγησία.
Τα περιεχόμενα αυτού του σημαντικού βιβλίου “Για τα προβλήματα της ηθικής” είναι: Προλεγόμενα του Ν. Κότζια, πρόλογος του συγγραφέα, οικονομική συμπεριφορά και ηθικά συναισθήματα, οικονομικές αξιολογήσεις και ηθική φιλοσοφία, Ελευθερία και συνέπειες.
Ενα σπουδαίο βιβλίο σύγχρονης επικαιρότητας.
Ο συγγραφέας του αναπτύσσει τις απόψεις του με την αρχαιοελληνική έννοια για το ήθος και την ηθική…
