Η Παγκόσµια Ηµέρα Νερού 2024 αφιερώνεται από τα Ηνωµένα Έθνη στην ανάγκη συνεργασίας για την ισότιµη πρόσβαση όλων των ανθρώπων σε υδάτινους πόρους, ώστε το νερό να γίνει ο καταλύτης για έναν πιο ειρηνικό κόσµο. Λαµβάνοντας υπόψη ότι το νερό της άρδευσης είναι ο µεγαλύτερος καταναλωτής νερού σε παγκόσµιο επίπεδο και ότι µια από τις βασικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής είναι η µείωση των αποδόσεων των καλλιεργειών λόγω της αντίστοιχης µείωσης της διαθεσιµότητας νερού άρδευσης, η διερεύνηση λύσεων αποτελεί ζήτηµα υψίστης σηµασίας.
Σ
υνοψίζοντας την παγκόσµια επιστηµονική γνώση πάνω σε αυτό το πεδίο, δέκα (10) είναι οι κύριες κατηγορίες µέτρων προσαρµογής που σχετίζονται µε τη γεωργία, το νερό και τους κίνδυνους της κλιµατικής αλλαγής: (1) η εφαρµογή τεχνικών ευφυούς άρδευσης µέσω συστηµάτων και συσκευών IoT που στόχο έχουν την πλήρη αυτοµατοποίηση της άρδευσης, την εξοικονόµηση νερού και τη βέλτιστη παραγωγή (π.χ. µέσω της ελλειµµατικής άρδευσης), (2) τη δηµιουργία µικρής κλίµακας έργων συγκέντρωσης νερού σε στρατηγικά επιλεγµένα σηµεία, (3) την επαναχρησιµοποίηση του νερού, (4) τη βελτίωση της ανακατανοµής του νερού και τον καθορισµό προτεραιοτήτων στη χρήση του µε στόχο την ισότιµη πρόσβαση και την ενιαία διαχείριση, (5) τη δηµιουργία/αποκατάσταση υγροτόπων, (6) την ενίσχυση της διαχείρισης των πληµµυρών πεδίων και τη βελτίωση των συστηµάτων αποστράγγισης, (7) τη βελτίωση της γεωργικής ασφάλισης στην περίπτωση ακραίων κλιµατικών/υδρολογικών φαινοµένων, (8) την εισαγωγή ανθεκτικών στην ξηρασία και στην κλιµατική αλλαγή καλλιεργειών και ποικιλιών, (9) τη βελτίωση/εισαγωγή ορθών αγρονοµικών πρακτικών για τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους, την αποφυγή της εδαφικής διάβρωσης, την αύξηση της αποτελεσµατικότητας του αζώτου και της εισροής οργανικού άνθρακα στο έδαφος και (10) τη βελτίωση ή τη διατήρηση της διαφοροποίησης των καλλιεργειών και της βιοποικιλότητας.
Η καταλληλότητα καθεµιάς από τις παραπάνω προτεινόµενες κατηγορίες µέτρων εξαρτάται από τις τοπικές συνθήκες. Ως εκ τούτου, η κατάρτιση περιφερειακών σχεδίων προσαρµογής θα πρέπει να είναι υψηλής προτεραιότητας. Για τα µέτρα που θα επιλεχτούν είναι επίσης πολύ σηµαντικό να οριστεί το επίπεδο εφαρµογής π.χ. σε εθνικό, τοπικό (λεκάνη απορροής) ή επίπεδο αγρού. Οι προτεινόµενες κατηγορίες µέτρων θα πρέπει επίσης να επιλέγονται µε βάση τη σχέση κόστους-οφέλους κατά την εφαρµογή. Γενικά, όσο µεγαλύτερο είναι το επίπεδο της εφαρµογής τόσο υψηλότερα θα είναι τα οφέλη.
Μία από τις σηµαντικότερες συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής και της υπερθέρµανσης του πλανήτη είναι η επιδείνωση του ισοζυγίου βροχοπτώσεων. Πολλές φορές παρατηρούµε έντονες βροχοπτώσεις (µεγάλη ποσότητα νερού σε µικρό χρονικό διάστηµα) κατά τις οποίες σηµαντικές ποσότητες νερού, λόγο του έντονου χαρακτήρα των φαινοµένων, δεν προλαβαίνουν να συγκρατηθούν και να αποθηκευτούν στο έδαφος µε αποτέλεσµα να χάνονται µέσω της επιφανειακής απορροής δηµιουργώντας σε πολλές περιπτώσεις έντονα πληµµυρικά φαινόµενα. Παράλληλα τα επεισόδια βροχής µειώνονται σε αριθµό και περιορίζονται µόνον κατά την χειµερινή περίοδο, γεγονός που ελαχιστοποιεί τα υδατικά αποθέµατα προς χρήση τους κρίσιµους µήνες του καλοκαιριού και της άνοιξης όπου οι ανάγκες για νερό τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση γίνονται ιδιαίτερα µεγάλες.
Αναζητώντας εκείνα τα εύχρηστα εργαλεία παρακολούθησης των υδατικών αποθεµάτων, τα δορυφορικά δεδοµένα ίσως είναι η λύση καθώς µπορούν πλέον να µας βοηθήσουν αποτελεσµατικά προς αυτήν την κατεύθυνση παρέχοντας µας σε πραγµατικό χρόνο και σε µεγάλη χωρική κλίµακα χρήσιµες πληροφορίες π.χ. για την περιεκτικότητα σε υγρασία της βλάστησης και του έδαφος, πληροφορίες άµεσα συνδεδεµένες µε τον κίνδυνο της ξηρασίας. Στο πλαίσιο αυτό στο Εργαστήριο Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αµπέλου / ΕΛΓΟ ∆ΗΜΗΤΡΑ µε τη χρήση δορυφορικών εικόνων Sentinel-2 αποτυπώνουµε σε επίπεδο Κρήτης διάφορους πολυφασµατικούς δείκτες, όπως ο δείκτης Normalized Difference Moisture Index (NDMI) ο οποίος χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό της περιεκτικότητας σε υγρασία της βλάστησης και του έδαφος και την παρακολούθηση της ξηρασίας. Στους παρακάτω χάρτες ο συγκεκριµένος δείκτης αποτυπώνεται σε επίπεδο Κρήτης, όπου οι κόκκινες αποχρώσεις αντιστοιχούν σε πολύ χαµηλό περιεχόµενο υγρασίας / περιεκτικότητα νερού, οι κιτρινοπράσινες αποχρώσεις περιγράφουν σχετικά µέτρια υδατική καταπόνηση/έλλειψη νερού και οι µπλε αποχρώσεις περιγράφουν περιοχές χωρίς καµία υδατική καταπόνηση.
Βλέπουµε χαρακτηριστικά στους παρακάτω χάρτες ότι στα µέσα του ∆εκεµβρίου 2023 (Χάρτης 1) παρότι βρισκόµασταν εντός του χειµώνα οι κόκκινες χρωµατικές απεικονίσεις (υδατική καταπόνηση) καταλάµβαναν σηµαντικές γεωργικές εκτάσεις της Κρήτης καθώς και ορεινές περιοχές όπου µέχρι τότε δεν είχαν δεχτεί κάποια χιονοκάλυψη. Στην συνέχεια οι βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις που ακολουθήσαν βελτίωσαν την κατάσταση και ο Χάρτης 2 απεικονίζει το περιεχόµενο υγρασίας βλάστης και εδάφους στα µέσα Μαρτίου 2024, όπου φαίνεται ότι έχουν περιοριστεί κατά πολύ οι περιοχές µε µέτρια ή σηµαντική υδατική καταπόνηση/έλλειψη νερού. Εξακολουθούν όµως περιοχές κυρίως στην Ανατολική Κρήτη να παρουσιάζουν ακόµα και τώρα (αρχή της άνοιξης) µέτρια υδατική καταπόνηση/έλλειψη νερού, γεγονός που γεννά προβληµατισµούς για την διαχείριση του νερού σε αυτές τις περιοχές την επόµενη θερινή περίοδο. Για λόγος επίσης σύγκρισης ο Χάρτης 3 περιγράφει την αντίστοιχη κατάσταση όσον αφορά την περιεκτικότητα σε υγρασία βλάστησης και έδαφος στα µέσα Μαρτίου 2018, µια χρονιά η οποία καταγράφηκε ως η πιο ξηρή της τελευταίας 20ετίας για την Κρήτη.
*Ο δρ. Νεκτάριος Ν. Κουργιαλάς είναι κύριος ερευνητής,
υπεύθυνος Έργ. Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής
Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αµπέλου
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ – ΓΕΝΙΚΗ ∆/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Editor in Chief IWA (International Water Association): Water Supply
Τα παραπάνω πορίσµατα προέρχονται από σχετική δηµοσίευση στο διεθνές επιστηµονικό περιοδικό «Water»
Kourgialas, N.N. How Does Agricultural Water Resources Management Adapt to Climate Change? A Summary Approach. Water 2023, 15, 3991. https://doi.org/10.3390/w15223991
