Απόψε μιλάμε για τον Αντώνη και τα δύσκολα: « το θέμα είναι τώρα τι λες…» κατά τον αγαπημένο ποιητή Μανώλη Αναγνωστάκη, λοιπόν, τι λέω; Το λιβανωτό δεν του άρεσε, ένιωθε αμήχανα, άλλωστε ήξερε ποιος ήταν, θέλω λοιπόν να πω ιστορίες για αυτόν, για μας, για τη νιότη μας. Ιστορίες δρόμων, τους αγαπούσε τους δρόμους ο Αντώνης.
Οδός Διονύσιου Σολωμού αρ. 11. Το φροντιστήριο της Αλέκας – για εμάς της θεωρητικής κατεύθυνσης. Απότομη η σκάλα, κάθε απόγευμα, και τα Σάββατα αργότερα, μαζί. Νομίζω ότι τα δικά του, με μια έννοια πρόσωπα, ήμασταν η Χαρούλα, η Πόπη και η Νίκη. Και έκτοτε οι δρόμοι μας μαζί, τόσο κοντά τόσο μακριά, μαζί ταξίδευαν. Ποτέ δεν χαθήκαμε. Κι αν περνούσε καιρός να ανταλλάξουμε κουβέντα, όταν ερχόταν η στιγμή ήταν σαν να είχαμε μείνει στο τελευταίο τηλεφώνημα, στην τελευταία αγκαλιά. Ούτε θεωρώ τυχαίο ότι και πολιτικά, χωρίς να συζητάμε, ακολουθούσαμε την ίδια πορεία, στην ένταξη, στη διαγραφή, την απομάκρυνση κ.α. υπήρχαν στο βάθος σκέψεις και συναισθήματα που έπαιρναν τους ίδιους παράλληλους δρόμους.
Περάσαμε στο Πανεπιστήμιο, διψασμένα εμείς παιδιά να ζήσουμε τις μεγάλες πολιτείες και τις μεγάλες προκλήσεις, 1971, Νομική Αθηνών. Και Ιπποκράτους 195. Το σπίτι της Εύας Μπαλωμενάκη, μια ανοιχτή αγκαλιά για μας, προς Λεωφόρο Αλεξάνδρας αριστερά, κοντά τα Σταυρακάκια, ο Γεωργαράκης, χαμηλά στα Εξάρχεια οι Βουρδουμπάδες και ο Σταθάκης, ο Βαγγέλης, ο Τσουρής (απών) μακριά στην Πλατεία Πλαστήρα, εμείς Στράβωνος 24, Κρητική Εστία ώσπου να βρούμε σπίτια, η Χαρούλα στην Καλλιθέα. Αλλά το σημείο αναφοράς, ναι, ήταν η Ιπποκράτους 195. Γνωστές εικόνες, τσιγάρα, τσικουδιά, και ατέλειωτες πολιτικές κουβέντες, σαν έτοιμοι από καιρό…
Οδός Γιάννη Σταθά, στο Κολωνάκι. Πότε ακριβώς πήγαμε εκεί; Ο μικρός Βουρδουμπάς, ο Αντώνης κι εγώ, στην κορφή της σκάλας της Γιάννη Σταθά, ( τι ιστορία αυτές οι σκάλες): ψιτ, ψιτ. Ο Τσαούσης του Σπουδαστικού της Ασφάλειας με το τσιράκι, κάτι σαν Αυγέρος ή Αυγερινός. Ταυτότητες, βρίσιμο, να εξαφανιστούμε, κι αν ξαναπάμε κατά κει θα μας γαμήσει, Ευρωπαϊκή Κίνηση Νέων, λεγόταν το στέκι, δεν θυμάμαι πόσες φορές πήγαμε, θυμάμαι όμως την χαρά των θεατρικών παραστάσεων που είδαμε με φθηνά εισιτήρια – ναι, τα παίρναμε από την ΕΚΙΝ. Κοιτάξτε, αν το ένα κρατούμενο ήταν οι αγώνες της γενιάς αυτής, (όσο κι αν η λέξη γενιά σηκώνει πολλή κουβέντα, δηλ. από όλα είχε ο μπαξές και όχι μόνο ούτε κυρίως αγωνιστές, γεμάτα τα αμφιθέατρα σιωπηλούς ή και συμβιβασμένους), το εξ ίσου σπουδαίο και καθοριστικό και αναλλοίωτο κρατούμενο ήταν η κουλτούρα που μας χαρίστηκε, που μας ‘’μεγάλωσε’’, ο απόηχος όλων εκείνων που η χούντα βίαια είχε διακόψει το 1967 ( μήπως και την πολιτισμική άνοιξη της δεκαετίας εκείνης είχε στόχο το πραξικόπημα του ‘67;) Μουσικές, θέατρο, λογοτεχνία, κινηματογράφος, η φερόμενη ως φιλελευθεροποίηση του Μαρκεζίνη, μας ‘’αντάμειψε’’ καλά. Με τον Αντώνη και τα άλλα παιδιά δεν χάναμε τίποτα. Μπορώ με κάθε λεπτομέρεια να σας πω τι τραγουδούσαμε στις γνωστές ταβέρνες, (αλλά και κάποιες που δεν πέρασαν στα βιβλία: το Ασχημόπαπο στα Πετράλωνα, και το/ τα; Κατσίκια ψηλά πίσω από τις φυλακές Αβέρωφ, όρθιες ακόμη, με λίγα νυχτερινά φώτα: εδώ άλλωστε ήταν οι δικοί μας Άγιοι). Πάντως τα εισιτήρια της ΕΚΙΝ μας χάρισαν την τελευταία μεγάλη παράσταση της Κατίνας Παξινού στον δικό της Μπρέχτ.
Ο Αντώνης εκλέχτηκε από τον Μάρτη ακόμη του 1973 στο ΔΣ της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών με την Ιωάννα Καρυστιάννη, Γιάννη Σηφάκη και Αρτέμη Ψαρρομίληγκο. Έχουν ‘’φύγει’’ ήδη η Κάλια Ψραδάκη, ο Νίκος Χιωτάκης, τότε μετακομίσαμε στο όμορφο κτήριο, Σόλωνος και Ζωοδόχου Πηγής γωνία, το ίδιο εκείνο που στην Κατοχή ζούσε ο Κάρολος Κουν και η Άλκη Ζέη έβλεπε τον Σεβαστίκογλου. Τα φωτεινά μπροστινά δωμάτια, η κουζίνα πίσω με τεράστια πυροστιά, συναντήσεις βιαστικές με τον σύνδεσμο του πυρήνα, όλες οι πολιτικές παρατάξεις, η έκθεση γελοιογραφίας ( τι θράσος..)Αντώνη Βουκάλη ( απών) και Κωστή Μανουσάκη, η μεγάλη συναυλία, τα ραντεβού στην ‘’Λήδρα’’ να ακούσουμε Μαρκόπουλο με Ξυλούρη, ή στην ‘’Αγρύπνια’’ να ακούσουμε Λεοντή και ‘’Καπνισμένο τσουκάλι’’ του Ρίτσου. Άστε πια εκείνο το υπόγειο του Κουν με τον Μπρεχτ πάλι. Δεν έχουν τελειωμό οι ζωηρές μας ασχολίες. Βιβλία; Το καρότσι στην πλατεία Βικτωρίας και τα δάνεια αναγνώσματα ουκ ολίγα. Λέει κάπου ένας θεωρητικός – ο κ. Δημήτρης Τζιόβας- πως ‘’ η κουλτούρα ως ταυτότητα είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα,’’ νομίζω πως είναι μια αλήθεια που την ζήσαμε καλά εκείνα τα χρόνια.
Οδός Φειδίου και Ακαδημίας, ποτέ δεν συζητήσαμε ποιοι μας έστειλαν στα σκαλιά της Ζωοδόχου Πηγής, το σίγουρο είναι πως ο Αντώνης ανέβαινε την Φειδίου από την Μπενάκη με την πλαστική τσάντα. Μπερδευτήκαμε, δεν περιμέναμε ο είς την άλλη, ήταν η πρώτη κατάληψη της Νομικής; ή μήπως οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές των φοιτητικών συλλόγων στα Πανεπιστήμια; Δεν μπορεί δασκαλεμένοι ήμασταν, γιατί θυμάμαι πως πέρασα τη τσάντα από την πόρτα της Νομικής στη Σόλωνος, όχι την άλλη της Σίνα, στην είσοδο της Σόλωνος ο χώρος ήταν άνετος και πάντα κόσμος στα γκισέ της γραμματείας. Σκάλες πάλι και στην είσοδο του αμφιθέατρου της Σαριπόλων οι παραλήπτες. Ο Αντώνης όσες φορές πιάστηκε ποτέ δεν μίλησε για μένα, ‘’με ρώτησαν’’ είπε μια δυο φορές – αυτό για μένα είναι χρέος ζωής. Μιλήσαμε για την ιστορία της τσάντας μόνο το 1995, στην κρουαζιέρα των αποφοίτων κάπου στην Ύδρα γελώντας, στην Ύδρα άλλωστε παραλίγο να πνιγούμε στον Πορτοκαλή Ήλιο το σαπιοκάραβο, ίσως το 1972, η Εύα, ο Κωστής, η Πόπη, ξέρετε την αγαπούσαμε πολύ τη ζωή, τίποτα δεν αφήσαμε να μην το ζήσουμε, οι εκδρομές και οι έρωτες δεν έλειψαν από τη ζωή μας.
Σάββατο μεσημέρι 18 Νοέμβρη, άφησαν τον Αντώνη από την Ασφάλεια, αφήσαμε το σπίτι της Ιπποκράτους και μαζευτήκαμε στο δικό μας σπίτι, Οδός Ρουμπέση στο Νέο Κόσμο, μακριά πολύ από το κέντρο, έντεκα άτομα, την περάσαμε για κάποιες μέρες μ’ ένα κοτόπουλο συμπαθέστατης γειτόνισσας, στο πάτωμα ο ύπνος, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που είχαμε με τον τρόπο του ο καθένας ζήσει.
Οδός Ανωπόλεως, Ηράκλειο, χρόνια μετά, να τον μπροστά μου, «τι κάνεις εδώ;» Μόλις είχε γνωρίσει τη γυναίκα της ζωής του, τη Μαρία…
Θέλω δυο πράγματα να πω, τέλος. Κι ο Αντώνης θα συμφωνούσε απολύτως. Δεν έχει μελετηθεί η ιστορία των τοπικών συλλόγων και η βαρύτητα της δράσης τους στο Φ.Κ. της δικτατορίας. Θέμα με πολλές και απρόβλεπτες παραμέτρους: από τον αριθμό των επαρχιωτών στην Αθήνα και Θες/νίκη μέχρι την κοινωνική τους προέλευση αλλά και την ιστορία των συλλόγων προδικτατορικά. Έχει υποτιμηθεί ο ρόλος των δύο καταλήψεων της Νομικής, το Πολυτεχνείο δεν έπεσε από τον ουρανό. Και αυτή η μόδα που μάλλον πουλάει τα τελευταία χρόνια για το ‘’αυθόρμητο’’ του Πολυτεχνείου ( που κάποιες φορές συμπαρασύρει όλο το Φ.Κ.) Το αυθόρμητο πάντα έπαιζε το ρόλο του, αλλά ήταν όλα τόσο αυθόρμητα πια; Δεν υπήρχαν ήδη στο φοιτητικό χώρο οργανώσεις με πυρήνες (έτσι δεν τους λέγαμε, παιδιά;) μέτρα περιφρούρησης, ιεραρχία, παράνομο τύπο, προκηρύξεις; Κανείς/ καμιά μας δεν θυμάται τα ονόματά τους; Αν δεν με απατά η μνήμη μου: Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ, Ρήγας Φεραίος, ΠΠΣΠ, ΑΑΣΠΕ, είχαν το πάνω χέρι. Από κοντά οι επιρροές ήδη του Ανδρέα Παπανδρέου, οι Δημοκράτες Κεντρώοι που ήταν ήδη στη φυλακή και τις εξορίες, κυρίως οι επαφές της Δημοκρατικής Άμυνας στο χώρο της νεολαίας. Τα πράγματα δεν ήρθαν όπως τα ονειρευτήκαμε, -πότε έρχονται άλλωστε;- είναι όμως αυτός λόγος να διαστρέφουμε την ιστορίας μας;
Ο Αντώνης είχε τα σπάνια χαρίσματα που όλες και όλοι απόψε μνημονεύουμε, είχε και τούτο : ποτέ δεν έστρεψε το κεφάλι από όσα υπήρξαμε, άνθρωπος που ως το τέλος διάβαζε και δεν έμενε στην επιφάνεια των πραγμάτων, ήξερε να διαβάζει την Ιστορία, γι’ αυτό και ήξερε να ελπίζει.
Τον Δεκέμβρη του 2019 τον άκουσα στο τηλ. Νομίζω πως ήταν του Αι Νικόλα. Παραιτημένος. Αυτός ο αιωνίως νέος και αισιόδοξος με τον τρόπο του , Και …είπαμε αντίο.
Νίκη (για τα χρόνια εκείνα
Κουκουνάκη) Τρουλλινού.
16 Γενάρη 2023, ΚΑΜ Χανιά,
με Ευγενία Λουπάκη και Γιάννη Δραγασάκη.
