Για τον Μαρξ

Φέτος (2016), στις 14 του Μάρτη, συμπληρώνονται 133 χρόνια από τον θάνατο του Καρλ Μαρξ (1818- 1883). Εχουν ειπωθεί και γραφεί πολλά από πολλούς για τις θετικές και αρνητικές επιρροές στον τρόπο σκέψης και δράσης των κατοπινών του γενεών παγκοσμίως.
Για να αναφανούν, όμως, η πραγματική χρησιμότητα και η ακατάλυτη ισχύς των λόγων και των γραφτών του Καρλ Μαρξ στο πέρασμα των χρόνων και στην εποχή μας όπως ισχυρίζονται οι υποστηρικτές του ή για να ιδούμε εάν ο μαρξισμός έβλαψε ανεπανόρθωτα τον κόσμο και έχουν δίκιο οι πολέμιοί του, απαιτείται, φρονώ, μια νηφάλια, χωρίς, ιδεολογικές κυρίως, προκαταλήψεις, επανεξέταση όλων όσα πίστευε και μια κριτική αντιπαράθεσή τους μ’ εκείνα που συμβαίνουν γύρωθέ μας σήμερα και καθημερινά. Έτσι, θα μπορέσουμε να ξεδιαλέξουμε ποια απ’ όσα έγραψε ή είπε (μαζύ με το στενό του ομοϊδεάτη συνεργάτη, Φρ. Ένγκελς) θα ήταν αληθινά δυνατόν να βοηθήσουν κι αυτά τις σύγχρονες κοινωνίες να βγουν από το «έλος» της πνευματικής στασιμότητας και της ηθικοπολιτικής παρακμής των τελευταίων ετών, οι οποίες, αναμφίβολα, οφείλονται στην παρά την περί του αντιθέτου εικόνα που προβάλλεται οικονομική στασιμότητα του σύγχρονού μας κόσμου και τη σχέση αυτής με την κοινωνική ζωή των ανθρώπων του καιρού μας.
Στο σημερινό μας σημείωμα, λοιπόν, σας προτείνω να ξαναδιαβάσουμε, χωρίς υπέρ ή εναντίον του Μαρξ και των ιδεών του κρίσεις, δυο αποσπάσματα από το έργο του που βρήκαμε  στο Διαδικτυακό Αρχείο Μαρξιστών (https://www.marxists.org/ellinika/archive/marx/works/index.htm).
Το πρώτο απόσπασμα φανερώνει, κατά τη γνώμη μου, το πώς εννοούσε ο Μαρξ τη σχέση οικονομικής και πολιτικής  ζωής στην εξέλιξη μιας κοινωνίας (βλ. «Συμβολή στην κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», 1859). «Στην κοινωνική παραγωγή της ύπαρξής τους οι άνθρωποι έρχονται αναπόφευκτα σε καθορισμένες σχέσεις, οι οποίες είναι ανεξάρτητες από τη θέλησή τους, δηλαδή σε σχέσεις παραγωγής, που αντιστοιχούν σε μια ορισμένη βαθμίδα στην ανάπτυξη των υλικών δυνάμεων της παραγωγής. Το σύνολο αυτών των παραγωγικών σχέσεων αποτελεί την οικονομική δομή της κοινωνίας, την υλική βάση, πάνω στην οποία υψώνεται ένα νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα και στην οποία αντιστοιχούν καθορισμένες μορφές κοινωνικής συνείδησης. Ο τρόπος παραγωγής των συνθηκών της υλικής ζωής καθορίζει τη γενική διαδικασία της κοινωνικής, πολιτικής και διανοητικής ζωής. Δεν είναι η συνείδηση που καθορίζει την ύπαρξη των ανθρώπων, αλλά η κοινωνική τους ύπαρξη καθορίζει τη συνείδησή τους. Σε ένα στάδιο της ανάπτυξης, οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε σύγκρουση με τις υφιστάμενες παραγωγικές σχέσεις, ή, για να εκφράσουμε το ίδιο πράγμα με νομικούς όρους, με τις σχέσεις της ιδιοκτησίας, μέσα στο πλαίσιο των οποίων ως τότε είχαν κινηθεί. Οι σχέσεις αυτές, από μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, μετατρέπονται σε δεσμά τους. Τότε αρχίζει μια εποχή κοινωνικής επανάστασης. Οι αλλαγές στην οικονομική βάση, οδηγούν συντομότερα ή αργότερα στο μετασχηματισμό όλου του τεράστιου εποικοδομήματος».
Το δεύτερό μας απόσπασμα σχετίζεται, θαρρώ, με το πώς ο Κ. Μαρξ αντιλαμβανόταν την ανάγκη να αναλάβουν οι εργάτες της εποχής του δράση για βελτίωση της ζωής τους. Συγκεκριμένα, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Κόσμος της Νέας Υόρκης» (18 –07 – 1871), μεταξύ άλλων, τονίζει και τα εξής: «Οι εργαζόμενες τάξεις παραμένουν φτωχές μέσα στην αύξηση του πλούτου, εξαχρειωμένες μέσα στην αύξηση της χλιδής. Οι υλικές στερήσεις σακατεύουν το ηθικό τους όσο και τη φυσική τους κατάσταση. Δεν μπορεί να βασιστούν σε άλλους για θεραπεία. Γι’ αυτό έχει καταστεί μια επιτακτική ανάγκη να πάρουν την υπόθεσή τους στα χέρια τους. Οι εργάτες πρέπει να αλλάξουν τις σχέσεις, ανάμεσα σ’ αυτούς και τους καπιταλιστές και τους γαιοκτήμονες, και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν την κοινωνία»…