Ένας από τους πρωτοπόρους στην παγίωση της μοριακής προσέγγισης της έρευνας της Ανάπτυξης. Υπήρξε ο νεότερος τακτικός καθηγητής στην ιστορία του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1940. Ο πατέρας του καταγόταν από το Μοναστηράκι Ρεθύμνου και ήταν γεωπόνος και ο αδελφός του Μηνάς είναι αστροφυσικός.
Φοίτησε σε Λύκειο στο Ηράκλειο και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλτο και στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Πήρε το διδακτορικό του από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στο αντικείμενο της βιολογίας κατά το έτος 1965. Διετέλεσε βοηθός καθηγητής στο Χάρβαρντ την περίοδο 1965 -1969 και ακολούθως έγινε καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Ηταν ο νεότερος καθηγητής στην ιστορία του σπουδαίου αυτού πανεπιστημίου. Τη θέση του αυτή τη διατήρησε μέχρι το έτος 1994. Κατά το χρονικό διάστημα 1972 – 1982 ήταν και καθηγητής βιολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1982 έγινε καθηγητής βιολογίας στο πανεπιστήμιο Κρήτης. Το έτος αυτό ίδρυσε το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στο Ηράκλειο Κρήτης. Στο Ινστιτούτο αυτό διετέλεσε πρόεδρος μέχρι το 1993.
Κατά την χρονική περίοδο 1993 – 2005 ήταν γενικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας. Από το έτος το 2005 ήταν καθηγητής στο Imperial College στο Λονδίνο.
Ο Φώτης Καφάτος ήταν μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών από το 1982, μέλος της Academia Europaea το 1991. Επίσης ήταν εκλεγμένο ξένο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών το 2002, αλλά και της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου το 2003. Το έτος 2007 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών. Ήταν ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ) και μέλος του επιστημονικού του συμβουλίου και διετέλεσε πρόεδρος του μέχρι το 2010.
Ο φίλος του Στέφανος Τραχανάς, πανεπιστημιακός στο Φυσικό τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης, γράφει για τη σχέση του Φ. Καφάτου με τη Σούγια του Σελίνου Χανίων:
«Ενώ όμως πολλά αλλάζουν στην επαγγελματική ζωή του Φώτη Καφάτου από τότε μέχρι σήμερα –Καίμπριτζ, Αθήνα, Ηράκλειο, Χαϊδελβέργη, Λονδίνο– η Κρήτη παραμένει το σταθερό σημείο αναφοράς του. Η Κρήτη «συμπυκνωμένη» σ’ ένα μικρό χωριό στα νότια του νομού Χανίων, στη «σκιά» των Λευκών ορέων: τη Σούγια. Από το 1974 που την πρωτοανακάλυψε με τον Γιώργο Γραμματικάκη, μέχρι σήμερα – σχεδόν σαράντα ολόκληρα χρόνια!– πηγαίνει κάθε χρόνο εκεί με την οικογένειά του για καλοκαιρινή ξεκούραση (μετά συγγραφικής εργασίας!) και πορείες στα πανέμορφα παλιά μονοπάτια που ξεκινούν από κει. Και μένει πάντα –επί σαράντα σχεδόν χρόνια!– στο ίδιο απλό σπίτι. Με τη συντροφιά του Βαγγέλη και της Γεωργίας Μυριζάκη. Δυο σπάνιων Κρητικών που έμειναν αχάλαστοι από το «μεγάλο κύμα» που σάρωσε την Κρήτη όλα αυτά τα χρόνια. Αναγνωρίζοντας αυτή τη μοναδική σχέση του με τον τόπο τους, οι Σελινιώτες ανακήρυξαν πριν λίγα χρόνια τον Φώτη Καφάτο επίτιμο δημότη τους. Και το γιόρτασαν με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο.»
Προσωπικά, τώρα και πολλά χρόνια, γνώριζα τον καθηγητή Καφάτο, καθώς κάθε σχεδόν καλοκαίρι τον έβλεπα στη Σούγια. Εβλεπα επίσης να έρχονται, για να συναναστρέφονται μαζί του, πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι της επιστήμης διαφόρων ειδικοτήτων.
Η αγάπη του για τη Σούγια ήταν τόσο μεγάλη, ώστε πριν από μερικά χρόνια φρόντισε να αγοράσει ένα οικόπεδο για να κτίσει εκεί δικό του σπίτι. Δυστυχώς όμως, από ότι πληροφορήθηκα, οι περιορισμοί της αρχαιολογίας δεν του επέτρεψαν να πραγματοποιήσει την επιθυμία του αυτή. Ο θάνατος του Φ. Καφάτου σίγουρα είναι μια σημαντική απώλεια για τη Σούγια και για το Σέλινο.
Τελειώνοντας θα αναφέρω ένα γεγονός που δείχνει πολλά πράγματα για τα άσχημα που επικρατούν στον τόπο μας. Αφορά την περίπτωση που κάποτε ο εκλιπών αποφάσισε να βοηθήσει την πόλη του Ηρακλείου, την πόλη δηλαδή που γεννήθηκε και για πολλά χρόνια εργαζόταν.
Ο δήμαρχος Ηρακλείου Μανόλης Καρέλλης τον έπεισε να συμμετέχει στο ψηφοδέλτιο του για τις δημοτικές εκλογές και να βοηθήσει την πόλη του. Και έτσι ήταν υποψήφιος. Πόσες ψήφους λέτε ότι του έδωσαν οι Ηρακλειώτες; Λιγότερες από 200 και ήταν, αν όχι τελευταίος, αλλά από τους τελευταίους. Για να ξέρουμε και τι λέμε…καμιά φορά…
*Ο Λουκάς Μπασιάς είναι πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου
