Γιάννη Σκαλιδάκη: “Η Κρήτη στα χρόνια της Κατοχής (1941-1945)”

Όσοι αγωνίζονται και αγωνιούν για τη µελέτη και συγγραφή της νεότερης Ιστορίας της Κρήτης (να βρεθεί και να διασωθεί η αλήθεια για την περίοδο των µεγάλων αγώνων των Κρητικών για εθνική ελευθερία και δηµοκρατία) θα δοκιµάσουν µεγάλη ικανοποίηση διαβάζοντας το νέο βιβλίο του ιστορικού κ. Γιάννη Σκαλιδάκη «Η Κρήτη στα χρόνια της Κατοχής (1941-45)» (Αθήνα, 2023).
Ένα πολύτιµο βιβλίο, απαραίτητο για το νησί. Μια γενικευµένη ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Κρήτη (ως τώρα γνωστή µόνο αποσπασµατικά), στην οποία τονίζονται οι αξιοσηµείωτες ιδιαιτερότητες και διαφορές της από την υπόλοιπη Ελλάδα. Μια έγκυρη, ολοκληρωµένη και συνθετική προσέγγιση, χωρίς µύθους και διαστρεβλώσεις, αλλά µε τις µεθόδους της ιστορίας, συστηµατική τεκµηρίωση και ερµηνευτικές προτάσεις. Ένα πολύµοχθο έργο, που δίνει τη γενική εικόνα της εποχής µε σφαιρική και σε βάθος διερεύνηση και ερµηνεύει µε τρόπο απλό και κατανοητό την ιστορία της Κρήτης στα χρόνια 1941 – 45.
Πρόκειται, πράγµατι, για µια πλήρη επιστηµονική παρουσίαση, απ’ όλες τις πλευρές µελετηµένη, αποτέλεσµα βαθιάς έρευνας αρχείων (βρετανικών, γερµανικών, ελληνικών), πλούσιας βιβλιογραφίας και πηγών προφορικής ιστορίας (µαρτυριών, αποµνηµονευµάτων, ηµερολογίων κ.λπ.). Εργασία που στηρίχτηκε σε σπουδές σοβαρές και πολυετή µελέτη. Στο βιβλίο προσεγγίζεται επιστηµονικά η περίοδος της Κατοχής στην Κρήτη, όπου, λόγω των ιδιαίτερών της συνθηκών, ο εκάστοτε γερµανός στρατιωτικός διοικητής είχε αυξηµένες αρµοδιότητες και αυτονοµία κίνησης.
Ο συγγραφέας δεν εξετάζει µόνο την ιδιαίτερη για τη λαϊκή συµµετοχή της Μάχη της Κρήτης, την Αντίσταση, την αποχώρηση των Γερµανών µετά από εννιάµηνη καθυστέρηση στην Οχυρά Θέση Χανίων και την προετοιµασία του Εµφυλίου κατά το 1944 και 1945, αλλά, µελετώντας την εποχή σφαιρικά στην κάθε περιοχή της Κρήτης – οικονοµικά, κοινωνικά πολιτικά και σε σχέση µε το παρελθόν και το µελλοντικό της ρόλο – εξετάζει την αλλαγή στους θεσµούς και γενικά στο πολιτικό σύστηµα, τη νέα ιεράρχηση των εξουσιών που επέβαλε η Κατοχή και τη στάση των κατακτηµένων Κρητών απέναντι στις τεράστιες αυτές αλλαγές.
Την Αντίσταση ο συγγραφέας την παρουσιάζει ως στάση που εκπορεύτηκε από τις ιδιαίτερες συνθήκες του νησιού, το επαναστατικό του παρελθόν, τη βενιζελική αγγλοφιλία του, το ρόλο του ως και το 1942 και ύστερα την αλλαγή του, τη δράση της βρετανικής SOE και τα βρετανικά αυτοκρατορικά σχέδια για το νησί. ∆ίνοντας την κατάσταση της Ευρώπης, της Ελλάδας και της Κρήτης το 1941, την πολιτική των εµπόλεµων Μεγάλων ∆υνάµεων, τα όσα διακυβεύονται µε τον Β´ Παγκόσµιο Πόλεµο, τους µελλοντικούς στόχους των Μεγάλων, τη θέση της Ελλάδας και της Κρήτης στους σχεδιασµούς του Άξονα, κυρίως όµως των Βρετανών, βοηθά στο να κατανοήσοµε τις εξελίξεις µέσα στην Κατοχή, αλλά και το κάθε µεγάλο ή µικρό γεγονός.
Τις 574 κύριες σελίδες του βιβλίου (εκτός της εισαγωγής, τις αναφορές στις πηγές, το ευρετήριο κ.λπ.) µε µια αριστοτεχνική δοµή τις κατανέµει σε 11 άνισα σε έκταση κεφάλαια. Ενδεικτικά αναφέρω το περιεχόµενο κάποιων : στις 30 σελίδες του πρώτου δίνει µε τίτλους την πολιτική κατάσταση της Ευρώπης και της Ελλάδας και θεωρεί την Αντίσταση ως καταλύτη, που οδηγεί στον πολιτικό µετασχηµατισµό. Αναλύει το βασικότατο ρόλο των Βρετανών για την Ελλάδα και παρουσιάζει, όπως είναι φυσικό, την ΠΕΕΑ ως νέα εξουσία πολιτική. Στο τελευταίο τµήµα του Α´ Κεφαλαίου (σελ.64), αναφέρεται σύντοµα, αλλά µε ακρίβεια, στη Συµφωνία του Λιβάνου, που υποτίθεται ότι θα ετοίµαζε την ενότητα κατά την απελευθέρωση. Ενότητα όµως (όπως αποδείχτηκε) «αδύνατη» κατά τον Γ. Σκαλιδάκη, που φαίνεται νά ҆χει στο νου του τον όρο «αδύνατη επανάσταση» του Άγγελου Ελεφάντη.
Το µεγαλύτερο κεφάλαιο, το τέταρτο (70 σελίδες µεγάλου ενδιαφέροντος), αναφέρεται στην οικονοµία του πολέµου, την αγγαρεία και την επίταξη. Το πέµπτο (50 σελίδες) στην αρχή της Αντίστασης και στο Βρετανικό δίκτυο, όπου στην απαρίθµηση των πρώτων αντιστασιακών οργανώσεων φαίνεται καθαρά η βαθιά µελέτη και η προσπάθεια για αντικειµενικότητα ιστορική του συγγραφέα. Στο Κεφάλαιο 6 (50 σελίδες) µε τίτλο «Βρετανική αναµόρφωση της Αντίστασης : ΕΟΚ εναντίον ΕΑΜ» αναλύονται οι διχαστικοί σχεδιασµοί των Βρετανών ενόψει της µεταπολεµικής πολιτικής διευθέτησης και της επικυριαρχίας τους στην Ελλάδα.
Το Κεφάλαιο 7 (40 σελίδες) αναφέρεται στην περίπτωση της επαρχίας Βιάννου. Στις δεκαπέντε πρώτες σελίδες δίνονται τα στοιχεία που βοηθούν στην κατανόηση του αντιστασιακού φαινοµένου «Βιάννος». Από την 411 σελίδα παρουσιάζονται όσα γίνονται, επηρεασµένα από τις φήµες που αφήνουν να διαρρεύσουν για προπαγάνδα οι σύµµαχοι (για να παρασύρουν τους Γερµανούς), περί της τάχα επικείµενης απόβασής τους, σε παραλία µάλιστα ανατολικά της Βιάννου. Η «ανεκπλήρωτη» απόβαση είναι πόθος πολλών, αλλά και του Μανόλη Μπαντουβά, που τρέχει να ετοιµαστεί ποικιλοτρόπως, σε µια συγκυρία, όταν οι Γερµανοί θεωρούν σκόπιµο να πραγµατοποιήσουν τις απειλές τους προς τη Βιάννο.
Είναι αξιοσηµείωτη η σοβαρή αντιµετώπιση της ιστορίας της Βιάννου από τον συγγραφέα, ο διαχωρισµός της προσωπικής του άποψης («φαίνεται πως ο Μπαντουβάς»), την οποία όµως δεν στηρίζουν οι ιστορικές πηγές, που σιωπούν σ’ αυτό ή δεν είναι αξιόπιστες.
Στο Κεφάλαιο 9 ο τίτλος δείχνει τα γεγονότα που δροµολογεί ο Λίβανος : «Συµφωνίες και συµβιβασµοί στην τροχιά της εθνικής ένωσης».
Όλα ετοιµάζονται για την απελευθέρωση, ο συγγραφέας όµως µας δίνει την εφαρµογή των σχεδίων των Βρετανών κατά γράµµα. Όλοι αυτό υπηρετούν, νοµίζοντας πως οι Βρετανοί τους κάνουν τη χάρη προωθώντας το ατοµικό, προσωπικό τους όφελος, από το οποίο θα περάσει η εφαρµογή των σχεδίων τους, η µεταπολεµική τους επικυριαρχία στην Ελλάδα.
Η αλήθεια για την απαγωγή του Κράιπε, οι συνωµοσίες στη Μέση Ανατολή, οι προσπάθειες του Μπαντουβά, που ορκίζεται πίστη στους Βρετανούς, να γυρίσει, ο ρόλος του Σοφοκλή Βενιζέλου και άλλα, µας φέρνουν κοντά σε µια πραγµατικότητα ωµή και οδυνηρή, καθώς βλέποµε τον ερχοµό του Εµφυλίου που ξεκλήρισε και οδήγησε στην οπισθοδρόµηση τη Χώρα µας.
Τα δύο τελευταία Κεφάλαια (10 και 11), «Μισή Απελευθέρωση και Εγκαθίδρυση Νέων Εξουσιών», «Όψιµη Απελευθέρωση και ο Εµφύλιος που δεν έγινε ποτέ», δίνουν την οδυνηρότερη περίοδο της Ιστορίας µας : τη διάψευση των ελπίδων και των επαγγελιών της Αντίστασης, την χωρίς κοινωνικό αποτέλεσµα θυσία χιλιάδων αγωνιστών και τη βέβαιη αλληλοσφαγή του εµφυλίου, που έρχεται, όπως ακριβώς σχεδιάστηκε από τη Βρετανική αδίστακτη και έµπειρη πολιτική. Στην Κρήτη, διαφορετικά από όσα συνέβησαν στην υπόλοιπη Ελλάδα, η Αριστερά εξουδετερώνεται πολύ νωρίτερα, όταν ακόµη οι Γερµανοί παρέµεναν στην Οχυρά Θέση Χανίων, σύµφωνα µε τις βρετανογερµανικές συµφωνίες.
Ο Γιάννης Σκαλιδάκης δίνει όλη αυτή την µεγάλη επική και τραγική περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας, όπου η Κρήτη έπαιξε ρόλο βασικό και ιδιαίτερο, µ’ έναν τρόπο µοναδικό : πρώτα – πρώτα µε την ιστορικότητα ενός απόλυτα ιστορικού έργου, όπου όλες οι απόψεις και θέσεις είναι συµπεράσµατα πηγαία προκείµενων σοβαρών, που στηρίζουν τα γερµανικά, βρετανικά και ελληνικά αρχεία, η πλούσια βιβλιογραφία και οι σοβαρές µαρτυρίες. Τα νοήµατα συνδέονται µε αλληλουχία, ενότητα, συνεκτικότητα και συνοχή και τίποτε δεν διασκορπίζεται. Έτσι συνδέονται τα 11 κεφάλαια του βιβλίου, αλλά και οι παράγραφοι των κεφαλαίων µεταξύ τους, στις οποίες φαίνεται ολοκάθαρα το νόηµα στη θεµατική περίοδο και στην κατακλείδα.
Οι λέξεις – ενωτικοί κρίκοι των µικρών και µεγάλων τµηµάτων υπηρετούν τα βασικά νοήµατα και οι τίτλοι των κεφαλαίων είναι εύστοχοι και συνεπείς µε το περιεχόµενό τους. Οι λέξεις υπηρετούν την ακριβολογία, έχουν δύναµη. Συχνά επιλέγονται συνυποδηλωτικές, για να δώσουν ακριβέστερα το νόηµα που θέλει ο συγγραφέας. Οι συγκρίσεις, οι προεκτάσεις και οι συνδυασµοί δίνουν ιδιαίτερη αξία στο κείµενο.
Ένας εσωτερικός παλµός διατρέχει το κείµενο, µια θαυµαστή κινητικότητα και ζωντάνια δεν µας αφήνει να αφήσοµε το βιβλίο, καθώς και ο πλούτος των πληροφοριών, πλήρως αφοµοιωµένων, µέσα στις οποίες ο συγγραφέας κινείται άνετα ελέγχοντάς τις απόλυτα.
Μια ποικιλία αποσπασµάτων από τις πηγές του, άριστα επιλεγµένων, τοποθετούνται στην αρχή των κεφαλαίων, δίνοντας την κύρια ιδέα τους και δείχνοντας την άνεση των κινήσεών του µέσα στο απέραντο υλικό που χρόνια τώρα συγκέντρωνε και δούλευε ο συγγραφέας. Υπάρχει µια σπάνια συνέπεια και καθαρότητα στο περιεχόµενο και στη µορφή του κειµένου, όπως και στις θέσεις του ιστορικού Γιάννη Σκαλιδάκη, που γράφει καθαρά και ξάστερα, χωρίς φόβο και πάθος, µε τον αέρα του σηµερινού ανθρώπου που µεταµορφώνει την αποκαρδίωση σε δηµιουργία, του επιστήµονα που ερεύνησε, διασταύρωσε, εµβάθυνε, αφοµοίωσε και νιώθει σίγουρος και δυνατός. Με τον αέρα του υπεύθυνου Ιστορικού που πάνω του µπορεί να ακουµπήσει η αλήθεια και η Ιστορία.
Ευχές για δύναµη και αντοχή να συνεχίσει ο συγγραφέας το έργο του. Γιατί η ιστορική γνώση είναι υπαρξιακή ανάγκη διαχρονικά. Ιδιαίτερα σήµερα που ο Οικουµενικός Πολιτισµός ευνοεί την ισοπέδωση των πολιτισµών των µικρών λαών, όπως εµείς. Φως για την ιστορική αλήθεια και για όσους την αποζητούν.