Γιατί νηστεύουμε;

Μέρος Γ΄
Η  Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων είναι μια σύντομη θεία λειτουργία, στην οποία ο ιερέας προσφέρει στο λαό θεία κοινωνία, την οποία έχει διαφυλάξει ως θησαυρό από την προηγούμενη Κυριακή. Ο λόγος είναι ότι η κανονική ορθόδοξη λειτουργία (δηλαδή η τελετή, κατά την οποία τελείται η θεία μετάληψη) είναι αναστάσιμη και πανηγυρική (δεν είναι σπουδαίο αυτό το μήνυμα για το βασανισμένο λαό μας;), γι’ αυτό δεν τελείται τη Μ. Σαρακοστή (που είναι περίοδος σταυρώσιμη), παρά μόνο το Σάββατο (υπέρ των ψυχών των κεκοιμημένων) και την Κυριακή, που έτσι κι αλλιώς είναι ημέρα αναστάσιμη όλο το χρόνο. Επειδή όμως οι αγωνιζόμενοι χριστιανοί επιθυμούσαν να κοινωνούν και μεσοβδόμαδα, συντάχθηκε η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, τη συγγραφή της οποίας η παράδοση αποδίδει τον άγιο Γρηγόριο το Μέγα ή Διάλογο, Πάπα Ρώμης (αρχαίο άγιο, πριν η Εκκλησία της Ρώμης αποκοπεί και καταλήξει σχισματική).
Στην Προηγιασμένη ψάλλεται επίσης ένα από τα πιο αγαπημένα άσματα του λαού μας, ο ύμνος «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου», που οι άνθρωποί μας, ακούγοντάς τον, αντιδρούν όπως οι έφηβοί μας στη συναυλία του αγαπημένου τους συγκροτήματος (ας κάνω ξανά τον παραλληλισμό). Δεν εννοώ φυσικά ότι χορεύουν και ανάβουν αναπτήρες, αλλά αντιδρούν με έντονη σωματική εκφραστικότητα μέσα στα εκκλησιαστικά πλαίσια – «έρχου και ίδε» (κατά Ιωάννην 1, 47, φράση από το ευαγγελικό ανάγνωσμα της 1ης Κυριακής της Μ. Σαρακοστής), δηλ. «έλα και δες».
Ομοίως, κάθε Παρασκευή βράδυ στις εκκλησίες ο λαός μας συμμετέχει στους Χαιρετισμούς της Θεοτόκου και ακούει το υπέροχο μουσικό και ποιητικό έργο του αγίου Ιωσήφ του Υμνογράφου, το οποίο ψάλλουν οι ψάλτες (τον «κανόνα των Χαιρετισμών», που ο Οδυσσέας Ελύτης έχει γράψει ποίημα εμπνευσμένος από αυτόν), και κατόπιν τους ίδιους τους Χαιρετισμούς, που απευθύνει ο ιερέας προς την Παναγία, έργο, κατά την πιθανότερη άποψη, του αγίου Ρωμανού του Μελωδού. Δηλαδή έχουμε εδώ έργα δύο από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές όλων των εποχών, γραμμένα πριν από περισσότερους από δέκα αιώνες.
Επίσης, εδώ ψάλλονται άλλα δύο πολυαγαπημένα άσματα του λαού μας, το «Τη Υπερμάχω» (ένα επικό απελευθερωτικό άσμα, που είχε θέση εθνικού ύμνου στην ψυχή του λαού μας σε χρόνους μαύρης σκλαβιάς) και το «Την ωραιότητα της παρθενίας σου», που προκαλεί ρίγη συγκινήσεως στο άκουσμά του.
Σήμερα τα παιδιά μας τα απογεύματα και βράδια της Τετάρτης και της Παρασκευής (και κάθε μέρας) έχουν δραστηριότητες: φροντιστήρια, ξένες γλώσσες, αθλήματα, μπαλέτο, μουσική, σκάκι… Έτσι, ποτέ δε θα δουν την Προηγιασμένη, ποτέ δεν θ’ ακούσουν τους Χαιρετισμούς. Θα μεγαλώσουν και θα ζήσουν σ’ έναν κόσμο που ολοένα και περισσότερο μοιάζει με κόλαση, αγνοώντας ίσως ακόμη και την ύπαρξη αυτών των εξαίρετων, απελευθερωτικών έργων. Τα πνευματικά και ειρηνικά όπλα είναι δίπλα μας, κι όμως ο τρόπος ζωής που έχουμε υιοθετήσει μάς έχει κάνει έτσι, που να μην τα βλέπουμε καν!
Αξίζει όμως έστω μια φορά το χρόνο (ταπεινά θα πω: πολλές φορές, όχι μία) να μην πάνε εκεί που πάνε κάθε εβδομάδα, αλλά να πάνε στην εκκλησία που βρίσκεται κοντά στο σπίτι τους για να ζήσουν τη συμμετοχή τους στην Προηγιασμένη και τους Χαιρετισμούς. Αν μάλιστα πάνε μαζί με τους γονείς τους, ακόμη καλύτερα. Φυσικά, αυτά πρέπει να ξεκινάνε από τότε που τα παιδιά μας είναι μικρά, αλλά ποτέ δεν είναι αργά. Δηλαδή σήμερα δεν είναι αργά. Αύριο ίσως είναι.
Μια άλλη σπουδαία πνευματική εκδήλωση της Μ. Σαρακοστής είναι ο Μεγάλος Κανόνας, ένα συγκλονιστικό μουσικό και ποιητικό έργο του αγίου Ανδρέα Κρήτης, που ψάλλεται στις εκκλησίες μας το βράδυ της Τετάρτης της 5ης εβδομάδας της Μ. Σαρακοστής, ημέρα που από το λαό μας χαρακτηρίζεται «του Μεγάλου Κανόνος». Το έργο αυτό, που είναι μεγάλο σε έκταση και παρουσιάζει ενδιαφέρον και από ψυχολογική άποψη, αναφέρεται στην αγωνία ενός αμαρτωλού, που συνειδητοποιεί την τραγικότητα της ηθικής του κατάστασης και αναζητά το δρόμο της λύτρωσης και της σωτηρίας.
Τέλος, όλες οι Κυριακές της Μεγάλης Σαρακοστής τιμούν πρόσωπα ή γεγονότα, που περιέχουν μηνύματα για τη συμμετοχή του ανθρώπινου σώματος και του υλικού κόσμου στην ένωση με το Θεό εν Χριστώ και για την τελειοποίηση και θέωση του ανθρώπου, ακόμη και του πιο διεφθαρμένου και αμαρτωλού.
Είναι οι Κυριακές:
Της Ορθοδοξίας, όπου τιμούμε την ελευθερία των χριστιανών να έχουμε ιερές εικόνες στους ναούς και στα σπίτια μας, πράγμα που σημαίνει την αποδοχή της ανθρώπινης φύσης του Χριστού (ότι δηλαδή ο Χριστός δεν ήταν μόνο Θεός, αλλά και άνθρωπος, γι’ αυτό και μπορούμε να Τον ζωγραφίζουμε) και την αποδοχή του υλικού κόσμου ως ευλογημένου από το Θεό.
Του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, που υπερασπίστηκε τη θέση του ανθρώπινου σώματος στη σχέση ανθρώπου και Θεού, απαντώντας στους αιρετικούς της εποχής του, οι οποίοι πίστευαν ότι μόνο η ψυχή συνδέεται με το Θεό και ότι τα σωματικά μάτια δεν μπορούν ποτέ να δουν το θεϊκό Φως (ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει ότι μπορούν και ότι το σώμα μας ενώνεται με το Θεό και γίνεται άγιο όπως και η ψυχή).
Της Σταυροπροσκύνησης, όπου ασπαζόμαστε το Σταυρό του Κυρίου για να ενισχυθούμε πνευματικά για τη συνέχιση του αγώνα της σαρακοστής.
Του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη, συγγραφέα της Κλίμακος, ενός σπουδαίου βιβλίου που αναλύει με βάθος και σοφία τις αρετές και τα πάθη της ανθρώπινης ψυχής, που πλησιάζουν τον άνθρωπο στο Θεό ή τον απομακρύνουν από Αυτόν.
Της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, μιας διάσημης πόρνης της Αλεξάνδρειας, που μετανόησε και έγινε ερημίτισσα στην έρημο πέρα από τον Ιορδάνη ποταμό και, μετά από δεκαετίες σκληρού πνευματικού και σωματικού αγώνα, εξελίχθηκε σε θαυματουργή αγία, που διδάσκει άνδρες και γυναίκες όλων των εποχών πώς αλλάζει η ζωή του ανθρώπου και αποκτά νόημα, αξία, ποιότητα και αληθινή χαρά!
Και φυσικά η Κυριακή των Βαΐων, όπου ο Χριστός ανατρέπει τις εθνικιστικές μεσσιανικές προσδοκίες των Ιουδαίων, φέρνει τη βασιλεία των ουρανών (μπαίνει στα Ιεροσόλυμα ως άοπλος ιππέας ενός ταπεινού όνου, ακολουθούμενος από άοπλους και φτωχούς μαθητές), αντί για την πολιτική επανάσταση και το εθνικό μεγαλείο που ονειρευόταν ο ιουδαϊκός όχλος και το πληρώνει με το ζωή Του λίγες μέρες μετά, κάτω από το μπαλκόνι του Πιλάτου, για να καλέσει στη σωτηρία κι εκείνους τους ίδιους ανθρώπους του όχλου που άσπλαχνα Τον δίκασε και Τον καταδίκασε, και όλους εμάς.