Εντυπωσιάζει ακόμα και η γλώσσα, δείχνοντας τον πλούτο που κρύβει στα σπλάχνα της, περιγράφοντας ταυτόχρονα παραστατικά την πολιτική βούληση και τα διαδραματιζόμενα της εποχής όχι μόνο στον χώρο της Παιδείας, αλλά και στους υπόλοιπους τομείς της τότε αυτόνομης Κρήτης.
Στις 9 Δεκεμβρίου του 1898 η Κρήτη ξεκινά το δεκαπεντάχρονο «αυτοκέφαλο» ταξίδι της χτίζοντας το δικό της σύστημα διοίκησης σε μια ταραγμένη εποχή όπου η οσμή από το μπαρούτι κάνει έντονη την παρουσία της. Ο Ύπατος Αρμοστής πρίγκιπας Γεώργιος φτάνει στα Χανιά και αρχίζει την προσπάθεια συγκρότησης της Κρητικής Πολιτείας. Νέο σύνταγμα, καινούργια διοίκηση, πολιτική που πρέπει να ισορροπεί συνεχώς σε τεντωμένο σχοινί. Με πρωτεύουσα τα Χανιά, δίνεται βαρύτητα στον τομέα της υγείας και της παιδείας. Στις πόλεις, αλλά και στην επαρχία, εκεί που λίγα χρόνια πριν υπήρχαν μόνο κρυφά σχολειά, ιδρύονται Δημοτικά, Ελληνικά Σχολεία και Παρθεναγωγεία προς μόρφωση αγοριών και κοριτσιών. Και κάπου εδώ ξεκινάει επισήμως στην ελεύθερη Κρήτη η ζωή ενός από τα ιστορικότερα επαρχιακά σχολεία της… του Γυμνασίου Βάμου.
Αν αφήσουμε τον χρόνο να κυλίσει προς τα πίσω, θα διαπιστώσουμε πως το σχολείο προϋπήρχε της Κρητικής Πολιτείας. Την περίοδο της Ημιαυτονομίας (1879-1897) σε μια ειδική συνεδρίαση της 19ης Μαΐου 1883 των Χριστιανών πληρεξουσίων της ΙΔ’ Συνόδου «…συστήνεται πρώτη Γυμνασιακή τάξις καί ἐν τῇ διοικήσει Σφακίων μία ἥτις θά ἑδρεύῃ ὃπου ὁρίσῃ ἡ Χριστιανική Τμηματική Ἐφορεία Σφακίων…». Στην έκθεση που συντάχθηκε για τα σχολεία της Κρήτης την περίοδο αυτή, αναφέρεται η λειτουργία ενός και μοναδικού Ελληνικού σχολείου στον Νομό Σφακίων το οποίο στεγαζόταν στο κτήριο του (της) Κουμεσιώνα στον Βάμο. Ο Κουμεσιώνας ήταν εντυπωσιακό θολωτό κτίσμα εξού και η Τούρκικη ονομασία του (kϋmes). Χτίστηκε το 1863 την εποχή του Σάββα πασά και στέγασε τη Δημογεροντία των Χριστιανών, τις δικαστικές αρχές και τα κατά περιόδους σχολεία του Λιβά Σφακίων. Ο τότε Νομός Σφακίων περιελάμβανε τις επαρχίες Αποκορώνου, Σφακίων και Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου και είχε ως έδρα του τον Βάμο.
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, το τριτάξιο Γυμνάσιο Βάμου ιδρύεται σύμφωνα με το άρθρο 35 του Περί Οργανισμού της Δημόσιας Εκπαίδευσης νόμου, ο οποίος δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας στο φύλλο με αρ. 50 την 1η Αυγούστου 1901, γεγονός που μαρτυρά και το σύνολο του αρχείου του σχολείου. Οι μαθητές που αποφοιτούσαν από το Τριτάξιο Ελληνικό Σχολείο, μπορούσαν να γραφούν χωρίς εξετάσεις στο Τετρατάξιο Γυμνάσιο Χανίων.
Διευθυντές του Τριτάξιου Ελληνικού Σχολείου Βάμου από το Σχολικό Έτος 1901 – 1902 έως το Σχολικό Έτος 1910 – 1911, υπήρξαν οι Λουλουδάκης και Τσακίρης και οι δύο από την Ηπειρωτική Ελλάδα. Έκτοτε η δυναμική του σχολείου είναι άρρηκτα συνδεμένη με τη γενικότερη εξέλιξη του Βάμου και της ευρύτερης περιοχής. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο αριθμός των μαθητών αυξάνεται και η παρεχόμενη παιδεία βελτιώνεται καθώς ο Βάμος εξελίσσεται σε διοικητικό, εμπορικό, πνευματικό και αστικό κέντρο του Αποκόρωνα εκείνη την εποχή.
Το Σχολικό Έτος 1911 – 1912 μετατρέπεται σε Τετρατάξιο Ημιγυμνάσιο, το Σχολικό Έτος 1912 – 1913 σε Πεντατάξιο και το επόμενο Σχολικό Έτος 1913 – 1914 προήχθη σε Πλήρες Γυμνάσιο με διευθυντή τον Σταυρόπουλο επίσης από την Ηπειρωτική Ελλάδα. Ο Μακεδονικός αγώνας καθώς και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι σημαδεύουν τη φοίτηση των μαθητών του σχολείου λόγω των ειδικών οικογενειακών συνθηκών. Εξαναγκάζονται, παράλληλα με τα μορφωτικά τους καθήκοντα να εκτελούν αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες αντικαθιστώντας τους γονείς τους που συμμετείχαν στους αγώνες του έθνους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πατρώνυμο «ορφανός» παρουσιάζεται με μεγάλη συχνότητα στο μητρώο του σχολείου, τα αμέσως επόμενα -από τους πολέμους- χρόνια.
Το σχολείο στεγάστηκε στον Κουμεσιώνα (σημερινό κτήριο της Αγροτικής Τράπεζας) μέχρι και το 1936. Το 1937 και επί γυμνασιάρχη Αντωνίου Σηφάκη, το Γυμνάσιο μεταφέρεται και στεγάζεται στο σημερινό κτήριο. Είναι κτισμένο στην ψηλότερη θέση του Βάμου, εκεί που παλιότερα υπήρχε ένα άλλο επιβλητικό κτήριο με φρουριακή μορφή και τέσσερεις σκοπιές, αυτό του Σεράγιου ή Σαράι, δηλαδή του Διοικητηρίου των Τούρκων που και αυτό είχε κτίσει το 1863 ο Τούρκος Σάββας πασάς. Μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως στρατώνας 2.500 ανδρών και υδροδοτούνταν από υπόγεια υδατοδεξαμενή που σώζεται και σήμερα, χωρητικότητας περίπου 1.500 m3. Η ίδια δεξαμενή χρησιμοποιείται ακόμα για να ποτιστούν τα φυτά και τα δέντρα του σχολείου. Το Σεράγιο πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά κατά τη Μεταπολιτευτική Επανάσταση στις 18 Μαΐου 1896. Με τα δομικά του στοιχεία χτίστηκε το σημερινό Γυμνάσιο.
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε για ιστορικούς λόγους ότι οι Τούρκοι ονόμαζαν τον Βάμο Σεραϊλίκιο εξαιτίας του Σεράγιου και επίσης Σουλτανιγιέ.
Η ίδρυση και η ολοκλήρωση του Γυμνασίου Βάμου οφείλεται στον Γεώργιο Μυλωνογιάννη, γιο του καπετάν Μαθιού Μυλωνογιάννη και σύμβουλο του Ηγεμόνα επί των εσωτερικών.
Το Γυμνάσιο στεγαζόταν στο νέο του κτήριο μέχρι το 1940. Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου και μέχρι τη λήξη του, επέστρεψε στον Κουμεσιώνα, αφού το κτήριο ήταν επιταγμένο από τους Γερμανούς και χρησιμοποιούνταν από τα στρατεύματα κατοχής σαν στρατώνας.
Το 1949 προστέθηκαν, με δωρεά του αείμνηστου Βαμιανού εκδότη Δημητρίου Λαμπράκη, δύο αίθουσες στο ισόγειο, γεγονός που μαρτυρά η πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη στη μεγάλη αίθουσα με τη θεατρική σκηνή. Οι αίθουσες αυτές ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται ως αίθουσες διδασκαλίας, αλλά και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Το 1961 προστέθηκαν με την ευγενική φροντίδα του τότε πτεράρχου της Αεροπορίας Εμμανουήλ Κελαϊδή δύο αίθουσες πάνω από τις αίθουσες «Λαμπράκη» οι οποίες σήμερα χρησιμοποιούνται από το Λύκειο.
Με το Προεδρικό Διάταγμα 309 του 1976 έγινε ο τελικός διαχωρισμός του εξαταξίου Γυμνασίου σε Γυμνάσιο και Λύκειο όπως ισχύει σήμερα.
Έτσι ενώ το 1961 το εξατάξιο Γυμνάσιο είχε 8 αίθουσες διδασκαλίας, γραφείο διευθυντή και γραφείο καθηγητών, το 2014 το τριτάξιο πλέον Γυμνάσιο διαθέτει 9 αίθουσες διδασκαλίας, αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων, αίθουσα Γαλλικών, αίθουσα Αγγλικών, εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, εργαστήριο Πληροφορικής, Μουσικό εργαστήρι, εργαστήριο Τεχνολογίας, εργαστήριο Εικαστικών, γραφείο διευθυντή και γραφείο καθηγητών.
Το προαύλιο του Γυμνασίου Βάμου ξεκίνησε να εξωραΐζεται για πρώτη φορά το 1966 και μέχρι το 1972 είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες. Δημιουργήθηκε σχολικός κήπος, τα δέντρα του οποίου φύτεψαν και περιποιούνταν οι ίδιοι οι μαθητές με τη βοήθεια του αείμνηστου επιστάτη Γεωργίου Γωνιωτάκη.
Το 2009 πραγματοποιήθηκε η σημερινή ανάπλαση του προαύλιου χώρου με τη δημιουργία οργανωμένων καθιστικών χώρων και πολλών παρτεριών, με εργολαβία του τότε Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων που εφάρμοσε εγκεκριμένη αρχιτεκτονική μελέτη του σημερινού Γυμνασιάρχη κ. Περικλή Μαχαιρά, Αρχιτέκτονα – Μηχανικού. Τα περίπου 600 φυτά που προμηθεύτηκε το σχολείο τα τελευταία χρόνια από τη Δασική Υπηρεσία Χανίων, τα φύτεψαν και τα περιποιούνται οι μαθητές, με την καθοδήγηση των καθηγητών τους.
Στον Βάμο, λειτούργησε και άλλο ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα το «Ανώτερο Παρθεναγωγείο Θηλέων» το 1886 και οι μαθήτριές του εκπαιδεύονταν για να γίνουν Δασκάλες και να πλαισιώσουν τα Ελληνικά Σχολεία, ώστε να μεταδώσουν τα ιδανικά της Ελευθερίας στα σκλαβωμένα Κρητικόπουλα.
Όμως, η ιστορία του Γυμνασίου Βάμου δεν περιορίζεται σε νόμους και διατάγματα αλλά ούτε και στην κτηριακή υποδομή. Στα γυμνασιακά χρόνια ανήκουν οι κανόνες λειτουργίας του σχολείου, οι ζαβολιές, οι ποινές, οι εκδρομές, οι αθλητικές δραστηριότητες, η σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία, η ίδια η φοίτηση στο σύνολό της. Όταν δε, αυτή σχετίζεται με τα δύσκολα χρόνια της Ελλάδας (Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, Β’ παγκόσμιος πόλεμος, Δικτατορία κ.ά.), αποκτάει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Σε όλα αυτά θα αναφερθούμε στο δεύτερο σημείωμα την Άνοιξη και με αφορμή το μαθητικό συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί στα Χανιά με θέμα «Από τη νομοθεσία της Κρητικής Πολιτείας… στη νομοθεσία του Ελληνικού κράτους».
ΠΗΓΕΣ:
Κλωνάρης Γιάννης, Ο Βάμος στις αρχές του αιώνα μας
Χουρδάκης Αντώνης, Η παιδεία στην Κρητική Πολιτεία (1898-1913)
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης
Αρχείο Γυμνασίου Βάμου
