Sue Blundell, καθηγήτρια Πανεπιστημίου Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα
του Λονδίνου – συγγραφέας Μετάφραση – Επιμέλεια: Λίτσα Ι. Χατζηφώτη
Ενα εκπληκτικό βιβλίο μιας σημαντικής σύγχρονης ιστορικής αρχαιολόγου που η σε βάθος έρευνά της μας φέρνει από την εποχή των μεγάλων αρχαιοελληνικών μύθων στις σύγχρονες μεταμυθοποιήσεις και απομυθοποιήσεις, σε διαχρονική κλίμακα της μακράς πορείας των γυναικών σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού.
ΜΙΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΓΝΩΣΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Με ανάδειξη της σημασίας των αρχαίων μύθων ως τη σύγχρονη εποχή της γυναικείας ισότητας, αλλά και ανισότητας, μέσα στην πολυδιχασμένη σύγχρονη πραγματικότητα. Ομως μέσα από τις 338 σελίδες του βιβλίου “ΓΥΝΑΙΚΑ” και τις 32 σελίδες του φωτογραφικού παραρτήματος με φωτογραφίες από αρχαίες παραστάσεις γυναικείας παρουσίας στον ελληνικό πολιτισμό, μπορούμε να γνωρίσουμε θέματα για τον γάμο, για τις ανδρικές διαθέσεις γι’ αυτήν, αλλά και για τον γάμο και την ερωτική ηθική, για τις γυναικείες δραστηριότητες, για τα γυναικεία σώματα, για τις γυναίκες, στη νομοθεσία και στην κοινωνία της Αθήνας, για περιουσία: προίκα, κληρονομικά, για παλλακίδες, μοιχεία, διαζύγιο, για πολιτική κατάσταση, για μόρφωση, για θρησκευτικό ρόλο των κοριτσιών της Αθήνας. Για τις γυναίκες στο σπίτι, αλλά και για τις εργαζόμενες γυναίκες, για τις μέτοικες, τις γυναίκες τις δούλες, τις πόρνες, τις ηλικιωμένες, κατά τους φιλοσόφους Πλάτωνα – Αριστοτέλη, για τις γυναίκες στη γλυπτική και την άφιξη του γυναικείου γυμνού, αλλά και για τις γυναίκες της Γόρτυνας – Κρήτης, όπου το ζεύγος μοιραζόταν το εισόδημα από τις ακίνητες περιουσίες τους, αλλά η σύζυγος διατηρούσε τον έλεγχο της περιουσίας της και ο σύζυγός της δεν μπορούσε να το πουλήσει ή να το υποθηκεύσει.
Τέλος το βιβλίο τελειώνει με τη γυναίκα στην Ελληνιστική εποχή που πριν από τον θάνατο και μετά του Μ. Αλεξάνδρου δημιούργησε πολλές κοινωνικές, πολιτικές αναστατώσεις. Με παροχή τιμητικών πολιτικών προνομίων ή άλλων εξουσιών (στα χαρτιά), όπως να κατέχουν και να ελέγχουν περιουσίες.
Ενα βιβλίο που η συγγραφέας του ξεπερνώντας την κατεστημένη παραδοσιακή ανδροκρατική αλήθεια για το “σιωπηρό σύνολο” των αρχαίων Ελληνίδων, φέρνει στο φως μια σχεδόν άγνωστη γυναικεία αλήθεια…
ΠΟΙΑ Η ΘΕΣΗ ΣΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
– Ποια είναι η θέση της σημερινής πανελεύθερης γυναικείας λειτουργίας και δραστηριότητας στη ζωή και σε όλες τις εκφάνσεις της και ποια ήταν η θέση της στην αρχαία Ελλάδα;
Τη θέση της υπερ-δραστηριότητας τη ζούμε και τη βλέπουμε σήμερα να εκτυλίσσεται σε όλη την εξισωτική της διάσταση με το ανδρικό φύλο στην πολιτική, στην εργασιακή, στην εκπαιδευτική, καλλιτεχνική, αθλητική και επιστημονική δραστηριότητα. Με υπερκυρίαρχη τη γυναικεία λειτουργία στον αισθητικό, ηδονιστικό βίο, ιδιαίτερα στους καλοκαιρινούς μήνες της γυναικείας απογύμνωσης και ηλιόλουστης γυναικείας ευδαιμονίας.
Ευδαιμονία θέλξης ερωτικής, συνυφασμένης με έλξη υπερ-καταναλωτική. Για να αποφανθούν πολλοί σύγχρονοι μελετητές ότι η γυναικεία καταναλωτικότητα ενίσχυσε και στήριξε την παγκοσμιοποιημένη καταναλωτική αγορά της οικονομίας…
ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑΣ BLUNDELL ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
Ας γυρίσουμε όμως χιλιάδες χρόνια πίσω για να δούμε τη θέση, τη λειτουργία και την αξία της γυναίκας στην ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ…
Αυτή τη γνώση, μέσα από μια πολυσέλιδη εμβριθή έρευνα μας προσφέρει η Αγγλίδα Sue Blundell, που διδάσκει στο Birkbeck College του Λονδίνου και στο Βρετανικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Εχει γράψει αρκετά βιβλία, μεταξύ των οποίων: “ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ” (εκδ. Στην ελληνική γλώσσα: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2004, αγγλική έκδοση 1995).
Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη θέση της γυναίκας στην τέχνη, στην κοινωνία, στη θρησκεία και στην οικογένεια. Επίσης η συγγραφέας Sue Blundell το 1986 κυκλοφόρησε το βιβλίο της “Oι απαρχές του πολιτισμού στην Ελληνική και Ρωμαϊκή σκέψη”.
Το βιβλίο “ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ – Η θέση της γυναίκας στην τέχνη, στην κοινωνία, στη θρησκεία και στην οικογένεια” αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη, σε εισαγωγή και σε υστερόγραφο με τίτλο “Ελληνιστική εποχή”.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΟ ΜΥΘΟ
Με τέσσερις ενότητες, τις εξής:
– Μύθος, μια εισαγωγή: τι, πότε, πώς – Ο Μύθος της Δημιουργίας – Οι θεές του Ολύμπου, – Οι Γυναίκες στην ποίηση του Ομήρου
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Αρχαϊκή εποχή 750 – 500 π.Χ.
– Οι γυναίκες κατά τη μεταβατική περίοδο – Οι γυναίκες και οι ποιητές – Οι γυναίκες ως ποιήτριες – Οι γυναίκες στην πέτρα
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ:
– Τα γυναικεία σώματα – Οι γυναίκες στη νομοθεσία και στην κοινωνία της Αθήνας – Η ζωή των γυναικών στην κλασική Αθήνα – Σπάρτη και Γόρτυνα – Γυναίκες και Θρησκεία.
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ: Απόψεις σχετικά με τις γυναίκες στην κλασική εποχή
– Οι γυναίκες στο δράμα – Οι γυναίκες στη γλυπτική των κλασικών χρόνων
ΤΙ ΕΚΑΝΑΝ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΙ ΕΚΑΝΑΝ Σ’ ΑΥΤΕΣ
Ένα σημαντικό μελέτημα για να γνωρίσουμε στους καιρούς της εξίσωσης των δύο φύλων τη θέση, τον ρόλο, τη λειτουργία, τα δικαιώματα, τους περιορισμούς και επιρροές των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα σε όλους τους τομείς.
Την εισαγωγή της η συγγραφέας ανοίγει με τα εξής: Παραδοσιακά η μελέτη της αρχαίας Ελλάδας εστιαζόταν στις πολιτικές, στρατιωτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες του ανδρικού πληθυσμού. Τα τελευταία όμως 20 χρόνια αυτή η ανδροκεντρική άποψη περί του τι αποτελεί σημαντικό τομέα στη γνώση του ανθρώπινου παρελθόντος, αμφισβητείται… Τι έκαναν οι γυναίκες -και τι έκαναν σ’ αυτές- είναι τώρα ένα θέμα που προσελκύει το αυξανόμενο ενδιαφέρον ερευνητών και μελετούν ένα ευρύτερο πεδίο ιστορικών κοινωνιών, περιλαμβανομένης της αρχαίας Ελλάδας.
Από το 1975, όταν η Sarah Pοmeroy εξέδωσε τη ριζοσπαστική εργασία “Θεές, Εταίρες, Σύζυγοι και Δούλες” εμφανίστηκε πληθώρα βιβλίων που εξέταζαν από διαφορετικές πλευρές τη ζωή και την εκπροσώπηση των γυναικών στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ Η ΤΟΤΕ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Με την ευρεία έννοια, το βιβλίο της Blundell αποσκοπεί στο να καλύψει το κενό, το οποίο έπρεπε να καταλαμβάνουν οι γυναίκες και οι σχέσεις τουςς με τους άνδρες στη γενική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας… Με αποτέλεσμα καθετί που γνωρίζουμε για τις Ελληνίδες (περίοδος 750 π.Χ. – 336 π.Χ., που χαρακτηρίζεται ως Αρχαϊκή και Κλασική εποχή) να προέρχεται τελικά από ανδρική πηγή.
Μέσα από αυτά που έλεγαν οι άνδρες για τις γυναίκες, με τις δικές τους επινοήσεις, αλλά και μέσα από ανεπίσημους νόμους και νομικές ρυθμίσεις που κατασκεύαζαν για να συναλλάσσονται με τις γυναίκες. Ετσι, ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες έβλεπαν τον εαυτό τους, τους άνδρες τους και τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούσαν είναι σχεδόν τελείως απρόσιτος. Με τη φύση του οικιακού ρόλου της γυναίκας να έχει αλλάξει πολύ λίγο στο διάβα της Ιστορίας και στην αρχαία Ελλάδα, όπου οι γυναίκες συμμετείχαν λιγότερο σε εξωοικιακές δραστηριότητες, σε σύγκριση με σήμερα. Για να επισημάνει η Sue Blundell στο τέλος της εισαγωγής της ότι: «Πιστεύω αυτό το βιβλίο αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια να “προστεθούν” οι γυναίκες στην ιστορία των Ανδρών… Αυτό, όμως επισύρει τον κίνδυνο να απομονωθούν οι γυναίκες του παρελθόντος -ενισχύοντας έτσι την αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι μια ξεχωριστή περίπτωση και δεν ταιριάζουν στο πρότυπο της ανθρώπινης εμπειρίας… Όμως, όταν “γενικές” ιστορικές μελέτες θα έχουν τόσο απλωθεί, ώστε να ενσωματώσουν το άλλο μισό του ανθρώπινου γένους, τότε βιβλία “ΟΠΩΣ ΓΥΝΑΙΚΑ” θα έχουν καταστεί περιττά».
ΟΙ ΑΜΑΖΟΝΕΣ ΕΓΙΝΑΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΕΣ
Όμως, το βιβλίο που αναφερόμαστε σήμερα είναι ιδιαίτερα αναγκαίο (και για γυναίκες και άνδρες), για να γνωρίζουμε τη σοβαρή μυθολογική συμμετοχή και λειτουργία των γυναικών στο Μύθο (τις θεές, βασιλοπούλες ή τέρατα). Με τις γυναίκες, στην Ελληνική μυθολογία να μην αποτελούν κάτι το ασήμαντο, αλλά, συχνά, να έχουν αξιόλογη σπουδαιότητα.
Όπως οι έξι θεές του Ολύμπου που τις λατρεύανε γυναίκες και άνδρες. Αλλά, όπως και οι αμαζόνες, ένας μύθος γύρω από τις γυναίκες οι οποίες ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς στην αρχαία Ελλάδα. Για να γίνει, μετά χιλιετίες, πηγή έμπνευσης για τις φεμινίστριες του 20ού αι., αλλά εδώ, σημειώνει (σελ. 25) η S.B., υπάρχει το παράδοξο γεγονός, οι κοινωνίες που λάτρευσαν και θαύμαζαν αυτές τις γυναικείες μυθολογικές μορφές, ήταν οι ίδιες στις οποίες οι πραγματικές γυναίκες βρισκόντουσαν σε χαμηλό επίπεδο. Πάντως, ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας ήταν ένα σύνθετο φαινόμενο που αποτελούνταν από πολλά στρώματα και οι “ανωμαλίες” του δεν μπορούν να εξηγηθούν απλά. Ωστόσο αρχαιολογικές μαρτυρίες από τις Κυκλάδες και την Κρήτη, από την εποχή του χαλκού, φαίνεται με σιγουριά να υποδεικνύουν πως γυναικείες θεότητες λατρεύονταν ευρύτατα κατά την εποχή εκείνη. Ένα γεγονός που εξηγεί κατά κάποιο τρόπο τη σπουδαιότητα των θεαινών της μεταγενέστερης ελληνικής θρησκείας.
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΓΕΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Όμως, η αντίληψη περί μιας προϊστορικής μητέρας θεάς, συνδέεται από μερικούς με την ιδέα της Μητριαρχίας ή της κυριαρχίας των γυναικών. Χωρίς να υπάρχει σαφής απόδειξη πως η Μητριαρχία υπήρξε ιστορική πραγματικότητα. Μάλιστα, πολλές φεμινιστικές σύγχρονες θεωρίες, ενώ δέχονται πως κάποιες προϊστορικές κοινωνίες εφάρμοζαν μεγαλύτερη ισότητα, απ’ ότι οι μεταγενέστερες ιστορικές κοινωνίες, απορρίπτουν την ιδέα της απόλυτης γυναικείας κυριαρχίας. Όμως, η μυθολογία, με άλλα λόγια εξηγεί γιατί κυβερνούν οι άντρες και όχι οι γυναίκες. Πάντως, στον συσχετισμό του γυναικείου μυθολογικού στοιχείου, ο σημαντικότερος συσχετισμός είναι η ταύτιση των γυναικών με την αγριότητα της φύσης -δηλαδή οτιδήποτε υπάρχει πέρα από τα σύνορα ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Με τον συμβολισμό της φύσης να μπορεί συχνά να βρεθεί, να λειτουργεί σε ένα υπόδειγμα “Η φύση ενάντια στον πολιτισμό”, όπου οι άνδρες παρουσιάζονται ως αντιπρόσωποι μιας πολιτισμένης κοινωνίας, η οποία κατά κάποιο τρόπο αντιτίθεται στις δυνάμεις της φύσης.
Ενα παράδειγμα -όπως γράφει η Sue Blundell (σελ. 28)- βρίσκεται στις Βάκχες του Ευριπίδη. Σ’ αυτό το παράδειγμα “Ο Βασιλιάς Πενθέας συνδέεται με την κανονική ζωή μέσα στα τείχη της πόλης, ενώ οι γυναίκες είναι λάτρεις του Διόνυσου (τον οποίο καταδιώκει ο Πενθέας) και συνδέονται με τον πρωτόγονο κόσμο του δάσους και τα άγρια θηρία της… Με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός ανάμεσα στη φύση και στον πολιτισμό να μπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγεί στην καταστροφή των ανδρών, που αποδεικνύεται στην περίπτωση αυτή, με το φοβερό πεπρωμένο του Πενθέα, που τον κόβουν κομμάτια οι γυναίκες όταν αυτός αποπειράται να τις κατασκοπεύσει…
Ο ΔΙΑΣ ΕΠΛΑΣΕ ΤΗΝ ΠΑΝΔΩΡΑ ΚΑΙ Ο ΓΙΑΧΒΕ ΤΗΝ ΕΥΑ
Αλλά, στο μετά το Μύθο, πρώτο μέρος του βιβλίου, στο 2ο κεφάλαιο με τίτλο: “Ο μύθος της δημιουργίας,” κατά την παράδοση της αρχαιοελληνικής Θεογονίας του Ησιόδου, έχουμε τη δημιουργία της Γυναίκας (όπως στην παράδοση της ιουδαϊκής Θεογονίας που δημιουργήθηκε η Εύα) που ονομάσθηκε Πανδώρα. Για να αποτελέσει η γέννηση του θηλυκού με την Πανδώρα την ικανότητα – δυνατότητά της να περάσει τα σύνορα ανάμεσα στη σφαίρα του θείου και στη σφαίρα του ανθρώπινου… ως ένα δώρο, μαζί με τη φωτιά στους ανθρώπους από τους θεούς, να έχει πρόσωπο “αθάνατης θεάς” αλλά φωνή ανθρώπινη για να αγαπηθεί από τους άνδρες, να γεννήσει τα παιδιά, βοηθώντας με όλες τις υπερβάσεις της φύσης της, τον προσδιορισμό της εσωτερικής κατάστασης του γένους του ανθρώπου…
ΣΗΜΕΡΑ ΠΑΛΙ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΗ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ
SUE BLUDELL, ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, με τη θέση της γυναίκας στην τέχνη, στην κοινωνία, στη θρησκεία και στην οικογένεια.
Ένα ξεχωριστό βιβλίο, για καταπληκτικές ερμηνείες της υπόστασης της γυναίκας στον αρχαιοελληνικό κόσμο μέσα από τα σπουδαία δεδομένα του οποίου μπορούν να γίνουν προσομοιώσεις με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη σύγχρονη εποχή -παρά τα ίσα δικαιώματα ανδρών γυναικών- που σε πλείστες όσες περιπτώσεις ξαναθυμίζουν αρχαίες και μεσαιωνικές εποχές της γυναικείας ενσκλάβωσης και καταδυνάστευσης, αλλά και περιπτώσεις γυναικείας υπέρβασης της κατακτημένης ισότητάς της.
