Αυτόν τον τίτλο -που είναι κι η κεντρική ιδέα της ομιλίας του- δίδει ο Σάμιος Λογοτέχνης Κώστας Καλατζής στην ανάλυσή του, την σχετική με τον Κλεάνθη, τον ποιητή-αγωνιστή των Σαμιακής Επανάστασης του 1821.
«Φωνή ελευθερίας; Και ποιος να είναι άραγε ο Γιώργος Κλεάνθης;», θ’ αναρωτηθούμε.
Ο Κώστας Καλατζής θα μας πει σχετικά: «… Χειρόγραφα του ίδιου ελάχιστα έχουμε, αν έχουμε. Ασφαλώς θα υπήρχαν άφθονα δικά του ανάμεσα στα χαρτιά που βρήκε στο φρούριο το 1834 ο Χασάν μπέης και που “…διαβιβαζόμενα εις την Κωνσταντινούπολιν, συναπωλέσθησαν ατυχώς μετά της καταποντισθείσης, μεταξύ της Σάμου και της Κολοφώνος, αυτάνδρου νηός”».
Στο ναυάγιο εκείνο χάθηκαν πολλά, γνωρίζουμε ωστόσο αρκετά για τον Κλεάνθη από τους συγχρόνους του που κατέγραψαν την ιστορία του νησιού, από μαρτυρίες φίλων του, και βεβαίως απ’ τις εκδόσεις των ποιημάτων του!
Παρά του ότι ήταν εμβληματική μορφή των Σαμιακών αγώνων, όπως μας λέει στη συνέχεια ο Καλατζής: «…Για την μορφή του, και γι’ αυτήν δεν ξέρουμε τίποτα. Δεν υπάρχει κανένα σκίτσο του, καμιά ζωγραφιά του. Υπάρχει μόνο η αναφορά του Κρητικίδη που, αν και ελάχιστη, ερεθίζει την φαντασία μας: “Η γλυκεία μορφή του, ανταύγεια της αγαθής ψυχής του”. Ήταν ωραίος άνδρας, το δίχως άλλο, ο Γεώργιος Κλεάνθης. Άλλωστε και ο περιπαθής έρωτας της καπετανοπούλας Κλεοπάτρας αυτό δηλοί…»
Για τη ζωή και τα πεπραγμένα του έχουμε βέβαια πολλά να πούμε!
Ορκισμένος «Καρμανιόλος» ενάντια στο κόμμα των προεστών «Καλικάντζαρων» που συνωμοτούσαν νύχτα για να βρίσκουν τρόπους να εμποδίσουν κάθε αλλαγή!
Με ιδέες προοδευτικές…
Άνθρωπος μορφωμένος! Μιλούσε ξένες γλώσσες κι είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό. Λάτρης του διαφωτισμού, επηρεασμένος απ’ τα συνθήματα της Γαλλικής επανάστασης, πίστευε στη ελευθερία σκέψης και στην ελευθερία των λαών. Απ΄ τους πρώτους μυημένος στην Φιλική Εταιρεία! Πρωτοπόρος των Σαμιακών αγώνων το 1821. Κοντά στο Λυκούργο Λογοθέτη τον αρχηγό, και τον Δεσπότη Κύριλλο…
Έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, στρατιώτης των επαναστατικών χιλιαρχιών, δεινός πολεμιστής πάνω στο πλοίο του Καπετάν Σταμάτη, όχι μόνο με το σπαθί και το ντουφέκι, μα με πύρινους λόγους και με το πιο ισχυρό όπλο όλων: Τη πένα του!
Έτσι μας άφησε πλήθος ποιήματα, τα οποία είχε επίσης μελοποιήσει. Γραμμένα τα περισσότερα στην καθαρεύουσα! Κι όχι μόνο γιατί αυτή ήταν γλώσσα που είχε διδαχτεί στα σχολεία, μα επειδή πίστευε -όπως όλοι οι προοδευτικοί των καιρών του- πως αυτή θα συντελούσε τα μέγιστα στην αναδιοργάνωση και την ανάσταση του Έθνους μας.
Έγραψε πολλά, μεταξύ αυτών και το πολεμικό εκείνο «Θούριο», που για χρόνια εμψύχωνε στους πολέμους που ακολούθησαν, χιλιάδες άνδρες.
Ποιος δεν θυμάται εξάλλου, τον παππού ή τον προπάππο του να τον σιγοτραγουδά;
«Ω! Λυγερόν και κοφτερόν σπαθί μου, κι εσύ τουφέκι φλογερό πουλί μου….Να ζήσει το σπαθί μου, ν’ αναστηθεί η Πατρίς μου. Σπαθί μου σαν σ’ ακούω να γκλιγλιρίζεις κι εσύ τουφέκι να μπομπίζεις… Αυτή ν’ η μουσική μου, που τέρπει την ψυχή μου…»
Και ποιος, εκεί στο ακριτικό νησί μας -το πάντα έτοιμο για νέες θυσίες- δεν γνωρίζει και δεν σιγοψιθυρίζει σε κάθε ευκαιρία τον Σαμιακό Ύμνο από το ποίημά του «Ωδή εις την Ελευθερίαν»;
«Τι αστραπαί στην Δύσιν, τι βρονταί!/ Τι τρομερά αντιλαλούν Ασίας τα πλευρά! /…Ω! ιερά ελευθερία!/ Σε σε θωρώ,/ κι ως ουρανού σε δώρον λαχταρώ./ Ελευθερία!/ Μ’ αγκάλας ανοιχτάς/ η Σάμος σου σε καρτερεί…/Δια να σωθή αφ’ όσους πάσχει πόνους./ Να σ’ αξιωθεί τους δέκα τώρα χρόνους./ Φτάνουν, Θεά, της Σάμου τα δεινά. Έλα να της δροσίσης τους κάμπους και βουνά»!
Ο Γιώργος Διακογεωργίου που έμεινε στην ιστορία με το συνθηματικό του όνομα της Φιλικής Εταιρίας…«Κλεάνθης», ήξερε ωστόσο, πως το να πολεμάς μόνο, δεν φτιάχνει έναν λαό. Πίστευε πολύ στη μόρφωση, και δεν έχανε ευκαιρία να μιλήσει και γι’ αυτήν. Πίσω στο 1818 στο ποίημά του «Εγκώμιον Σάμου», επαινώντας τα πολλά σχολεία των χωριών του νησιού, θα μας πει: «Άφησαν την πάλαι πλάνην και Σχολεία συγκροτούν/ και το φως αναζητούν./ Είχον χρείαν της Παιδείας/ δια μέσου της οποίας/ αποκτάται παν χρηστόν./ Φεύγε τα κακάς προλήψεις/ την παιδείαν τίμα, σέβου/ επειδή το φως ιδόντες/ άμμιλαν αναλαβόντες/ προχωρούσιν ευτυχώς./ Νέον σύστημα παιδείας/ άνευ περιττολογίας/…Εύγε εύγε νεολαία/ είσαι αληθώς γενναία και πολύ επαινετή/ ότι προσπαθείς εντίμως/ να αποδώσεις ελλογίμως/ όσα η πατρίς ζητεί./ Έως πότε τυραννία/ έως πότε αμαθία/ αφεθήτω πάσα πλάνη/ και το φως ιδού εφάνη…»
Δυστυχώς παρά τις θυσίες χρόνων, η Σάμος έμεινε έξω απ’ τα όρια του τότε Ελληνικού Βασιλείου. Το νησί γίνεται για σχεδόν 70 χρόνια Ηγεμονία, υπό την υψηλή εποπτεία του Σουλτάνου και την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων. Μια μέση λύση που κάποιοι δέχονται, άλλοι ωστόσο, όπως ο Κλεάνθης, αδυνατούν ν’ αποδεχτούν.
Οργανώνονται, συνεχίζουν να πολεμούν, και μοιραίως τον Απρίλιο του 1834 ισχυρός στόλος καταφθάνει από απέναντι…
Όταν πλέον κάθε αντίσταση στο νέο καθεστώς της Σάμου είχε εξαλειφθεί, ο Κλεάνθης, ο αγνός πατριώτης του 1821 -Πρόεδρος της Επαναστατικής Επιτροπής, 33 χρονών τότε- αγέρωχος στέκεται, πάνω στο κατάστρωμα της τουρκικής ναυαρχίδας, αντικρύζει τον εξοργισμένο Τούρκο στόλαρχο και του λέει: «Χασάμπεη δεκατέσσερα χρόνια πίνουμε φαρμάκι. Καταλαβαίνεις λοιπόν πως απειλές και ύβρεις δεν μας πιάνουν! Κάμε ό,τι θέλεις».
Στα λόγια αυτά ο αντιπρόσωπος του πρώτου Ηγεμόνα Βογορίδη φρύαξε: «Δεν σκέφτηκες τις συνέπειες των λόγων σου, Κλεάνθη;» Προσπαθεί να τον σταματήσει κι αυτός ατάραχος αποκρίνεται: «Κανέναν δεν φοβούμαι. Αν θέλει ας με σκοτώσει»!
Όπως φαίνεται επέζησε, αλλά λίγο αργότερα στην Μύκονο όπου φρόντιζε την μεταφορά των αυτοεξορίστων, μαθαίνει πως πέθανε την Κάρυστο -στη γέννα επάνω- η αγαπημένη του…γυναίκα!
Μέσα στην απελπισία του έπιασε πάλι χαρτί και πένα, τη βούτηξε στο μαύρο μελάνι κι απόθεσε με πόνο ψυχής πάνω στο χαρτί τον…θρήνο του! Τον γνωστό μας «Θρήνο του Κλεάνθη», που έχασε την αγαπημένη του Κλεοπάτρα, την κόρη του Καπετάν Σταμάτη, την οποία είχε κι αυτός ερωτευθεί σφοδρά, κι ένα χρόνο πριν είχε παντρευτεί στο Καρλόβασι σ΄ έναν γάμο που άφησε εποχή:
«Κατεβαίνει ο ήλιος στην δύση/ και χειμώνας βογγάει βαρύς/ τα πλεούμενα βρίσκουν λιμένα/ τα πουλιά κατοικιάζουν νωρίς/. Ο βοσκός χειμαδιάζει τ’ αρνάκια/ περιστέρι με ταίρι συζεί/ τα τρυγόνια ζευγάρι- ζευγάρι/ κατοικιάζουν στους βράχους μαζί/. Κι εγώ νυχτοπούλι θλιμμένο/ έρμος έρμα λαγκάδια γυρνώ/ με το «άχ» και το «ωχ» σαν εκείνο/ την αθλίαν μου τύχη θρηνώ/. Στ’ ακρογιάλι ρωτώ της Μυκόνου/ και ηχώ μ’ απαντάει βραχνά/ εβασίλευσ’ ο ήλιος της Σάμου/ στης Καρύστου τα μαύρα βουνά»!
Θα πεθάνει ο ποιητής το 1839 στον Ωρωπό.
38 χρονών!
Μ’ όλα του τα όνειρα χαμένα.
Το όνειρο της Ένωσης της Σάμου με την Ελλάδα και το όνειρο μιας ήσυχης ζωής κοντά στην αγαπημένη του…
Γεγονός πάντως είναι πως μας άφησε την ποίησή του!
Ένα απάνθισμα «Ηρωικών Ασμάτων», γραμμένων σε διάφορες εποχές της επανάστασης, αλλά και αρκετά άλλα -πιο λυρικά- που ακολούθησαν.
Άφησε επίσης, λαμπρό παράδειγμα Έλληνα…
Πιστός στο γνωστό μας στίχο του Κάλβου, «Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία», πάλεψε μέχρι τέλους για τα ιερά και τα όσια, εξακολουθώντας μέχρι τέλους να μιλά για την πολυπόθητη Ένωση του νησιού με την μητέρα Ελλάδα!
Εν γνώσει του πως το θεριό πέρα απ’ τον «Επταστάδιο Πορθμό» των αρχαίων προγόνων μας -μόλις 1400 μέτρα μακριά- σαν τώρα βρυχιόταν κι απειλούσε…
Αθάνατος λοιπόν, στο Πάνθεον των Ηρώων μας του 1821 κι ο ποιητής και αγωνιστής Γιώργος Κλεάνθης, ο Σάμιος!
(Πηγές: 1) «Ανθολογία Σαμιακής Λογοτεχνίας», Α’ Σαμιακά Θέματα, 1975. 2) «Ο Γ. Κλεάνθης και η εποχή του», Πρακτικά Συνέδριου. Σάμος 1991. 3) «ΤΡΙΚΥΜΙΑ» 2014, Σαμιακό Μυθιστόρημα εποχής Αθηνάς Κανιτσάκη)
