ΟΙ ΔΥΟ μεγαλύτερες γιορτές της Χριστιανοσύνης, η Γέννηση κι η Ανάσταση του Χριστού, ανέκαθεν προβλημάτιζαν τους σκεπτικιστές φιλοσόφους, αλλά και πολλούς πιστούς. Κι αυτό, επειδή η ανθρώπινη λογική αδυνατεί να ερμηνεύσει (άρα και να αποδεχθεί) το «Άμωμον» της Θείας Σύλληψης και το Υπερβατικό της Ανάστασης του Χριστού.
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ, όπως γιορτάζονται σήμερα, αποτελούν μια συμβατική «φιέστα» για όλο τον χριστιανικό- και όχι μόνο- κόσμο. Η ουσία των Χριστουγέννων εκλείπει, ενώ κυριαρχεί η φανταχτερή εικόνα τους. Λαμπρύνονται την 25η Δεκεμβρίου και πλαισιώνονται από γοητευτικές αφηγήσεις, μαγευτικά σκηνικά, εκκλήσεις στα συναισθήματα φιλαλληλίας, αγάπης. Από μόνες τους οι γιορτές αυτές εκπέμπουν ποικίλα άλλα μηνύματα, πλην του «εν ανθρώπος ευδοκία».
Η ΓΕΝΝΗΣΗ (Christmas, Noël, Xmas, Natività κ.ά.), ως θρησκευτική γιορτή αντικατέστησε μια παλαιότερη ρωμαϊκή, την Dies Natalis Solis Invicti (=Γενέθλιος Ημέρα του Ανίκητου Ήλιου). Έτσι, με τη Γέννηση του Χριστού γιορτάζουμε και τη γέννηση του Φωτός με το Μεγάλωμα της μέρας. Πράγματι, μετά την 22α Δεκεμβρίου (χειμερινό ηλιοστάσιο) οι μέρες μεγαλώνουν, ενώ οι νύχτες μικραίνουν.
ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ των γιορτών (Γέννηση-Ανάσταση), η μεταφυσική τους και η άνευ όρων αποδοχή τους με ένα «πίστευε και μη ερεύνα», τις καθιστούν περίπου δοξαστικές (νίκη φωτός/νίκη ζωής επί του θανάτου), άρα γιορτές ειδικού βάρους. Γι αυτό είναι αναπόσπαστα δεμένες με κάθε στάδιο της ζωής: από τη «χαραυγή» της γέννησης μέχρι το θάνατό μας.
ΤΙΣ υπαρξιακές αυτές «χαραυγές», να πως τις αντιλαμβάνεται ένας αγαπημένος υμνητής της ηπειρώτικης ορεσίβιας ζωής, ο τραγουδιστής του βουνού και της στάνης, ο Κώστας Κρυστάλλης (απόσπασμα):
«…Κ’ οι δυο εκείνες χαραυγές που οι άγγελοι κατεβαίνουν
μες’ απ’ τον ουρανό ψηλά κι έρχονται και σημαίνουν
Χριστούγεννα κι ανάσταση, ω! τι μυστήριο χύνουν.
Τι χαραυγούλες είναι αυτές, πόση ζωή μας δίνουν!(…)» (1)
ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ Χριστουγέννων και Ανάστασης διαποτίζονται από μια βαριά νοσταλγία ειδικά σε καιρούς κρίσεων και πολέμων, πιότερο δε ενός εμφυλίου στον οποίο αδέλφια που βρίσκονται σε διαφορετικές «πλευρές» παίζουν «κρυφτούλι» με τη μοίρα τους:
«Χριστούγεννα άφωνα και παγωμένα
Έθαψαν το μαντήλι της μητέρας
Που σκούπιζε τα μάτια τους κάθε πρωί
Το μαντήλι το λεκιασμένο απ’ το αίμα
Το σπίτι έρημο αγρυπνεί
Τ’ αδέρφια παίζουνε κρυφτούλι
Η νύχτα φθάνει επίβουλη κρυφή
Οι ίσκιοι κατεβαίνουνε πάνω στους τοίχους
Όλο και κατεβαίνουν
Και τ’ αδέρφια τους μετρούνε
Τους μετρούν και κλαίνε» (2)
ΓΙΟΡΤΗ κάθε Χριστιανού: «αριστερού» ή «δεξιού», «νικητή» ή «ηττημμένου», είτε στο σπίτι βρίσκεται «νομοταγής» πολίτης, είτε εξόριστος στην άγρια μοναξιά της Μακρονήσου:
«…Σηκώνεις το γιακά της χλαίνης σου. Χιονίζει.
Μια πλάκα φωνογράφου στο Διοικητήριο. Πιο μακριά
η σιωπή. Καλή νύχτα, καλά Χριστούγεννα.
Συλλογιέσαι τ’ άστρα πίσω απ’ την καταχνιά
σκέφτεσαι πως αύριο μπορεί να σε σκοτώσουν.
Μα απόψε αυτή η φωνή είναι μια τσέπη μάλλινη
χώσε τα χέρια σου.
– Καληνύχτα, Θωμά, καλά Χριστούγεννα.
Κ’ η καρδιά σου φωτίζεται σαν χριστουγεννιάτικο τζάμι.
Μακρόνησος 1950» (3)
ΤΟ ΧΑΡΜΟΣΥΝΟ αλλά άπιαστο «επί γης ειρήνη» μήνυμα των αγγέλων παραμένει αιώνιο και ανεκπλήρωτο αίτημα. Περισσότερο στους δύσκολους καιρούς μας που «των άγριων λαών η ορμητική αντάρα» σαρώνει διεθνείς Συνθήκες, καταλύει σύνορα κρατών και καταστρέφει τη γαλήνη των απλών ανθρώπων. Να, πάλι, ημέρες Χριστουγέννων στον τόπο που γεννήθηκε ο Χριστός τα τύμπανα πολέμου ηχούν με την άστοχη, εγωιστική πολιτική Τραμπ. Λαοί αλλόθρησκοι που ζούσαν αρμονικά αιώνες μεταξύ τους, γίνονται πρόσφυγες πολέμου, εκπατρίζονται, αγριεύουν για να επιβιώσουν:
«…Αλίμονο· των άγριων λαών η ορμητική αντάρα
και την ειρήνη τάραξε της μέσα μου ευλογίας,
κ’ αιστάνομαι απειλητικά του θεού μου την κατάρα
και μακρυνάμενο από με το Τέκνο της Μαρίας…» (4)
ΚΑΙ οι τρεις Μάγοι; Πού πήγαν, τί απέγιναν σε μια εποχή που όλοι ακολουθούμε θλιμμένους κι αδιέξοδους δρόμους; Να απέσυρε ο Θεός το βλέμμα Του;
«Μαζύ πορευτήκαμε ένα διάστημα,/ όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.
Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ/ τίποτα πια να δω δεν μπορώ;
Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,/ σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,
εγώ, ανήσυχος, βιαστικός./ Μήπως κι’ η ώρα πλησίασε;
Πού να το ξέρω!(…)» (5)
…ΑΛΛΑ Χριστούγεννα κι Ανάσταση είναι γιορτές πάνω από την ανθρώπινη καθημερινότητα. Μας προσκαλούν σε μια κρυφή πορεία για μια «άλλη χώρα», μια άλλη μυστική πατρίδα. Μας βγάζουν νοερά έξω από μιζέριες και πάθη. Το λέει ο ποιητής πως «πολλά δεν θέλει ο άνθρωπος» για να είναι ευτυχισμένος:
«Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος/ να ‘ν’ ήμερος να ‘ναι άκακος
λίγο φαΐ λίγο κρασί/ Χριστούγεννα κι Ανάσταση
κι όπου φωλιάσει και σταθεί/ κανείς να μην του φτάνει εκεί
Μα ‘ρθαν αλλιώς τα πράματα/ τονε ξυπνάν χαράματα
τον παν τον φέρνουν πίσω μπρος/ του τρώνε και το λίγο βίος
κι από το στόμα την μπουκιά/ πάνω στην ώρα τη γλυκιά
του τηνε παίρνουνε κι αυτή/ Χαρά στους που ‘ναι οι Δυνατοί!» (6)
ΣΤΗΝ εποχή των μνημονίων, βιώνουμε πιο πολύ «Χριστούγεννα των δακρύων» όπως θα’ λεγε ο Τάκης Παπατσώνης, παρά Χριστούγεννα χαράς και «ευδοκίας». Όσο για το «Δίκιο» και την «Αλήθεια» του Κόσμου, βλέπουμε κάθε μέρα τί γίνεται στο μυχό αυτό της Μεσογείου και στον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι που κι ο ποιητής, σαν άλλη ανήσυχη, απογοητευμένη μάνα-Παναγιά, σκύβει να «συμβουλεύσει» ένα Θεό, το παιδί Της:
«…Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,
κι η Αλήθεια σού χτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.
Θεριά οι ανθρώποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.
Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν…» (7)
ΚΑΙ πάλι οι ποιητές, προφήτες και προπομποί των εποχών, απευθύνονται στους Μάγους με τα Δώρα, μήπως εκεί- στα δώρα τους- βρούμε λίγη από τη χαμένη ελπίδα μας (σμύρνα) και επιστρέψουμε στης αρχαίας πίστης (λιβάνι) τους λειμώνες. Ή και ανακτήσουμε τη χαμένη δύναμη της αγάπης (χρυσός), ώστε να προσεγγίσουμε «αλλήλους»:
«…Φέρτε μου Μάγοι —θεία βουλή το γράφει—
τη σμύρνα της ελπίδας, το λιβάνι
της πίστης, της αγάπης το χρυσάφι
Μυστήρια τέτοια ανθρώπου νους δε βάνει!(…)» (8)
ΕΥΧΕΣ, λοιπόν, για μέρες ελπίδας, αγάπης κι ευδοκίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (αποσπάσματα ποιημάτων από):
-(1) Κ. Κρυστάλλης, «Ξημέρωναν Χριστούγεννα»
-(2) Τάκης Βαρβιτσιώτης, «Χριστούγεννα», 1955
-(3) Τάσος Λειβαδίτης, «Παραμονή Χριστουγέννων»
-(4) Τάκης Παπατσώνης, «Χριστουγεννιάτικη αγρύπνια», 1914
-(5) Ζωή Καρέλλη, «Το ταξίδι των Μάγων», 1955
-(6) Οδ. Ελύτης, «Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας», 1971
-(7) Κ. Βάρναλης, «Οι πόνοι της Παναγιάς», 1927
-(8) Κωστής Παλαμάς, «Ένας Θεός»
