Τὸ χρονικό ἑνὸς μετοχίου
Στὴν ἐποχή μας τὴν ἔντονα ὑλιστικὴ, εἶναι διάχυτη ἡ ἀγωνία γιὰ ὅτι ἔχει σχέση με τὸν πολιτισμό, γιὰ ὅτι οἱ αἰῶνες ἀπόθεσαν στὸν τόπο μας. Ὁ πολιτισμὸς εἶναι μία πορεῖα στὸ διηνεκὲς, εἶναι ἕνας τρόπος ζωῆς, ὁ ὁποῖος πολλὲς φορὲς ἀντιδικεῖ μὲ τὸν ἄνθρωπο.
Ποιοί εἴμαστε, ἀπὸ ποῦ ἐρχόμαστε, πῶς βρεθήκαμε σ᾿ αὐτὸ τὸν τόπο; Ἐρωτήματα ποὺ κυκλώνουν τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, γεμίζοντας τὴν ψυχή μας μὲ δέος, ἀλλὰ καὶ ἄγχος.
Δώδεκα χιλιόμετρα ἀπὸ τὸ κέντρο τῆς πόλεως τῶν Χανίων, πρὸς τὸ Ἀκρωτήρι καὶ συγκεκριμένα δεξιὰ τοῦ δρόμου γιὰ τὸ πολιτικὸ ἀεροδρόμιο βρίσκεται τὸ χωριό Παζινὸς, μέχρι τὸ 1957 Γκαλαγκάδος. Ἐκεῖ, σ᾿ αὐτὸ τὸ ὄμορφο μικρὸ χωριό, ὑπάρχει τώρα καὶ αἰῶνες ἔνα παληὸ μοναστήρι καὶ στὴ συνέχεια μετόχι τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ μετὰ τὸ 1955 ἐνοριακὸς ναὸς τοῦ χωριοῦ, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμωνας.
Πρώτη ἀναφορὰ γιὰ τὸ ἐν λόγῳ μοναστηριακὸ συγκρότημα ἔχωμε στὴν ἀπογραφὴ ναῶν καὶ μονῶν τῆς Κρήτης ἀπὸ τοὺς Ἐνετούς, τοῦ ἔτους 1637, τὴν γνωστὴ ὡς «Ἀπογραφὴ Χαιρέτη». Σὲ αὐτὴ τὴν ἀπογραφὴ πέρα ἀπὸ τοὺς δύο ἐνοριακοὺς ναοὺς τοῦ χωριοῦ Γκαλαγκάδω, Ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ Παναγία (Ζωοδόχος Πηγή) τοὺς διαχειριζόμενους ἀπὸ τὸν τότε ἐφημέριο τοῦ χωριοῦ παπα Μανώλη Γκαλαγκὰ, ἔχομε καὶ τὴν ἀναφορὰ τοῦ μοναστηριακοῦ συγκροτήματος τοῦ χωριοῦ Γκαλαγκάδω, μὲ μόνη διαφορὰ ὅτι δὲν ἐτιμάτο στὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμωνος, ὅπως σήμερα, ἀλλὰ στὸν ἅγιο Γεώργιο. Αὐτὸ τὸ μοναστηριακὸ συγκρότημα εἶχε ὑπὸ τὴν κυριότητά του (ἐπίβλεψη -ἡγουμενία θὰ λέγαμε σήμερα) ὁ ἱερομόναχος Νεόφυτος Χαρτοφύλακας καὶ τὸ ὁποῖο μοναστήρι εἶχε τέσσερεις καλογέρους.
Γιὰ ὅσους δὲν γνωρίζουν τὴν ἱστορία τοῦ χωριοῦ Γκαλαγκάδω καὶ τὴν μετοικεσία τῶν κατοίκων του ἀπὸ τὴν ὀροσειρὰ τοῦ Ἀκρωτηρίου (παλαιὸς Γκαλαγκάδος) στὸ νέο οἰκισμό, ὁ ναὸς τοῦ ἀγίου Γεωργίου ἦτο ὁ ναὸς τοῦ παληοῦ χωριοῦ, τὸ ὁποῖο ἀναγκάστηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν, καὶ ὁ ὁποῖος ναὸς ὑπάρχει ἀκόμη στὸ παληὸ χωριό. Ὑποθέτω ὅτι εἰς ἀνάμνησή του ἐκτισαν τὸ μοναστηριακὸ συγκρότημα μὲ ἀναφορὰ στὸν ναὸ ποὺ ἐγκατέλειψαν ἐκτὸς καὶ ἄν προυπῆρχε τὸ μοναστηριακὸ συγκρότημα ἐκεῖ. Τώρα γιατὶ ὁ ναὸς τοῦ ἁγίου Γεωργίου δὲν ἐντάχθηκε στὴν ἐνορία ἀλλὰ κατέστη μοναστηριακὸς δὲν μπορεῖ νὰ ἀπαντηθῇ μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα καὶ χωρὶς ἱστορικὰ βοηθήματα.
Ἐκεῖνο ποὺ πιστοποιεῖται ἀπὸ τὴν ἀρχαιολογικὴ ὑπηρεσία εἶναι ὅτι πρόκειται γιὰ κτίσμα τοῦ 16ου αἰῶνος καὶ ἀκολουθῇ τὸ δυτικὸ πρότυπο ὡς πρὸς τὴνἀρχιτεκτονικὴ (θέση κυρίως ναοῦ) ἄν καὶ ὀρθόδοξος ἀνέκαθεν. Βέβαια στὴ βόρεια πλευρὰ τοῦ συγκροτήματος, ἐκεὶ ποὺ σήμερα ὑπάρχουν τὰ τέσσερα κυπαρίσια ὑπῆρχε τὸ κοιμητήτιο τῆς Μονῆς, τὸ ὁποῖο δυστυχῶς μπαζώθηκε τὸ 1960 καὶ ἀργότερα καλύφθηκε μὲ τσιμέντο γιὰ νὰ πλακωστρωθεῖ πολὺμεταγενέστερα ἀπὸ τὸν Δῆμο Ἀκρωτηρίου. Αὐτὸς λοιπὸν ὁ χῶρος τοῦ κοιμητηρίου περιεβάλετο ἀπὸ μάνδρα (τοιχοδομή) προστατευτικὴ τοῦ χώρου στὸ ἴδιο ὕψος μὲ τὸν ἐνυπάρχοντα στὴν ἀνατολικη πλευρὰ, παραπλεύρως τοῦ ἱεροῦ. Ἄρα ὑπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες ὁ κυρίως ναὸς ἑυρίσκεται ὄχι ἐκτὸς ἀλλὰ ἐντὸς τοῦ περιτοιχίσματος τοῦ συγκροτήματος.
Ἡ μάνδρα αὐτὴ γκρεμίστηκε τὸ πρῶτον (μερικῶς) κατὰ τὸ ἔτος 1940 Νοέμβριο μήνα, ὅταν στὸν περιβάλλοντα χῶρο τῆς Μονῆς ἐγκαταστάθηκε τμήμα Ἀγγλικῆς μονάδος καὶ τοῦτο πρὸς διευκόλυνση τῆς διέλευσης τῶν στρατιωτῶν, λόγῳ τοῦ ὅτι ἔξωθεν τοῦ ναοῦ εἶχε τοποθετηθεῖ προβολέας. Στὴ συνέχεια τὸ γκρέμισμα ὁλόκληρης τῆς ἐνυπάρχουσας τοιχοδομῆς ἔγινε ἀπὸ τοὺς κατὰ καιροὺς καὶ γιὰ ἀρκετὰ χρόνια μετοχάρηδες. Ἄλλωστε μιὰ ἀπλή παρατήρηση στὸν συγκεκριμένο χῶρο πείθει περὶ τούτου καὶ μάλιστα ἡ ὑψομετρικὴ ἐδαφικὴ διαφορά τοῦ χώρου τοῦ κοιμητηρίου σὲ σχέση μὲ τὸν περιβάλλοντα χῶρο τῆς Μονῆς εἶναι πασιφανής.
Στὴ συνέχεια καὶ σὲ ἄγνωστο χρόνο τὸ μοναστηριακὸ αὐτὸ συγκρότημα περνάει στὴν κυριότητα τῆς Μονῆς τῆς ἀγίας Τριάδος ὡς μετόχι.
Ὁ κώδικας τῆς Μονῆς ἁγία Τριάδος τοῦ ἔτους 1838 περιγράφει μὲ πάσα λεπτομέρεια τόσο τὰ κτιριακὰ συγκροτήματα ὅσο καὶ τὰ περιουσιακὰ στοιχεια τῆς Μονῆς (κτηματολόγιο).
Μετοχάρηδες τῆς Μονῆς, ὅπως τουλάχιστον ἡ πάράδοσις τοῦ χωριοῦ ἔχει διασώσει, ἔχουμε τοὺς ἁγιοτριαδίτες μοναχοὺς: Πρῶτον τὸν Συμεῶν Καλυτεράκη, κατὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1897, μὲ τὴν γνωστὴ καὶ παροιμιώδη στάση του στὴν ἐπίθεση κατὰ τῆς μονῆς ἀπὸ τοὺς Τούρκους.
Τὸν ἰερομόναχο Ἀγάπιο Καρτσωνάκη καὶ τελευταῖο τὸν Ἀνανία Ψαρουδάκη, ὁ ὁποῖος ἐχρημάτισε καὶ ἡγούμενος τῆς μονῆς Ἁγίας Τριάδος.
Τὸ ἔτος 1955 εἶναι τὸ ὁρόσημο παύσης τῆς λειτουργίας τοῦ μετοχίου, καὶ τοῦτο διότι κατὰ τὰ μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 1950 τὸ σύνολο σχεδὸν τῆς περιουσίας τῆς μονῆς πέρασε στὸ ἐφεδρικὸ ταμεῖο καὶ διενεμήθη στοὺς ἐφέδρους. Tὸ μετόχι κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες ἔχοντας πλέον ἐλάχιστα περιουσιακὰ στοιχεῖα περνάει ἄτυπα στὴν ἐνορία τοῦ Γκαλαγκάδου ὅπου καὶ λειτουγεῖ, μέχρι σήμερα.
Στὸ ἐν λόγῳ μοναστηρικὸ συγκρότημα (περιβάλλοντα χῶρο τῆς μονῆς) κατὰ τὸ ἔτος 1994 σὲ γενόμενες ἐργασίες περίφραξης τοῦ σχολικοῦ συγκροτήματος Παζινοῦ εὑρέθησαν 7500 νομίσματα κοπῆς Βενετίας 15ου καὶ 16ου αἱῶνος. Ὁ θησαυρὸς αὐτὸς ἦτο γνωστὸς στοὺς κατοίκους τοῦ χωριοῦ μὲ ἐπανειλημένες προσπάθειες ἀνεύρεσης, χωρὶς ὅμως ἀποτέλεσμα. Τὰ ἐν λόγῳ νομίσματα ἀναχρονολογοῦν κατά τι τὸ μοναστηριακὸ συγκρότημα ἄν καὶ ἡ παράδοσι τοῦ χωριοῦ θέλει τὴ μετοικεσία ἀπὸ τὸν παληὸ οἰκισμὸ στὸν νέο νὰ λαμβάνει χώρα τέλη 13ου αἰῶνος μὲ ἀρχὲς 14ου. Βέβαια ἡ σημερινὴ μορφὴ τοῦ κτιριακοῦ συγκροτήματος εἶναι πολὺ μεταγενέστερη, ἔχει δὲ ἐλάχιστη σχέση μὲ τὴν ἀρχική.
Γιὰ τὸ ἐν λόγῳ μοναστηριακὸ συγκρότημα ὑπάρχει σήμερα ἐνδιαφέρον καὶ πρόθεση ἀπὸ τὴν Μονὴ τῆς Ἀγίας Τριάδος γιὰ πλήρη ἀποκατάσταση καὶ ἐπαναφορὰ σὲ καθεστὼς λειτουργίας.
