Μπιούνγκ Τσουλ Χαν, διάσημος καθηγητής Φιλοσοφίας – Εκδόσεις Opera Cogito
Μετάφραση: Ανδρέας Κράουζε
Κρίσιμα σημεία η οικονομική κρίση εκμετάλλευσης που επιβάλλει με πολεμικές καταστροφές τη φτώχεια των μαζών και τραγικό ξεριζωμό πληθυσμού.
Με μεγάλο χαμένο (εταίρο;) της γερμανικής Ευρώπης τον ελληνικό λαό, που εδώ και καιρό δοκιμάζεται δραματικά για να έχει φθάσει στη γενική απογοήτευση χωρίς καμιά εμπιστοσύνη σε τίποτα και κανένα… Για να ζει με επαυξανόμενο το καθημερινό δράμα του, μαζί με την τραγωδία των χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών που ζουν την απάνθρωπη απόγνωσή του με βαλκανικό και ευρωπαϊκό αυτο-εγκλεισμό!
ΨΗΦΙΑΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ
Στη μακρόχρονη αρθρογραφία μου στα “Χανιώτικα νέα” πολύ λίγες φορές μου δημιουργήθηκε η πρόκληση να γράψω τέσσερα ολοσέλιδα κείμενα για ολιγοσέλιδο βιβλίο. Οπως αυτά τα 9 δοκίμια με τον ενιαίο τίτλο “Η κοινωνία της διαφάνειας”.
Ομως το μικρό αυτό στο σύνολό του κείμενο είναι μια ουσιώδης εξήγηση της ιδιομορφίας του νέου ψηφιακού πολιτισμού επικοινωνίας που συνεχώς και περισσότερο γίνεται κυρίαρχος στην καθημερινή ζωή μας σε παγκόσμια κλίμακα.
Ενός πολιτισμού, ο οποίος προβάλλει την επικοινωνιακή – ψηφιακή – αμεσότητα απ’ όλη την πρόοδο σε συνδυασμό με δημοκρατικοφανή παραπλανητική διαφάνεια με υπερ-έλεγχο των πάντων.
ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΥΤΕΡΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΝΑΙ
Αυτή την παραπλανητική διαφάνεια αντιπαρέβαλε και αντιπαράθεσε ο διάσημος Νοτιο-κορεάτης καθηγητής (φιλοσοφίας, γαλλικής λογοτεχνίας και καθολικής θεολογίας) Μπιούνγκ Τσουλ Χαν.
Αυτός παρουσίασε και ανέλυσε στις 9 διαφορετικές κοινωνίες που συναρθρώνουν και συναποτελούν τη σύγχρονη υπερ-κοινωνία της ψηφιακής διαφάνειας.
Εμείς στα τέσσερα μαζί με το σημερινό τελευταίο κείμενο παρουσιάσαμε αναλύοντας, μέσα από τα τόσα ενδιαφέροντα κείμενά του τη σύγχρονη, αλλά και την αυριανή πραγματικότητα του ολοκληρωτισμού μιας καθολικής διαφάνειας η οποία επιβάλλει ουσιαστικά την ισοπέδωση και κατάλυση του βαθύτερου ανθρώπινου είναι…
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ
Χωρίς ο κάθε σύγχρονος άνθρωπος ή λαός να έχει τη δυνατότητα της λειτουργικής, ουσιαστικής ελευθερίας και ευθύνης του για πραγματική πρόοδο και όχι για επίπλαστη όπως είναι η κοινωνία του ελέγχου ακόμα και των μυστικών σκέψεων, όπως είχε προαναγγείλει ο Τζωρτζ Οργουελ με το έργο του με τίτλο 1984. Οπως έγραψε αργότερα ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας ο Γκ. Μπο με το έργο του η “Κοινωνία του θεάματος ενάντια στον κινηματογράφο” κ.λπ.
Για να έχει πει εδώ και 50 χρόνια περίπου (πολύ βέβαια πριν τον Νοτιοκορεάτη Τσουλ Χαν) ότι το εμπόρευμα εκτίθεται σαν θέαμα, να αναλώσει τον θεαματικό χρόνο της άρνησης και κατανάλωσης μέσα στην κουλτούρα.
ΣΤΑ ΣΚΟΤΕΙΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΩΝ
Αλλά πλείστοι όσοι φιλόσοφοι της νεώτερης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, όπως η σχολή της Φραγκφούρτης που ιδρύθηκε το 1929 στον φοβερό αυτό χρόνο του οικονομικού κραχ στην Αμερική που αποτέλεσε βαριά κρίση τόσο στην Αμερική, στην Ευρώπη και στον κόσμο. Μια κρίση του καπιταλιστικού προτεσταντικού ονείρου συσσώρευσης – εκμετάλλευσης πλούτου με τη λαϊκή συμμετοχή στα σκοτεινά παιχνίδια των χρηματιστηρίων.
Ομως αυτή η κρίση, παρά το νιου ντηλ του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ άνοιξε τις πόρτες του ολοκληρωτισμού για να οδηγηθεί η Ευρωπαϊκή Ηπειρος και αργότερα ο κόσμος στον ολέθριο παγκόσμιο πόλεμο.
Στα χρόνια τότε από 1929 ως το 1940 τα εξέχοντα μέλη της σχολής της Φραγκφούρτης ήταν ο πρωτεργάτης της ιδέας της ο φιλόσοφος Horkheime, ο Adorno, ο Marcuse, ο ψυχαναλυτής Erich Fromm και ο διάσημος Εβραιο-γερμανός που αυτοκτόνησε διωκόμενος από τη χιτλερικούς Waster Benjamin.
Αυτοί όλοι αναπτύξανε την “κριτική θεωρία της κοινωνίας”, την οποία ασκήσανε σκληρά κατά τον γερμανικό και παντός άλλου ολοκληρωτισμού για να καταφύγουν σε άλλες χώρες κυρίως όμως στην Αμερική.
Ο βασικός κορμός αυτής της θεωρίας αντιπροσώπευε μια σύνθετη προσπάθεια να συνεχιστεί ο μετασχηματισμός της ηθικής φιλοσοφίας σε κοινωνική και πολιτική κριτική, την οποία ξεκίνησε απορρίπτοντας, ωστόσο τον ορθόδοξο μαρξισμό ως δόγμα με εγκατάλειψη του μαρξισμού με κατεύθυνση προς μια πιο γενικευμένη έννοια της κριτικής… (Λεξικό της Οξφόρδης σελ. 1103-1104) μέσα στα πλαίσια αυτά της κοινωνικής κριτικής ο Marcuse έγραψε μια σειρά σημαντικών έργων κοινωνικής κριτικής με οξεία κριτική κατά του εργαλειακού λόγου όπως: η αγωνία της άρνησης και ο μονοδιάστατος άνθρωπος.
Για να υποστηρίξει ότι η άρνηση στο γίγνεσθαι της εξουσιαστικότητας του καταναγκασμού του ελέγχου και της ανελευθερίας οδηγείται προς τη μεγάλη άρνηση μιας καθολικότητας προς το μέλλον.
ΟΜΩΣ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ;
Ομως ποια είναι η κοινωνία του ελέγχου όπως αυτή θριαμβεύει σήμερα τόσο απάνθρωπα στην Ευρώπη του παλαί ποτέ φιλοσοφικού κριτικού πολιτισμού στην Αμερική, στη Ρωσία, στην Κίνα, στον κόσμο ολόκληρο;
Ο σύγχρονος Νοτιοκορεάτης φιλόσοφος Μπιούνγκ Τσουλ Χαν που έγραψε την κοινωνία της Διαφάνειας με την τόσο φιλοσοφικο-πολιτική επικοινωνιακή σκέψη που παρουσιάσαμε ως πνευματικό χρέος αναλυτικά. Για να παρουσιάσουμε και το άλλο παράλληλο βιβλίο του “η κοινωνία της κόπωσης”.
ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΟ ΒΛΕΜΜΑ
Λοιπόν στην αρχή του 9ου (τελευταίου) κεφαλαίου του έργου του με τίτλο: “Η κοινωνία του ελέγχου” γράφει: Ζούμε το τέλος του προοπτικού χρόνου και του πανοπτικού. Ο Bandri Llard αναπτύσσει τη στάση του ξεκινώντας κι αυτός από το μέσο της τηλεόρασης: Το τηλεοπτικό μάτι δεν είναι πια η αφετηρία ενός απόλυτου βλέμματος και η διαφάνεια δεν είναι πια ιδανικό του ελέγχου.
Στον αντικειμενικό χώρο (τον χώρο της αναγέννησης) η διαφάνεια εξακολουθεί ν’ αποτελεί προϋπόθεση για την παντοδυναμία του δεσποτικού βλέμματος.
Ο Bandri Llard δεν γνώριζε την ψηφιακή δικτύωση. Σήμερα παρά την τότε διάγνωσή του, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι επί του παρόντος δεν ζούσε το τέλος του πανοπτικού μη προοπτικού.
Με το ψηφιακό πανοπτικό του 21ου αιώνα να μην είναι προοπτικό με την έννοια ότι δεν εποπτεύεται…
ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ ΗΤΑΝ ΚΥΡΙΑΡΧΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ
Από ένα και μοναδικό κέντρο την παντοδυναμία του δεσποτικού βλέμματος. Με τη διαφορά κέντρου και περιφέρειας να είναι θεμελιώδης για το πανοπτικό που εξαφανίζεται τελείως. Οπου το ψηφιακο-πανοπτικό λειτούργημα για να συνιστάται σ’ αυτό και η αποτελεσματικότητά του. Ο μη προοπτικός φωτισμός είναι πιο αποτελεσματικός από την προοπτική εποπτεία γιατί μπορεί να εκπορευτεί από παντού απ’ όλες τις πλευρές μάλλον από κάθε πλευρά.
Ετσι το πανοπτικό του Βentharm είναι φαινόμενο της κοινωνίας της πειθαρχίας, είναι σωφρονιστικό κατάστημα.
Στον πανοπτικό έλεγχο υπόκεινται οι φυλακές, τα εργοστάσια, τα φρενοκομεία, τα νοσοκομεία και τα σχολεία, τυπικοί θεσμοί της κοινωνίας της πειθαρχίας. Αλλά και στις φυλακές των.
Τα κελιά είναι κυκλικά διατεταγμένα γύρω από τον πύργο ελέγχου. Με το βλέμμα του επόπτη να φθάνει σε κάθε γωνιά του. Με την ψευδαίσθηση αδιάλειπτης εποπτείας. Με διαφάνεια μονόπλευρη στην οποία έγκειται η προοπτικότητα ως θεμέλιο δύναμης εξουσίας.
ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΟΛΟΙ – ΟΛΕΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ
Αντίθετα λέει ο Μπιούνγκ – Τσουλ Χαν όταν απουσιάζει η προοπτική δεν διαμορφώνεται κανένα κεντρικό και καμιά κεντρική υποκειμενικότητα ή κυριαρχία με τους εποπτευόμενους του πανοπτικού του Bentharm να έχουν συνείδηση της συνεχούς παρουσίας του επόπτη, ενώ οι ένοικοι του ψηφιακού πανοπτικού νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι… όπου συνοδεύονται και επικοινωνούν έντονα μεταξύ τους.
Με εκείνο που διασφαλίζει τη διαφάνεια να μην είναι η μοναξιά (των έγκλειστων), αλλά η υπερ-επικοινωνία. Με την ιδιαιτερότητα του ψηφιακού πανοπτικού να έγκειται κυρίως στο ότι οι ίδιοι οι εποπτευόμενοι του εποπτικού της κοινωνίας, της διαφάνειας, συνεργαζονται ενεργά στην κατασκευή και στη συντήρηση του, εκθέτοντας και απογυμνώνοντας τον εαυτό τους. Για να κάνουν τον εαυτό τους εκθέματα στην πανοπτική αγορά.
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΓΚΡΕΜΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ
Οπου η πορνογραφική έκθεση -οπτικοί έλεγχοι- αλληλοκαλύπτονται…
Με στόχο την ολοκληρωτικά διαφανή κοινωνία με τη λογική της κοινωνίας της εποπτείας, η οποία προσλαμβάνει όλο και πιο υπερβολικές διαστάσεις όπου ο καθένας παραδίδει καθέναν στη θνητότητα και στον έλεγχο ακόμα και στην ιδιωτική του σφαίρα.
Με αυτή όμως τη λογική (και την πραγματικότητα) της κοινωνίας ο ολοκληρωτικός έλεγχος κατακλύει την ελευθερία της δράσης και οδηγεί στην ισοπέδωση πάντων και πασών.
Γιατί λείπει η εμπιστοσύνη από τις κοινωνίες της διαφάνειας που γκρεμίζουν την εμπιστοσύνη…
Σήμερα ολόκληρος ο πλανήτης εξελίσσεται σ’ ένα θεόρατο πανοπτικό εκτός του οποίου δεν υπάρχει ΚΑΝΕΝΑΣ… ελεύθερος για την άρνηση, κριτική και αντίθεση αυτής της κοινωνίας της διαφάνειας και των άλλων 8 κοινωνιών της ισοπεδωτικής ψηφιακότητας… Για να ζούμε σήμερα στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και παντού και η φρίκη να είναι κυρίαρχες σήμερα και αύριο.
