Γλαύκος Αλιθέρσης (1897-1965)

Ενας μεγάλος ποιητής της Κύπρου και της Αλεξάνδρειας

ΣΤΙΓΜΕΣ
Το “Απόλυτο” είν’ ένα μαχαίρι
Που κι απ’ τις δυο μεριές του κόβει.
Τ’ αγγίζω, και με πιάνουν φόβοι,
Να μη κοπεί το ίδιο μου χέρι!
……………………………………………………
– Σ’αρέσουν στραβοπατήματα;
– Μου αρέσουν!
– Χαμοί και σκοτάδια;
– Ο δρόμος στρωτός έχει ασφάλεια,
Μα δες! τον περνούνε κοπάδια…

(Προς εαυτόν. Ημερολόγιον του εαυτού μου)
ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ και αυτή τη Μαγιάτικη μέρα επέλεξαν να φέρουν φως απ’ τα ακρογιάλια της Λεμεσού της Κύπρου αντάμα με το πρωινό αγεράκι από τα παράλια της Αλεξάνδρειας, αφού ο ποιητής μας, ο Γλαύκος Αλιθέρσης μοίρασε τον βίο του σε αυτούς τους δυο τόπους, στη γενέθλια νήσο του και στην οικουμενική μητρόπολη της Αιγύπτου. Ακολουθώντας την πορεία των ποιητών που αγάπησαν πιότερο το ταξίδι από την προσμονή άλλαξε πόλεις, οδοιπόρησε διαδρομές περιπετειώδεις, κι άλλοτε πάλι η ίδια η μοίρα τον αναζήτησε για να τον σφραγίσει ανεξίτηλα ή κάποιες φορές πληρώνοντας το τίμημα των ιδεολογικών του θέσεων.

Δημιούργησε το ποιητικό έργο του κάτω από τον απόηχο του μεγέθους του Καβάφη όπως και άλλοι αξιόλογοι Αιγυπτιώτες ποιητές και θα ήταν από κάθε άποψη δίκαιο να αξιολογήσουμε την προσφορά τους δίχως πάντα να θέτουμε ως σημείο αναφοράς τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή. Πάντως συνέκλινε στην Παλαμική ποίηση, όχι όμως μονολιθικά, αλλά με το δικό του διακριτικό στίγμα.

Ο Μιχαήλ Αντωνίου Χατζηδημητρίου, γνωστός με το φιλολογικό ψευδώνυμο Γλαύκος Αλιθέρσης γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1897. Ας σταθούμε λίγο στην επιλογή του ψευδωνύμου του που απηχεί την αγάπη του για την Ελλάδα και τις ανεξάντλητες πολιτιστικές δωρεές της γιατί ο Αλιθέρσης ήταν Ιθακήσιος μάντης που αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου και προειδοποιεί μάταια τους μνηστήρες για τα επερχόμενα, όσο για το Γλαύκος, όνομα αγαπητό στους Κυπρίους, είναι αρχαιοελληνικό προερχόμενο από το επίθετο γλαυκός, δηλαδή ανοιχτός, γαλάζιος.

Τον Ιούλιο του 1913, στα δεκαέξι χρόνια του, μόλις που είχε τελειώσει την Τετάρτη τάξη του Ημιγυμνασίου Λεμεσού, έφυγε κρυφά από τους γονείς του για να καταταχθεί στον ελληνικό στρατό, χωρίς όμως να προλάβει να πάρει μέρος στον δεύτερο βαλκανικό πόλεμο.Υπηρέτησε ως φρουρός για μερικές εβδομάδες στην Άνω Βροντού Σερρών, σε ευζωνικό τάγμα της Έκτης Μεραρχίας. Από εκεί έγραφε στον πατέρα του, τον Αύγουστο του 1913: «Δεν πρέπει δε να είσαι θυμωμένος μαζύ μου πως έφυγα, γιατί τι άλλο παρά την αγάπην προς την πατρίδα; Και εάν ημείς που είμεθα νέοι που δεν έχομεν υποχρεώσεις και μαθηταί όντες ακόμη που νοούμεν καλλίτερον παντός άλλου τα προς την πατρίδα καθήκοντα δεν πάμεν εκεί στον τίμιον αγώνα της διαμάχης των μεγάλων ιδανικών του έθνους, ποίοι θα πάσιν; Οι αγράμματοι και οι γέροντες;»1

Το 1915 αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας. Διακρίθηκε ως αθλητής αφού υπήρξε παγκυπριονίκης και πανελληνιονίκης, εγγράφηκε στη Νομική Σχολή Αθηνών απ’ όπου δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ενώ αποφοίτησε από τη Γυμναστική Ακαδημία κι έτσι το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου διδάσκοντας Φυσική Αγωγή στο Αβερώφειο Γυμνάσιο, αλλά και στο Κάιρο. Το 1919 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή “Γαλανά Δαχτυλιδάκια”. Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: “Οι οραματισμοί του Εωσφόρου”, “Απλή προσφορά”, “Σονέτα της Εύας”, “ Το μυστικό δείπνο”, “Θερισμός”, “Αρμογή αιώνων και στιγμών”, “Μαθητικά Τετράδια” και η συλλογή “Προσμαρτυρία” αφιερωμένη στους αγώνες της Κύπρου κατά της Αγγλοκρατίας.

Η ποίησή του αντλεί από την ιστορία δίνοντας προτεραιότητα στην αγάπη προς τον άνθρωπο με τις απλές και καθημερινές έγνοιες του. Ο ποιητής δεν ζει απομονωμένος, ούτε κατασκευάζει μια υποφωτισμένη εικόνα γύρω από την ζωή του -κι αυτή είναι η μεγάλη του διαφορά με τον Καβάφη, μια ιδιοσυγκρασιακή διαφορά που καταδεικνύεται και ερμηνεύεται στο έργο του “Το πρόβλημα του Καβάφη”. Η κοινωνικότητα του Αλιθέρση θρυλείται στις αφηγήσεις των συντοπιτών του, δηλαδή το πόσο αγαπούσε τις συνεστιάσεις με τους φίλους του που συχνά τους προσκαλούσε για μικρά συμπόσια σε ελληνικά μπακάλικα. Ένας αυθεντικός Αλεξανδρινός που του άρεσε να διηγείται ανέκδοτα και αναμνήσεις σε νεαρούς διανοούμενους που τον άκουγαν με σεβασμό, όπως και οι μαθητές του. Ένας εύχαρις Αιγυπτιώτης που δεν ήθελε να παραδεχτεί τη διάλυση της παροικίας. Ένας Κύπριος που όταν θα έφευγε για την Λεμεσό θα άφηνε τη μισή του καρδιά στην Αίγυπτο.

Ας τον συναντήσουμε στο ποίημά του “Το τραγούδι των στρατών του Μεγάλου Αλεξάνδρου”:
«Νύχτα, κυλούνε τα θολά νερά του Γάγγη/
και των εχθρών καίνε οι φωτιές αντίκρυ. Ξαγρυπνούμε,/ σκεφτόμαστε ποια τάχα βία και ποια ανάγκη/
στην άγνωστη Ιντική μας σπρώχνει να διαβούμε./
Οι Γαίτες, Μαίδοι, Τριβαλλοί και γύρου/
στη χώρα μας λαοί ξολοθρεφτήκαν/ απ’ την φωτιά και την αιχμή του μαύρου μας σιδήρου/
Μα αυτοί είναι τόσο μακριά… Ποτέ δεν μπήκαν/
για να ασεβήσουν στους θεούς μας ή στα σπίτια/
μας ν’ ατιμάσουν ή να καταστρέψουν/
τ’ αμπέλια, τα σιτάρια μας, τ’ αραποσίτια…/
Ω Αλέξανδρε… Διστάζουμε να πάμε εμπρός, μα δείλια/ δεν είναι το σαράκι που μας τρώει
– Εκεί βρίσκονται τ’ άσπρα μας σπιτάκια/
κι οι γωνιές κι οι μορφές οι αγαπημένες,/
που βλέπουνε τους βραδινούς και φωτεινούς ορίζοντες/ κι αργά μιλούν για μας συλλογισμένες…/
Κι οι γιοι μας, τόσα ακούγοντας, με πλάνο/
βλέμμα ρεμβό ξεχνιούνται αφηρημένοι./
Τώρα θα ’ναι έφηβοι ωραίοι, με θλίψη/
των μενεξέδων στα μαλλιά στεφανωμένοι…/
Γύρισε πίσω… Μη νομίσεις δείλια/
πως είναι το σαράκι που μας τρώει,/
Και στο λιβάδι των σκιών, τ’ όλο ασφοδείλια/
οδήγα μας! δε θ’ ακουστεί ούτ’ ένα μοιρολόϊ/
Όπως νικούν, και να πεθαίνουν ξέρουν οι ηρώοι,/
Μα ώ θάλασσα, ώ βουνά νοσταλγημένα/
κι ώ φως του ήλιου αβρό κι’ ευλογημένο/
κι ώ λαχτάρα της γης όπου μ’ εγέννα,/
μακριά σας να πεθάνω είναι γραμμένο».

Ο Αλιθέρσης εντάχθηκε στον κύκλο των Αιγυπτιωτών διανοουμένων της Αριστεράς κι αυτό του στοίχισε την απόλυσή του από το Αβερώφειο. Αργότερα με τη συλλογή του “Προσμαρτυρία” -που απαγορεύθηκε να κυκλοφορήσει τότε στην Κύπρο-εξέφρασε την αντιαποικιοκρατική του διαμαρτυρία. Νοσταλγός της νεανικής του μαχητικότητας έγραφε “Αχ! Νάμουν νέος να σκοτωθώ στην Κύπρο!”2.

Στη συλλογή του “Μυστικός δείπνος” 1944, εμπνευσμένη από τον θάνατο της κόρης του Γλαύκης που έφυγε από τη ζωή το 1936, μόλις 11 χρονών, μεταποιεί τη θλίψη του πένθους σε έναν επώδυνο φιλοσοφικό στοχασμό. Το 1937 απέκτησαν μια άλλη θυγατέρα, τη Γλαυκή. Είναι σαφές πως ο ποιητής και η σύζυγός του Εύα Ζαφειροπούλου λάτρεψαν το κυανό χρώμα του ουρανού. Ακολουθεί το ποίημα “Μικρή φωτογραφία”:

“Πίσω η θολή γραμμή της Ειμαρμένης./Στο φόντο τ’ ουρανού κατάρτια-αντένες,/κι άσπρα ταξίδια, των πανιών λαχτάρες,/δίψα των οριζόντων. Τα μαλλιά Σου/
τ’ ανέμιζε χρυσός πρωινός αγέρας/και πέφτανε στο μέτωπο./ Στον άμμο κάθουμαι κι όρθια στέκεις Εσύ πλάι./ Ποια σημασία να’ χε η στιγμή εκείνη,/ σταθεροποιώντας σε φακό πλανόδιο/ μια στάση μας τυχαία;/ Ιδού! που ο Χρόνος/ ακινητεί, κι είν’ όλα μαργωμένα: τ’ άρμενα, τα μαλλιά Σου και το κύμα…/ Κι εγώ προσηλωμένος χαύνο βλέμμα/ διακρίνω στη μορφή της συλλογής Σου/ το “ ΧΑΙΡΕ” που ματώνει την καρδιά μου…».

Εκτός από ποίηση έγραψε και διηγήματα, θεατρικά, κριτικές μελέτες, αλλά έκανε και μεταφράσεις. Εν τέλει ο Γλαύκος Αλιθέρσης επέστρεψε στη γενέτειρά του Λεμεσό στις αρχές του 1963 όπου και απεβίωσε το 1965.

Μελετώντας την ποίηση του Αλιθέρση που είναι κυρίως λυρική, αλλά και με δείγματα προς το τέλος νεωτερικότητας διαπιστώνουμε κι άλλο ένα στοιχείο πολύ ιδιαίτερο που ζει μέσα στους στίχους του, ένας ξεχωριστός ενορατικός μυστικισμός που προσιδιάζει στον ποιητικό λόγο του Σικελιανού. Στη συλλογή του “Οι οραματισμοί του Εωσφόρου” σε μια μυστική συνομιλία με τη φύση θα βρει το ομόλογό του δέντρο, ένα κυπαρίσσι και θα ταυτιστεί μαζί του αφού το ανάστημά του και η άνοδός του στα γλαυκά ύψη κρατούν και τον δικό του προορισμό:

«…Της νυχτός οι γύροι
καλόβουλοι κρατάν το μυστικό σου,
κι αμίλητο τραβάς προς τον σκοπό σου.
Ω κυπαρίσσι, πόσο εγώ σου μοιάζω
στη θέληση, στ’ ανάστημα, στη μοίρα!
Στον κορμό σου ακουμπώντας λογαριάζω
το σύμβολο που από σένα πήρα•
και μαζί σου προς το άπειρο γαλάζιο
υψώνεται του στήθους μου η πλημμύρα,
σαν του φωτός το θρίαμβο στη μέρα,
βουβή και σιωπηλή καθώς φοβέρα».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.2. Περί Ιστορίας και ιδία περί της νήσου Κύπρου-Γλαύκος Αλιθέρσης(1897-1965)
Πέτρος Παπαπολυβίου .Δημοσιεύθηκε στην εφημ. ‘’Ο Φιλελεύθερος’’ 16-5-2015
3.Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών- Εκδόσεις Παγουλάτου
4.Γλαύκος Αλιθέρσης: ο Κύπριος λυρικός ποιητής Αλεξάνδρειας /ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
5.Ο ποιητής Γλαύκος Αλιθέρσης και η νέα Αλεξανδρινή Εποχή –Παναγιώτης Καρματζός

Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή δημιουργών, λιγότερο γνωστών στην ευρύτερη κοινή γνώμη.