Σὲ πρόσφατο (Χ. Ν. 2.11.23) σηµείωµα εἶχε γίνει λόγος γιὰ γλωσσικὰ στερεότυπα καὶ γιὰ τὴν κατάχρησή τους στὸ γραπτὸ λόγο.
Ἄλλη ὁµάδα γλωσσικοῦ ὑλικοῦ µὲ ἀνάλογα ἀπὸ µιὰ ἄποψη γνωρίσµατα ἀποτελοῦν σύντοµες (συνήθως µονολεκτικὲς) παρεµβάσεις στὸν προφορικὸ λόγο. Χωρὶς ἀναφορὰ ἢ ἐπίδραση στὴν οὐσία τοῦ ὑπὸ συζήτηση θέµατος, χρησιµοποιοῦνται γιὰ νὰ ἐκφράσουν διάφορα συναισθήµατα τῆς στιγµῆς – ἔκπληξη, θαυµασµό, ἀπορία, ἐπιδοκιµασία, καὶ ἄλλα παρόµοια. Συχνὰ φανερώνουν εἰρωνικὴ διάθεση ἀπέναντι σὲ ὅσα λέγονται. Ἂν κάποιος ἑστιάσει τὴν προσοχή του σ΄ αὐτὲς τὶς παρεµβάσεις, εἶναι πιθανὸ νὰ γελάσει, καθὼς ἀπὸ οὐσιαστικὴ συνεισφορὰ στὴν κουβέντα ἐκτρέπονται σὲ γραφικὴ συµµετοχή. Τὸ κωµικὸ στοιχεῖο παίρνει τὴ θέση τῆς σοβαροφάνειας, ἰδίως ὅταν βασικὸς σκοπὸς εἶναι ἡ εἰρωνεία. Γιὰ νὰ γίνει σαφέστερο αὐτό, παραθέτω συνοµιλία πάνω σὲ µύθο τοῦ Αἰσώπου (“Ἀετὸς καὶ ἀλώπηξ”). Στὸ τέλος παραθέτω καὶ τὸ κείµενο τοῦ µύθου, χωρὶς µετάφραση.
-Γέµισε ἡ κοινωνία ἀπὸ ὑποκριτές. ∆ὲν εἶναι νὰ πιστεύουµε οὔτε ὅρκους οὔτε φιλίες.
-Πές το ψέµατα!
-Τὸ σκεφτόµουνα χθὲς ὅπως διάβαζα ἕνα ἀρχαῖο βιβλίο.
-Τι λες;…
-Ἕνας ἀιτὸς καὶ µιὰ ἀλεποὺ πιάσανε, λέει, κουβέντα.
-Ἄντε!
-Καὶ δὲν ἀργήσανε νὰ γίνουνε φίλοι.
-Μὴ µοῦ πεῖς…
-∆ώσανε καὶ ὅρκο γιὰ τὴ φιλιά τους…
-Πρωτάκουστο!
-…πὼς θὰ βοηθάει ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, ἅµα χρειαστεῖ.
-Ἄει στὸ καλό!
-Ἀνέβηκε ὕστερα ὁ ἀιτὸς σ΄ ἕνα κλαδὶ καὶ ἔφτιαξε φωλιὰ γιὰ τὰ ἀιτόπουλά του…
-Πλάκα µοῦ κάνεις;
-Ἀπὸ κάτω, σ΄ ἕνα θάµνο φουντωτό, ἡ ἀλεποὺ γέννησε τὰ ἀλεπουδάκια της.
-∆ὲν τὸ πιστεύω!
-Ὕστερα, µιὰ µέρα νὰ ποῦµε, πῆγε ἡ ἀλεποὺ νὰ βρεῖ φαῒ νὰ φάει κι ἄφησε µόνα τὰ µωρά της. Τὸ βλέπει ὁ ἀιτὸς καὶ ὁρµάει ἀπὸ πάνω…
-Χριστός κι Απόστολος!
-… τὰ ἁρπάζει καὶ µαζὶ µὲ τὰ ἀετουδάκια ἀπόλαυσε τὴ νοστιµιά τους.
-Κύριε ἐλέησον! Θὰ τρελαθῶ…
-Γυρίζει πίσω ἡ ἀλεπού, βλέπει ἄδεια τὴ φωλιά της, κι ἀµέσως κατάλαβε τί εἶχε γίνει. Μὰ δὲ στενοχωρέθηκε γιὰ τὰ παιδάκια της.
-∆ὲ στενοχωρέθηκε; ∆ὲν εἴµαστε καλά!
-Σκεφτότανε πὼς αὐτὴ δὲν µπορεῖ ν’ ἁρπάξει τὰ ἀετόπουλα. Κατάλαβες; Αὐτή, ξέρεις, δὲν ἔχει φτερά νὰ πετάξει ἐκεῖ ψηλά…
-Μάγος εἶσαι;…
-Πῆγε παραπέρα καὶ ἄρχισε νὰ ἀραδιάζει κατάρες γιὰ τὸν ἀιτό.
-Σοβαρολογεῖς; Αὐτὸ βρῆκε νὰ κάµει;
-Τί ἄλλο νά ΄κανε… τὸν ὅρκο του εἶχε πατήσει ὁ ἀιτός…
-Κύριε τῶν ∆υνάµεων!…
-Πιάσανε ὅµως τόπο οἱ κατάρες…
-∆ὲν εἶναι δυνατόν…
-Πιάσανε φωτιὰ καὶ καήκανε τὰ ἀετόπουλα.
-Ἔλα Χριστὲ καὶ Παναγιά…
-Ὅπως τὸ ἀκοῦς. Μιὰ µέρα ὅρµησε ὁ ἀιτὸς καὶ ἅρπαξε κοµµάτι κρέας ἀπὸ µιὰ θυσία ποὺ ἔκαναν πιὸ πέρα. Καφτὸ ἤτανε καὶ τὸ πήγε στὴ φωλιά του. Μὰ φύσηξε ἀέρας…
-Ἔλα!…
-…ἀπὸ ξερὰ φύλλα ἤτανε φτιαγµένη ἡ φωλιά, φούντωσε ἡ φλόγα…
-Κατάλαβα… Ἀπίστευτο…
-… πέσανε κάτω τὰ πουλάκια…
-Ποιός τὸ περίµενε…
-… καὶ ἡ ἀλεποὺ δὲν ἔχασε καιρό. Μιὰ χαψιὰ τὰ ἔκαµε!
-∆ὲν ξανάγινε αὐτό!
-Ἄστα νὰ πᾶνε. Ἔφταιξε ὁ ἀιτὸς και πλήρωσε γι΄ αὐτό. Μὲ τὸν ἄνθρωπο τὸν ἀπατεώνα καὶ ὑποκριτὴ τί θὰ γίνει…
-Αὐτὸ νὰ µοῦ πεῖς…
ΑΕΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ
ἀετὸς καὶ ἀλώπηξ φιλίαν πρὸς ἀλλήλους σπεισάµενοι πλησίον ἑαυτῶν οἰκεῖν διέγνωσαν βεβαίωσιν φιλίας τὴν συνήθειαν ποιούµενοι. καὶ δὴ ὁ µὲν ἀναβὰς ἐπί τι περίµηκες δένδρον ἐνεοττοποιήσατο, ἡ δὲ εἰς τὸν ὑποκείµενον θάµνον ἔτεκεν.
ἐξελθούσης δέ ποτε αὐτῆς ἐπὶ νοµὴν ὁ ἀετὸς ἀπορῶν τροφῆς καταπτὰς εἰς τὸν θάµνον καὶ τὰ γεννήµατα ἀναρπάσας µετὰ τῶν αὑτοῦ νεοττῶν κατεθοινήσατο. ἡ δὲ ἀλώπηξ ἐπανελθοῦσα, ὡς ἔγνω τὸ πραχθέν, οὐ µᾶλλον ἐπὶ τῷ τῶν νεοττῶν θανάτῳ ἐλυπήθη, ὅσον ἐπὶ τῆς ἀµύνης· χερσαία γὰρ οὖσα πετεινὸν διώκειν ἠδυνάτει. διόπερ πόρρωθεν στᾶσα, ὃ µόνον τοῖς ἀσθενέσιν καὶ ἀδυνάτοις ὑπολείπεται, τῷ ἐχθρῷ κατηρᾶτο.
συνέβη δὲ αὐτῷ τῆς εἰς τὴν φιλίαν ἀσεβείας οὐκ εἰς µακρὰν δίκην ὑποσχεῖν. θυόντων γάρ τινων αἶγα ἐπ’ ἀγροῦ καταπτὰς ἀπὸ τοῦ βωµοῦ σπλάγχνον ἔµπυρον ἀνήνεγκεν· οὗ κοµισθέντος ἐπὶ τὴν καλιὰν σφοδρὸς ἐµπεσὼν ἄνεµος ἐκ λεπτοῦ καὶ παλαιοῦ κάρφους λαµπρὰν φλόγα ἀνῆψε. καὶ διὰ τοῦτο καταφλεχθέντες οἱ νεοττοὶ—καὶ γὰρ ἦσαν ἔτι ἀτελεῖς οἱ πτηνοὶ—ἐπὶ τὴν γῆν κατέπεσον. καὶ ἡ ἀλώπηξ προσδραµοῦσα ἐν ὄψει τοῦ ἀετοῦ πάντας αὐτοὺς κατέφαγεν.
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἱ φιλίαν παρασπονδοῦντες, κἂν τὴν τῶν ἠδικηµένων ἐκφύγωσι κόλασιν, ἀλλ’ οὖν γε τὴν ἐκ θεοῦ τιµωρίαν οὐ διακρούσονται.
*Ο Γεώργιος Ἰ. Λουπάσης είναι φιλόλογος
