Γλωσσικές ανακρίβειες

Κύριε διευθυντά,
δημοσιεύτηκαν στην έγκριτη εφημερίδα σας (16.4.2020, σελ. 31) δύο επιστολές αναφερόμενες σε γλωσσικά θέματα. Για να μη δημιουργούνται (και παγιώνονται) εσφαλμένες εντυπώσεις, με συντομία σημειώνω τα εξής.
Στην πρώτη επιστολή (του κ. Κ.Κ. Κνιθάκη) υπάρχει ο ισχυρισμός ότι το σωστό είναι να λέμε «κορωναϊός» και ὄχι «κορωνοϊός». Πρόκειται για σύνθετη λέξη, και, όπως ορίζεται και στου Δημοτικού ακόμη τη Γραμματική, όταν το πρώτο συνθετικό είναι κλιτό, έστω και αν λήγει σε α, το συνδετικό φωνήεν είναι το όμικρον: μελισσοφάγος, ωροδείκτης, μεροκάματο, καρεκλοπόδαρο, θαλασσοδάνειο, βημόθυρο, νεραϊδοπαρμένος, φοινικόδεντρο. Προσθέτω και το ότι το πρώτο συνθετικό δεν «επέχει θέση επιθέτου», όπως γράφτηκε, αλλά γενικά προσδιορίζει το δεύτερο (διότι δεν υπάρχουν επιθέτων μόνο προσδιορισμοί). Επιπλέον, εξαιτίας της σύνθεσης χάνεται, και πάντως δεν ενδιαφέρει, το (γραμματικό) γένος του πρώτου συνθετικού. Υπάρχει πλέον νέα λέξη με δικό της γένος. Θυμίζω ότι για την επίμαχη λέξη εξέδωσε ανακοίνωση ο καθηγητής κ. Μπαμπινιώτης.
Στη δεύτερη επιστολή (του κ. Κ.Σ. Ντουντουλάκη) γίνεται λόγος για το ελληνικό αλφάβητο με την επισήμανση ότι πρόκειται για επινόηση των αρχαίων Ελλήνων και όχι των Φοινίκων.

1. Ανοικτές θύρες παραβιάζονται, καθώς η επιστημονική για το θέμα έρευνα δέχεται ότι οι Φοίνικες έδωσαν τα πρώτα στοιχεία γραφής, στα οποία οι Ελληνες πρόσθεσαν σημεία (γράμματα) που απέδιδαν ακριβέστερα και απλούστερα τους φθόγγους (ήχους) της ελληνικής γλώσσας. Μεταφέρω αυτό που είχε γράψει ο αείμνηστος καθηγητής Γλωσσολογίας (στο ΑΠΘ) Α. – Φ. Χριστίδης: «…η γραφή είναι η γέφυρα που ενώνει διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς.Ετσι, οι Μυκηναίοι δανείζονται από τους Μινωίτες το σύστημα γραφής τους (γραμμική Α) για να γράψουν (γραμμική Β) τη δική τους γλώσσα, την ελληνική. Αργότερα οι Ελληνες θα δανειστούν από την Ανατολή, από τους Φοίνικες, το σύστημα γραφής (αλφαβητικό πλέον) για να (ξανα)γράψουν τη δική τους γλώσσα, την ελληνική». Και ο Γ. Μπαμπινιώτης γράφει: «Οι Ελληνες είναι οι πρώτοι που, παίρνοντας ορισμένα βασικά στοιχεία από το βορειοσημιτικό (φοινικικό) σύστημα γραφής (κυρίως τα σύμφωνα), διαμόρφωσαν δικό τους σύστημα, στο οποίο κάθε γράμμα αποδίδει έναν φθόγγο… το οποίο είναι διεθνώς γνωστό ως “ελληνικό αλφάβητο”».

2. Το ότι οι Φοίνικες χρησιμοποιούσαν «ένα είδος στενογραφίας» δεν ακυρώνει το ότι είχαν επινοήσει σύστημα γραφής.

3. Η ονομασία του πρώτου γράμματος δεν έχει σχέση με την «καθαρά ελληνική» ρίζα ΑΛΦ. Ο καθ. Μπαμπινιώτης γράφει: «Τα ονόματα των ελληνικών γραμμάτων ετυμολογούνται από τη Φοινικική: aleph – άλφα (“βους”), beth – βήτα (“οικία”)…». Αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί, για να τεκμηριώσει την προέλευση του αλφαβήτου μας από τη φοινικική γραφή.

4. Κατά συνέπεια, είναι αστήρικτος και ο ισχυρισμός ότι «τα βασικά στοιχεία του σύμπαντος έχουν ονομαστεί με λέξεις που αρχίζουν από Α».

5. Ως προς το τελευταίο, σημειώνω ότι· Ι) μας φωτίζει ο Ἥλιος – ἀέλιος είναι η μορφή της λέξης “ἠέλιος” (μὲ ψιλή!) “ἥλιος” (μὲ δασεία!) στη Δωρική διάλεκτο. ΙΙ) ουδέποτε θεοποιήθηκε η “ἄρουρα” σε αντίθεση με την “Γαῖα” (Γῆ). ΙΙΙ)η λέξη “αἶα” ήταν «ἐπικὸς τύπος ἀντὶ τοῦ γαῖα, χάριν τοῦ μέτρου». Ήταν επίσης το αρχαίο όνομα της Κολχίδας (που συναντάμε στον μύθο με το χρυσόμαλλο δέρας). IV) Ποιο «βασικό στοιχείο του σύμπαντος» δηλώνει η λέξη “Αρχή”;

6. Κανείς δεν ισχυρίστηκε ότι η λέξη “Φοίνικες” είναι φοινικική. Οι Ελληνες, με δική τους λέξη, ονόμασαν έτσι τον συγκεκριμένο λαό.
Έχω τη γνώμη, κ. διευθυντά, ότι οφείλουμε να ακούμε την άποψη και τα πορίσματα των ειδικών. Για γλωσσικά θέματα υπάρχουν οι γλωσσολόγοι, οι οποίοι και εκφέρουν λόγο συγκροτημένο και θεμελιωμένο σε δεδομένα και νόμους της επιστήμης των.

Γώργιος Ἰ. Λουπάσης,
φιλόλογος