Ενας Κρητικός καλόγερος, Αγιορείτης,
σοφός, που ζήτησα να διαβάσει και να σχολιάσει
την… κουζουλάδα που ακολουθεί, απάντησε:
Οι κουζουλάδες ομορφαίνουν τη ζωή!
Η επιθυμία του Εμμανουήλ Κριαρά να ενταφιασθεί στο Ακρωτήρι Χανίων Κρήτης με οδήγησε προ ετών στην ιδέα ίδρυσης ενός ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ, που θα φέρει το όνομά του. Ίσως όσο ποτέ άλλοτε χρειάζεται σήμερα η κοινωνία μας παραδείγματα. Και αναμφίβολα ο Εμμ. Κριαράς αποτελεί μεταξύ άλλων ένα παράδειγμα δημιουργικής φιλοπονίας (π.χ. σύνταξη του Λεξικού του: «ηράκλειο έργο», Γ. Μπαμπινιώτης). Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ λοιπόν, με δράσεις κατά κύριο λόγο γλωσσικού και παιδαγωγικού αντικειμένου και σε ικανό βαθμό σχετικές με την Κρήτη, θα διαιωνίζει τη μνήμη ενός ανθρώπου, η ζωή και το έργο του οποίου πολλά μπορεί να διδάσκει και στο μέλλον. Τη σκέψη αυτή συζήτησα με τον Καθηγητή δυο φορές στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη, αλλά και κατά την επίσκεψή του στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης όταν ήταν ακόμη Πρόεδρός της ο μακαριστός Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίος. Ο Καθηγητής είχε επιδοκιμάσει την ιδέα με χαρά και ευχαριστία. Η Ακαδημία μας τίμησε τον άοκνο εργάτη της επιστήμης με την απονομή του ΕΜΒΛΗΜΑΤΟΣ αυτής.
Ύστερα από την εκδημία του Κριαρά έθεσα υπόψη μερικών διακεκριμένων γλωσσολόγων και άλλων φίλων την πρώτη γραφή του παρόντος. Από τις γραπτές απαντήσεις που έλαβα και σχετικές συζητήσεις που ακολούθησαν, προκύπτουν δυο συγκλίνουσες απόψεις: Επιδοκιμασία της ιδέας και των στόχων, απορία για το κατά πόσον η κρίση που δοκιμάζει τη χώρα μας θα επιτρέψει την πραγμάτωση αυτού του διόλου εύκολου εγχειρήματος.
Επιφύλαξη: Έχω πλήρη επίγνωση του γεγονότος, ότι όσα ακολουθούν, παραπέμπουν σε πρόγραμμα, το οποίον έχει ήδη χαρακτηρισθεί από πολλούς ως «μεγαλόπνοο». Θα μπορούσε δικαιολογημένα να χαρακτηρισθεί και ως αλαζονικό, αν η διατύπωση της ιδέας υπέκρυπτε πρόθεσή μου να λειτουργήσω εγώ το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ· άπαγε απ’ εμού μια τέτοια μωροφιλοδοξία! Τη θάλασσα την αγαπώ και πέφτω με χαρά στην αγκαλιά της σχεδόν ολοχρονίς, αποφεύγω όμως τα «ξένα νερά»!
Για την εκτέλεση του προγράμματος απαιτούνται πόροι που δεν θα είναι εύκολο να βρεθούν, αλλά και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, πιθανώς δυσεύρετο επίσης. Η επιφύλαξη αυτή πρέπει να είναι οδηγός για τις επιλογές μας. Αν ευδοκήσει ο Θεός να ευλογήσει αυτή την ιδέα, ποιά από τα προς το παρόν προτεινόμενα ενδείκνυται να ενταχθούν στο πρόγραμμα του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ σε πρώτη φάση, ποιά σε δεύτερη, ποιά κρίνονται περιττά ή εντελώς ανέφικτα, ποιά λείπουν και χρειάζεται να προστεθούν; Σημειώνεται το αυτονόητο, ότι δηλ. ένα τέτοιο πρόγραμμα/όραμα δεν σημαίνει ανάληψη δράσεων προς επίτευξη των αναγραφόμενων εδώ, αλλά και πολλών άλλων στόχων, από την αρχή και ταυτόχρονα. Αυτονόητο είναι επίσης, ότι το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα χρειασθεί να αναπτύξει διάφορες συνεργασίες. Η πρόταση απευθύνεται πρώτιστα στους κατά περίπτωση ειδικούς, καθώς και σε όσους συμμερίζονται τους μόνον ακροθιγώς αναφερόμενους εδώ προβληματισμούς, τις ευθύνες και τις προοπτικές και θα θελήσουν να στηρίξουν την προσπάθεια.
Προς διευκόλυνση της σχετικής συζήτησης αποφάσισα να αναρτήσω αυτές τις σκέψεις στην ιστοσελίδα μου ως πρόταση και παράκληση για διεύρυνση της συζήτησης.
Α. Ενημέρωση για το πρόσωπο και το έργο του Κριαρά
Σε συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα των Χανίων πρώτα και των άλλων περιοχών της Κρήτης αργότερα, να επιδιώκεται από το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ενημέρωση των μαθητών για το πρόσωπο και το έργο του Κριαρά, με παράλληλο – κύριο στόχο τη συνειδητοποίηση
– του προνομίου να έχουμε ως μητρική γλώσσα την ελληνική,
– της παγκόσμιας σημασίας της διαχρονικά και
– της ευθύνης μας για την προστασία και την καλλιέργειά της.
Ταυτόχρονα: Ανάλογη εξωσχολική δραστηριότητα (συνέδρια, διαλέξεις, δημοσιεύματα…), σε συνεργασία με πρόσωπα και φορείς.
Β. Κρητική διάλεκτος
Η κρητική διάλεκτος, η οποία δικαίως θεωρείται ως ένας από τους πλέον πολύτιμους εθνικούς θησαυρούς, υποχωρεί τάχιστα. Η ισοπεδωτική επέλαση νέων εξελίξεων δεν αφήνει χώρο για διατήρηση αυτού του θησαυρού με την έννοια της χρήσης του στην καθημερινή ζωή. Ωστόσο δεν θα πρέπει να θεωρείται ματαιοπονία η ανάπτυξη δράσεων για τη στήριξη και την καλλιέργεια της κρητικής διαλέκτου, όπως λ.χ.:
1. Αξιοποίηση υπαρχόντων λεξικών κρητικής διαλέκτου (π.χ. να υπάρχουν στις βιβλιοθήκες όλων των σχολείων της Κρήτης). Ενδεχομένως συγγραφή συνοπτικού λεξικού κρητικής διαλέκτου για σχολική χρήση, με επιλογή λέξεων από όλη την Κρήτη, που θα δίδεται στους μαθητές. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για τη χρήση αυτών των λεξικών στην εκπαιδευτική διαδικασία.
2. Διερεύνηση της σκοπιμότητας και της δυνατότητας για ανάθεση σε ομάδα ειδικών ερευνητών της σύνταξης νέου λεξικού των γλωσσικών ιδιωμάτων ολόκληρης της Κρήτης, στο οποίο να γίνει και συναγωγή μεγάλου αριθμού λέξεων που λείπουν από τα αξιόλογα υπάρχοντα λεξικά και τυχόν αναγκαία διόρθωση λέξεων ή προσθήκη στην ετυμολογία, τη σημασία κ.λπ.
3. Σίγουρα υπάρχει ανάγκη και λίγος ακόμη χρόνος για δράσεις προς διάσωση ατόφιας φωνητικής απόδοσης της διαλέκτου όχι μόνο της Ανατολικής και της Δυτικής Κρήτης, αλλά και διαμερισμάτων του νησιού μας, όπου διατηρείται ακόμη γλωσσική ιδιομορφία.
Για τη μνήμη του Κριαρά, αλλά και επειδή τα Σφακιά διατηρούν ακόμη σε κάποιο βαθμό το δικό τους χαρακτηριστικό γλωσσικό ιδίωμα, η σχετική προσπάθεια θα μπορούσε να αρχίσει από την ιστορική αυτή επαρχία.
Αυτό μπορεί να γίνει π.χ. με ηλεκτρονική/ψηφιακή εγγραφή διαλόγων μεταξύ ηλικιωμένων, ανάγνωση και απόδοση κειμένων – επιλογή από παλαιότερα λογοτεχνικά κείμενα, ριζίτικα, μαντινάδες, μοιρολόγια, παραμύθια, παροιμίες, αινίγματα, χωρατά, παλαιά συμβόλαια, ενδεχομένως ακόμη και εγγραφή διαλόγων στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας (αν υπάρχει ακόμη!) και στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου εγκαταστάθηκαν άνθρωποι από την Κρήτη. Το υλικό αυτό, αν επιτευχθεί υψηλή ποιότητα, σίγουρο είναι ότι θα τύχει ευμενούς υποδοχής και στον τόπο μας και μεταξύ αποδήμων Κρητών. Σκόπιμη θα είναι μάλιστα και εμπορική αξιοποίησή του για στήριξη του Εργαστηρίου.
4. Με την ίδρυση της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης (Ε.ΘΕ.Κ.) κατορθώσαμε να ανασύρουμε από τη λήθη όλα τα έργα του λεγόμενου αναγεννησιακού κρητικού θεάτρου και, παρά τις μύριες δυσκολίες, να τα παρουσιάσουμε στις πόλεις και στα κεφαλοχώρια της Κρήτης (μερικά και εκτός αυτής). Η ενθουσιαστική υποδοχή τους από το λαό μας επιβάλλει μέριμνα για τη διατήρηση στην επικαιρότητα της κληρονομίας αυτής, σε συνδυασμό με τη νεώτερη και τη σύγχρονη λογοτεχνική προσφορά Κρητών συγγραφέων. Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ οφείλει προς τούτο να συνεργάζεται με το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της Κρήτης, που είναι καρπός μετεξέλιξης της Ε.ΘΕ.Κ. και να ενθαρρύνει κάθε άλλη προσπάθεια, που σέβεται αυτή την πολύτιμη κληρονομία.
5. Σχετικό με τα παραπάνω είναι και το πώς «διασκεδάζουμε» στην Κρήτη σήμερα (π.χ. βαπτίσεις, γάμοι, πανηγύρια και άλλες εκδηλώσεις), τι είδους μουσική επιλέγουμε, ποιά μουσική παιδεία λαμβάνουν οι νέοι μας, ποιό είναι το μέλλον του ριζίτικου, της μαντινάδας, των χορών της Κρήτης. Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα μπορούσε να προσεγγίσει και αυτά τα ζητήματα καθώς ξένοι τρόποι, ξένοι ήχοι και ξένες γλώσσες απεργάζονται μια καταλυτική αποξένωση του λαού μας, ενώ η ανεξέλεγκτη ηχορρύπανση στα κέντρα της δήθεν διασκέδασης και όχι μόνο σ’ αυτά, απειλεί βάσιμα τη νέα γενιά με σοβαρά προβλήματα ακοής.
6. Διαγωνισμοί συγγραφής και απόδοσης κειμένων σε κρητική διάλεκτο και δημοσίευση όσων θα προκρίνονται (ενδεχομένως σε περιοδικό του Εργαστηρίου;). Δημοσίευση σχετικών επιστημονικών μονογραφιών.
7. Κρητική, Κυπριακή και Ποντιακή Διάλεκτος (παράλληλα προβλήματα, μελέτες, κοινές δράσεις).
8. Τοπική Ιστορία. Παραμένει δυστυχώς ανικανοποίητο το αίτημα για διδασκαλία της τοπικής ιστορίας. Ο συνδυασμός Τοπικής Ιστορίας και ντοπιολαλιάς θα ήταν ίσως η πιο ενδεδειγμένη παιδαγωγική δραστηριότητα. Στην Κρήτη κάναμε σχετική προσπάθεια πριν από χρόνια (όταν ήμουν ακόμη Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το οποίον υιοθέτησε σχετική πρότασή μου, ο Υπουργός Παιδείας ανέθεσε σε μένα την οργάνωση δοκιμαστικής διδασκαλίας, επιμορφώσαμε δασκάλους από 141 σχολεία όλης της Κρήτης, οι πρώτες ενδείξεις ήταν πολύ ενθαρρυντικές. Αναγκάσθηκα να παραιτηθώ από το Ινστιτούτο και η προσπάθεια δεν προχώρησε δυστυχώς).
Συνεχίζεται…
