Γ. Τοπωνύμια
Καίτοι υπάρχουν πολλές και αξιόλογες μελέτες για τα τοπωνύμια της Κρήτης, τα οποία, μεταξύ άλλων, αποτελούν και πολύτιμο γλωσσικό θησαυρό, πολλά μπορούν και πρέπει να γίνουν ακόμη όσον αφορά ιδίως στην ταύτιση τοπωνυμίων (ιδιαίτερα μικροτοπωνυμίων) και τόπων. Οι συχνά εκτεταμένες και ενίοτε βίαιες παρεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον και οι γενικότερες αλλοιώσεις του, η ερήμωση της υπαίθρου και άλλες μεταβολές κάνουν ολοένα και πιο δύσκολη την ταύτιση ακόμη και ιστορικών μικροτοπωνυμίων και των αντίστοιχων τόπων. Σε παλαιότερο σχετικό συνέδριο (στο Ροδοβάνι Σελίνου) υπέδειξα τρόπο εύκολης αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος με χρήση των σύγχρονων δυνατοτήτων δορυφορικής φωτογράφησης. Χρειάζεται όμως συνειδητοποίηση του προβλήματος και ύπαρξη συντονιστικού φορέα. Το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα μπορούσε να αναλάβει και αυτή την ευθύνη. Αυταπόδεικτη είναι εξάλλου η σχέση γλωσσικής επεξεργασίας και αποθησαύρισης τοπωνυμικού υλικού και κρητικής διαλέκτου. Ενδεδειγμένη θα είναι η συνεργασία του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ με την «Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία», το περιοδικό «Ονόματα» και άλλους φορείς και επιστήμονες, που ασχολούνται με τα τοπωνύμια.
Δ. Ξένοι όροι, ανορθογραφίες κ.λπ.
1. Στη χώρα μας εισάγονται διαρκώς αντικείμενα, που διατηρούν το όνομα προέλευσής τους. Η αποδοχή των ξενόγλωσσων αυτών ονομάτων φαίνεται αναπόφευκτη στις περισσότερες περιπτώσεις, όπως π.χ. στα φάρμακα. Μήπως όμως το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, σε συνεργασία με άλλους φορείς παρεμφερούς ενδιαφέροντος;
Θα μπορούσε να περιορίζει την αποδοχή ξένων όρων, π.χ. μεταφράζοντας σωστά και έγκαιρα τουλάχιστον μερικούς από αυτούς, 2. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με νέα προϊόντα ελληνικής εφεύρεσης και παραγωγής, μάλιστα με όσα προορίζονται για εξαγωγή: Σε πολλά από αυτά δίδονται ξένα ονόματα, ενώ θα μπορούσαν και θα έπρεπε ίσως να χρησιμοποιούνται ελληνικά σε λατινική γραφή. Και εδώ θα μπορούσε να βοηθήσει το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ. Θα χρειασθεί ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των παραγωγών, των διαφημιστών και άλλων εμπλεκομένων.
3. Γνωστό είναι το πρόβλημα των ξενόγλωσσων επιγραφών. Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στις τουριστικές, διερωτάται κανείς αν βρίσκεται στην Ελλάδα ή σε άλλη χώρα!
4. Ορθογραφικά, συντακτικά και άλλα σφάλματα παρατηρούνται σε πινακίδες δρόμων, καταστημάτων κ.λπ., ενώ ραδιοφωνικοί και μάλιστα τηλεοπτικοί «διάλογοι», που είναι κατά το πλείστον αλληλεπικαλυπτόμενοι μονόλογοι, προσβάλλουν βάναυσα τη χώρα που ανέδειξε τη δωρεά του λόγου και την τέχνη του διαλόγου.
5. Η δυσλεξία ταλαιπωρεί πολλά παιδιά και τις οικογένειές τους στην Κρήτη. Σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς, ιατρούς και άλλους το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα μπορούσε να ενθαρρύνει σχετικές μελέτες και να προσφέρει βοήθεια σε όποιους τη χρειάζονται.
6. Ο αριθμός των αλλοδαπών αυξάνεται και στην Κρήτη. Μεταξύ των πολλών προβλημάτων, για την αντιμετώπιση των οποίων χρειάζονται στήριξη, είναι και εκείνο της αγωγής των παιδιών τους, με πρώτο σχετικό ζήτημα το γλωσσικό.
Το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα μπορούσε να επιχειρεί σε τέτοια και πολλά άλλα παρόμοια ζητήματα συμβουλευτικές και βελτιωτικές παρεμβάσεις.
Ε. Προστασία της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό
Δεν είναι σπάνιες οι περιπέτειες της ελληνικής γλώσσας και στο εξωτερικό, στο μεταξύ και στο διαδίκτυο. Συνεργασία του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ με τον Ελληνισμό της διασποράς (κυρίως με εκκλησιαστικούς, εκπαιδευτικούς, επιστημονικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους) και ευαισθητοποίησή τους για την ανάγκη διορθωτικών παρεμβάσεών τους, όταν διαπιστώνουν λάθη στη χρήση ελληνικών λέξεων.
Ένα παράδειγμα: 1989 στην Αμερική, με πρόσκληση διάσημης Θεολογικής Σχολής. Με τη σύζυγό μου επίσκεψη σε μεγάλο Μουσείο Επιστημών και Τεχνών. Πρώτο έκθεμα στην είσοδο: Φωτογραφία του Δημόκριτου και σχόλιο στα Αγγλικά: Έλλην φιλόσοφος που ανακάλυψε το άτομο. Η ονομασία προέρχεται από την ελληνική λέξη ατμός! Χρειάσθηκε λίγος χρόνος για να συνέλθουμε από την έκπληξη. Επισημάναμε περίπου 15 ακόμη ανάλογες παρερμηνείες. Ενημερώσαμε τον Διευθυντή του Μουσείου και έγιναν οι διορθώσεις.
Είναι απερίγραπτες οι συγκινητικές εμπειρίες μου από συμμετοχή σε εκδηλώσεις συλλογικών φορέων Κρητών σε χώρες όλων των ηπείρων, κατά τις οποίες διαπίστωσα γνησιότητα χορού, τραγουδιού και πολλών εθίμων μεγαλύτερη από εκείνη που με δυσκολία και πολλές παραμορφώσεις παρατηρείται ακόμη στο νησί μας. Αυτό ισχύει και για αποδήμους από άλλα διαμερίσματα της χώρας. Μακάρι να συνεχίσουν να διδάσκουν στα παιδιά και στα εγγόνια τους με τον ίδιο ζήλο και την ελληνική γλώσσα και να την προστατεύουν από αλλοιώσεις.
Στ. Ονοματοθεσία
«Νεογέννητα», που χρειάζονται όνομα.
Στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης άρχισα προ ετών μια συζήτηση με διακεκριμένους επιστήμονες, δικούς μας και ξένους, κυρίως φυσικών και βιολογικών επιστημών. Η συζήτηση, που συνεχίζεται σε κάθε ευκαιρία, αφορά στο ερώτημα: Ενδείκνυται να διατηρηθεί το «βάπτισμα» νέων φαινομένων που αναδεικνύει η έρευνα, να δίδεται δηλαδή ελληνικό ή ελληνολατινικό όνομα, όπως επιμένουν να επιδιώκουν ακόμη πολλοί ερευνητές, ή πρέπει να θεωρηθεί αναπόφευκτη πλέον η επικράτηση της αγγλικής γλώσσας και στο πεδίον αυτό; Η απάντηση στο ερώτημα πρέπει να βασισθεί μόνο σε επιστημονικά κριτήρια (και όχι σε υπολογισμούς εθνικού ή οποιουδήποτε άλλου ενδιαφέροντος).
Ως κύριο επιστημονικό κριτήριο προβάλλεται συνήθως η άποψη, ότι η ελληνική γλώσσα έχει όσο καμιά άλλη την ικανότητα, να αποδίδει με ακρίβεια την ουσία των αντικειμένων και ότι ακριβώς για τον λόγο αυτό επιβάλλεται η διατήρηση της ελληνικής ονοματοθεσίας. Εάν ισχύει αυτό, δεν είναι καθήκον της Ελλάδας, να διευκολύνει τους ερευνητές στην αναζήτηση του ονόματος που αρμόζει σε κάθε περίπτωση; Σίγουρα ΝΑΙ. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να υπάρχει στην Ελλάδα ένα Κέντρον Αναφοράς, γνωστό παγκοσμίως, στο οποίο να μπορούν να προσφεύγουν ερευνητές που χρειάζονται ένα σωστό ελληνικό όνομα για κάποια ανακάλυψή τους; Και πάλι ασφαλώς ΝΑΙ!
Ερώτημα: Θα μπορούσε το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ να αναλάβει αυτή τη μεγάλη ευθύνη, εάν δεν καλύπτεται ήδη επαρκώς αυτή η ανάγκη από άλλα κέντρα και πάντως σε συνεργασία με αυτά;
Εάν ΝΑΙ, δεν θα είναι βέβαια δύσκολο να γίνει διεθνώς γνωστό το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ. Πώς θα μπορέσει όμως να κερδίσει και να διατηρήσει την εμπιστοσύνη όσων θα το χρειασθούν; Αυτό πρώτα πρέπει να διασφαλισθεί.
Ως ουτοπική πρέπει να θεωρηθεί με τα σημερινά δεδομένα κάθε σκέψη για στελεχιακή αυτάρκεια του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ, ειδικά για ένα τέτοιο έργο. Δυνατή και επαρκής, ωστόσο, θα είναι σε πρώτη φάση η άμισθη δοκιμαστική συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες, γλωσσολόγους και άλλους. Η προθυμία που επέδειξαν φορείς και άτομα για συμμετοχή σε Επιτροπές του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ είναι ήδη ένα ενθαρρυντικό σημάδι, ενώ επιστήμονες κύρους, με τους οποίους συζήτησα το θέμα της ονοματοθεσίας, δήλωσαν ότι τίθενται στη διάθεσή μας ως εθελοντές.
Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ θα μπορούσε λοιπόν να επιλέξει ως Συμβούλους μια μικρή ομάδα φιλολόγων-γλωσσολόγων και να δικτυωθεί με ειδικούς κατά κλάδο Έλληνες επιστήμονες (εσωτερικού και εξωτερικού). Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ δέχεται το αίτημα κάποιου ερευνητή, συνεννοείται με τους Συμβούλους και το προωθεί στον κατά περίπτωση ειδικό Έλληνα επιστήμονα. Η απάντηση τίθεται υπόψη των Συμβούλων και η τελική πρόταση αποστέλλεται στον ενδιαφερόμενο. Το προτεινόμενο όνομα πιστώνεται στο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, με αναγραφή των συντελεστών της επιλογής του ονόματος. Οι σχέσεις και οι διαδικασίες αυτές θα χρειασθεί να ρυθμισθούν με τον ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ, όπως άλλωστε και η όλη οργάνωση και λειτουργία του. Η τυχόν απονομή τιμητικών διακρίσεων σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα για τη στήριξη του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ κ.λπ.
Ζ. Οργανωτικά
Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ εύχομαι να λειτουργήσει σε άμεση συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης (έχουν γίνει οι πρώτες διερευνητικές συζητήσεις). Η σκέπη αυτή δικαιολογείται όχι μόνον από τη γεωγραφική γειτνίαση του Πολυτεχνείου με τον τάφο του Κριαρά στις Στέρνες Ακρωτηρίου (όπου υπάρχει κτήριο ιδιοκτησίας του Δήμου Χανίων, κενό και κατάλληλο για στέγαση του Εργαστηρίου), αλλά κυρίως από το γεγονός, ότι στις επιστήμες που καλλιεργούνται και στα Πολυτεχνεία προκύπτουν πολλές από τις ανακαλύψεις και κατασκευές, οι οποίες χρειάζονται όνομα. Η συνύπαρξη επομένως ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ και Πολυτεχνείου θα προσθέσει στο δεύτερο μια δημιουργική πνευματική διάσταση και, αν ευοδωθεί η ιδέα της ονοματοθεσίας, θα τονωθεί το κύρος του Πολυτεχνείου διεθνώς. Ως εκ περισσού σημειώνεται επίσης το αυτονόητο, ότι το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, τόσο στη φάση του προγραμματισμού, όσο και κυρίως για τη λειτουργία του θα ζητήσει τη συμβουλή και τη συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης, του ΙΤΕ και άλλων επιστημονικών φορέων. Εννοείται βέβαια ότι το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, αποδεχόμενο την όποια στήριξη και συνεργασία, δεν πρέπει να επιβαρύνει το έργο κανενός. Θα λειτουργήσει αποδοτικά στο βαθμό που θα εξασφαλίσει αυτοτέλεια και αυτάρκεια.
Αυτονόητο είναι, τέλος, ότι για όλα τα ανωτέρω θα επιδιωχθεί συνεννόηση με αρμόδιες Υπηρεσίες της Πολιτείας, χωρίς την αρωγή της οποίας θα είναι δυσχερής η αποδοτική λειτουργία του ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ.
Ευγνωμόνως θα δεχθώ σχόλια, προτάσεις και κρίσεις στο E-mail μου akpapad@yahoo.gr
