ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΛΙΤΟΤΗΤΑ
Βαθιά πίστη και λιτή διατροφή. Έτσι διαβιούν µοναχοί και µοναχές στα µοναστήρια της χώρας, εφαρµόζοντας µε ευλάβεια το µοναστηριακό, νηστίσιµο διατροφολόγιο, που αντικατοπτρίζει το ασκητικό ήθος τους και την απλότητά τους.
Μοναστήρια του Νοµού Χανίων επισκέφθηκαν οι “διαδροµές” για µία “γνωριµία” µε την µοναστηριακή διατροφή, που όπως αποκαλύπτεται, έχει τα δικά της µυστικά και τις δικές της ιδιαιτερότητες, καθώς οι µοναχοί έχουν απαλλάξει από το καθηµερινό τους διατροφολόγιο όλα τα ενδιάµεσα γεύµατα και αρκούνται στο πρωινό και το µεσηµεριανό.
Η µοναστική διατροφική συµπεριφορά βασίζεται στις διαιτητικές αρχές της Ορθόδοξης παράδοσης, που οδηγεί τον ανθρώπινο οργανισµό σε µια υγιή ψυχοσωµατική ανάπτυξη.
Χαρακτηρίζεται από εγκράτεια, λιτότητα και διατροφικό περιορισµό, (ακρεοφαγία καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, χορτοφαγική διατροφή κατά τις ηµέρες και περιόδους νηστείας) διαλειµµατική πρόσληψη τροφής.
Οι µοναχοί και οι µοναχές τρώνε φαγητά λαδερά ή αλάδωτα τις ηµέρες νηστείας, λαχανικά, όσπρια, ζυµαρικά, ψωµί, φρούτα. Εκατόν πενήντα έως εκατόν ογδόντα ηµέρες τον χρόνο τρώνε φαγητό αλάδωτο. Ακόµα και τις ηµέρες του Πάσχα δεν τρώνε κρέας αλλά ψάρι.
Πρώτη αναφορά στην νηστεία, το περιορισµό δηλαδή από κάποια τροφή, έχουµε στην Παλαιά ∆ιαθήκη, στο βιβλίο Γενέσεως. Ο Θεός τοποθέτησε τους πρωτόπλαστους στον κήπο της Εδέµ, τους επέτρεψε να τραφούν από όλους τους καρπούς αυτού του κήπου, εκτός από τον καρπό του δένδρου της Γνώσης του Καλού και του Κακού.
Έχουµε και άλλες αρκετές αναφορές που έχουν σχέση µε την νηστεία στην Παλαιά ∆ιαθήκη. Ακόµη περισσότερες όµως είναι στην Καινή ∆ιαθήκη.
Ο ίδιος ο Χριστός µας δίδει πρώτος το παράδειγµα της νηστείας όταν µετά την βάπτιση του στον Ιορδάνη ποταµό, παρέµεινε νηστεύοντας επί σαράντα ηµέρες στην έρηµο. Με το παράδειγµα του, ο Ιησούς µας έδωσε την νηστεία ως µια σωµατική και πνευµατική άσκηση, η οποία δυναµώνει την θέληση του ανθρώπου και ταυτόχρονα δείχνει την αγάπη του προς τον δηµιουργό.
ΜΟΝΗ ΓΟΥΒΕΡΝΕΤΟΥ
Τα “βήµατα” του Αγίου Ορους ακολουθεί η Ιερά Πατριαρχική Σταυροπηγιακή Μονής Κυρίας των Αγγέλων Γουβερνέτου, όπου διαβιούν 11 µοναχοί.
Όπως µας επισηµαίνει ο καθηγούµενος και πρόεδρος του Πατριαρχικού Κέντρου της Ιεράς Μονής Γουβερνέτου, Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ευµενείας κ. Ειρηναίος, «ένας από τους πιο αγνούς και υγιεινούς τρόπους ζωής είναι αυτός που ακολουθείται στα µοναστήρια µας».
«Η µοναστηριακή διατροφή, δεν συνιστά απλώς µία µέθεξη σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, αλλά µία συνειδητή επιλογή που ανοίγει τους πνευµατικούς ορίζοντες και συνδέει τον άνθρωπο µε τον ∆ηµιουργό του θέτοντάς τον κυρίαρχο της φύσης. Είναι ευεργετική για τον άνθρωπο, για το σώµα και την ψυχή του».
Κατὰ τον άγιο Λουκά, αρχιεπίσκοπο Κριµαίας, «η νηστεία ορίστηκε από την Εκκλησία µε σκοπό να µάθουµε να είµαστε εγκρατείς. Πρέπει συνεχώς να εξασκούµαστε στην εγκράτεια. Όταν µαθαίνουµε να συγκρατούµε το στοµάχι µας, ταυτόχρονα δαµάζουµε και τα άλλα πάθη µας».
Οι µοναχοί, τρώνε καθηµερινά όλοι µαζί (κοινή εστίαση), συνήθως δύο (µετά τις Ακολουθίες του Μεσονυκτικού, του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας, και µετά την Ακολουθία του Εσπερινού) λιτά γεύµατα (πρωινή και απογευµατινή Τράπεζα), κατά τη διάρκεια των οποίων (περίπου 20 λεπτά) δεν γίνονται συζητήσεις.
Επίσης, απέχουν από την κατανάλωση κρέατος καθ’ όλη τη διάρκεια και όχι µόνο κατά τις περιόδους και ηµέρες νηστείας του εκκλησιαστικού έτους.
Όπως και στα άλλα Μοναστήρια, η κατανάλωση ελαιόλαδου δεν επιτρέπεται κάθε ∆ευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή, ενώ στις περιόδους νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Κοίµησης της Θεοτόκου επιτρέπεται µόνο τα Σαββατοκύριακα, πλην του Μεγάλου Σαββάτου.
Πλήρης αποχή από την κατανάλωση τροφής, αν είναι δυνατόν και από νερό τηρείται κατά κανόνα από τους µοναχούς το πρώτο τριήµερο της Καθαράς Εβδοµάδας και στη συνέχεια ακολουθεί Θεία Κοινωνία κατά την πρώτη λειτουργία των Προηγιασµένων ∆ώρων. Ψάρι είναι το «καλό» φαγητό των γιορτών, των πανηγύρεων, του Πάσχα.
Ο καθηγούµενος και πρόεδρος του Πατριαρχικού Κέντρου της Ιεράς Μονής Γουβερνέτου, Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ευµενείας κ. Ειρηναίος τονίζει χαρακτηριστικά: «Τρεις ηµέρες οι περισσότεροι µοναχοί απέχουν όχι µόνο από την τροφή, αλλά και από το νερό, εκτός βεβαίως από τους ασθενούντες. Είναι η Τετάρτη και η Παρασκευή όλου του χρόνου. Νηστεία σηµαίνει φαγητό χωρίς λάδι.
Την Παρασκευή νηστεύουµε, επειδή Παρασκευή εσταυρώθη ο Κύριος. Την Τετάρτη, για να ενθυµούµεθα ότι ένας από τους µαθητές Του ο Ιούδας, ο Ισκαριώτης Τον πρόδωσε ηµέρα Τετάρτη και να συνειδητοποιούµε ότι κι εµείς είναι φυσικό να Τον προδώσουµε, αν δεν προσέχουµε και δεν αγωνιζόµαστε. Όταν συµπέσει κάποια εορτή, τις ηµέρες που έχοµε αυστηρή νηστεία, γίνεται “κατάλυση”, δηλαδή χαλάρωση της νηστείας. Αν είναι εορτή Αγίου, τρώµε λάδι, αν είναι εορτή της Παναγίας ή του Τιµίου Προδρόµου, τρώµε ψάρι.
Οι ηµέρες ∆ευτέρα, Τρίτη, Πέµπτη, Σάββατο και Κυριακή είναι ηµέρες καταλύσιµες, δηλαδή τρώµε όλες τις τροφές, εκτός αν διανύουµε περίοδο νηστείας. Το Σάββατο και την Κυριακή δεν επιτρέπεται ποτέ να γίνει αυστηρή νηστεία, δηλαδή χωρίς λάδι. Όλο τον χρόνο ένα µόνο Σάββατο νηστεύουµε το λάδι, το Μεγάλο Σάββατο, επειδή την ηµέρα αυτή ο Χριστός είναι σωµατικά στον τάφο και η ψυχή Του έχει κατεβεί στον Άδη, να αναστήσει τον προπάτορα Αδάµ. Η νηστεία δεν έχει σκοπό να εξοντώσει ή να αποδυναµώσει τον άνθρωπο, αλλά να τον βοηθήσει στον αγώνα απαλλαγής του από τα ψυχοσωµατικά πάθη. Γι’ αυτό και η νηστεία πρέπει να εξατοµικεύεται, όποτε απαιτείται».
Αξίζει να σηµειωθεί ότι το Πατριαρχικό Κέντρο της Ιεράς Μονής Γουβερνέτου εξέδωσε πέρυσι το βιβλίο του κ. Ηλία Μαζοκοπάκη, πλοιάρχου Π.Ν., διευθυντού της Παθολογικής Κλινικής του Ναυτικού Νοσοκοµείου Κρήτης, όπου στις 272 σελίδες του ασχολείται µε τη διατροφική συµπεριφορά των µοναχών στα Ορθόδοξα Μοναστήρια.
Ι.Μ. ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗ ΠΡΟ∆ΡΟΜΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΡΑΚΙΕΣ
Καθόλου κρέας όλο τον χρόνο, πολλά χορταρικά και φρούτα περιλαµβάνει η διατροφή των µοναχών της Μονής Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου στις Κορακιές. Ακόµα και την ηµέρα του Πάσχα δεν τρώνε κρέας και προτιµούν το ψάρι, ενώ το βράδυ της Ανάστασης, το µενού περιλαµβάνει ψαρόσουπα.
Το καθηµερινό τους µενού ξεκινά συνήθως µε ένα πρωινό γεύµα µε αβοκάντο και µε καφέ ή τσάι,.
Το κύριο γεύµα της ηµέρας, περίπου στις 2 το µεσηµέρι περιλαµβάνει ζυµαρικά ή ρύζι, λαχανικά, όσπρια.
Βραδινό δεν τρώνε, ίσως κάποιο φρούτο. Τα ψάρια και τα θαλασσινά, υπάρχουν κατά τη διάρκεια σηµαντικών εορτασµών. Σηµαντικό ρόλο έχει στην διατροφή και το ταχίνι.
Περίπου 200 µέρες το χρόνο τρώνε αλάδωτα φαγητά (∆ευτέρες, Τετάρτες, Παρασκευές, τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, των Αγίων Αποστόλων και του ∆εκαπενταύγουστου).
«Η διατροφή είναι κυρίως νηστίσιµη και αντικατοπτρίζει το ασκητικό ήθος των µοναχών, την απλότητά τους αλλά και τον σεβασµό τους προς την φύση. Η µοναστική διατροφή, µε τη σεµνότητα και τη διατροφική της ισορροπία, δείχνει ένα βαθύ σεβασµό για τη γενναιοδωρία της φύσης», τονίζει η καθηγουµένη της Ιεράς Μονής, γερόντισσα Θεοφόρα.
ΜΟΝΗ ΓΩΝΙΑΣ ΚΟΛΥΜΠΑΡΙΟΥ
Η καλογερική ή µοναστηριακή διατροφή έχει µπει τα τελευταία χρόνια στο µικροσκόπιο των επιστηµόνων, καθώς φαίνεται ότι είναι αυτή που χαρίζει υγεία και τους βοηθά να φτάσουν µέχρι και τα 100 χρόνια!
Ο αδελφός της Ιεράς Πατριαρχικής Μονής Οδηγητρίας Γωνιάς Κολυµβαρίου π. Χρύσανθος αναφέρει: «Ως καλογερική ή µοναστηριακή διατροφή χαρακτηρίζουµε τις διατροφικές πρακτικές που ακολουθούν οι καλόγεροι που ζουν στα µοναστήρια. Στον όρο αυτό εντάσσεται ο γενικότερος τρόπος ζωής που συσχετίζεται µε τη διατροφή των µοναχών και όχι µόνο οι διατροφικές τους επιλογές. Κύρια βάση της συγκεκριµένης διατροφής είναι η επιλογή φυσικών τροφίµων, τα οποία αποτελούν ιδία παραγωγή των µοναχών καθώς και η εγκράτεια στις µερίδες, αλλά και στην επιλογή των τροφών σε περιόδους νηστείας και ξηροφαγίας».
Οι µοναχοί τρώνε πρωινές ώρες. Συγκεκριµένα, δεν υπάρχει πρωινό, µεσηµεριανό και βραδινό φαγητό. Στο µοναστήρι υπάρχει η πρωινή και βραδινή τράπεζα. Καταναλώνουν δηλαδή δύο γεύµατα, στην πρωινή τράπεζα µετά την Θεία Λειτουργία, και την βραδινή τράπεζα µετά τον Εσπερινό.
Η Θεία Λειτουργία το πρωί τελειώνει γύρω στις εννέα και ο Εσπερινός γύρω στις πέντε, αναλόγως την εποχή, οπότε αντιστοίχως καθορίζεται και η ώρα των γευµάτων. Το φαγητό που καταναλώνουν το πρωί µετά την Θεία Λειτουργία καλείται µεσηµεριανό, ενώ µετά τον Εσπερινό βραδινό.
Στο ερώτηµα τι καταναλώνεται και τι αποφεύγεται, ο π. Χρύσανθος τονίζει: «Κύρια βάση της καλογερικής ή µοναστηριακής διατροφής είναι το ελαιόλοδο, κυρίως έξτρα παρθένο και τα λαχανικά. Παλαιότερα, οι µοναχοί κατανάλωναν µόνο λαχανικά εποχής, τα οποία µπορεί να έκαναν και τουρσί ώστε να διατηρηθούν περισσότερο καιρό. Πλέον, µε την πρόοδο της τεχνολογίας και τα ψυγεία, καταναλώνουν όλο το χρόνο ποικιλία λαχανικών ακόµα και εκτός εποχής. Το σίγουρο είναι ότι κάθε γεύµα πρωί και απόγευµα συνοδεύεται από µια σαλάτα. Η διατροφή των µοναχών είναι επίσης πλούσια σε φρούτα, τα οποία καλλιεργούνται πολλές φορές στα κτήµατα της Μονής, όπως και τα κηπευτικά κατά καιρούς µε φυσικά λιπάσµατα χωρίς χηµικά.
Τα όσπρια αποτελούν σηµαντικό συστατικό της διατροφής των καλόγερων, αφού προσφέρουν µια σταθερή πηγή πρωτεϊνών, ακόµα και σε περιόδους αυστηρής νηστείας.
Φακές, ρεβίθια, φασόλια, φάβα αποτελούν βασική τροφή των µοναχών. Συχνά συνδυάζονται και µε σιτηρά, όπως ρύζι, για να δηµιουργήσουν µια πιο πλήρη τροφή, η πρωτεΐνη της οποίας προσοµοιάζει σε διατροφική αξία µε τη ζωική.
Παράλληλα, καταναλώνονται γαλακτοκοµικά προϊόντα και αυγά τις ηµέρες της κατάλυσης και βεβαίως ψαρικά και θαλασσινά όπου τουλάχιστον στην περιοχή της µεσογείου υπάρχουν άφθονα και είναι εξαιρετικής ποιότητας».
Οι καλόγεροι δεν τρώνε κρέας, καταναλώνουν όµως αρκετά ψάρια, συνήθως το σαββατοκύριακο και στις εορτές. Όσον αφορά στα γλυκά, µας λέει ο π. Χρύσανθος ότι παλαιότερα, συνήθως τα γλυκά παρασκευάζονταν µε βάση το µέλι και το πετιµέζι. Πλέον, η ζάχαρη έχει αντικαταστήσει αυτές τις γλυκές πρώτες ύλες, ενώ µπορεί να παρασκευάζουν και χαλβά από σουσάµι και ζάχαρη.
ΟΦΕΛΗ
Σηµαντικά είναι τα οφέλη από τη µοναστηριακή διατροφή, επισηµαίνει ο συνοµιλητής µας, ο οποίος είναι και γιατρός στο Νοσοκοµείο Χανίων: «Η συγκεκριµένη διατροφή, έχοντας ως βάση την αφθονία λαχανικών και φρούτων, είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταµίνες, φυλλικό οξύ, ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά, ενώ παράλληλα είναι περιορισµένη σε κορεσµένα και trans λιπαρά.
Η πρωτεΐνη προέρχεται κυρίως από τα όσπρια, τα οποία εάν συνδυαστούν µε δηµητριακά, δίνουν πρωτεΐνες, ισάξιες του κρέατος. ∆ευτερεύουσα πηγή πρωτεΐνης είναι τα ψάρια, τα οποία περιέχουν πολυακόρεστα ω-3 λιπαρά οξέα, που έχουν αντιφλεγµονώδεις και προστατευτικές επιδράσεις έναντι των καρδιαγγειακών και του νευροεκφυλιστικών παθήσεων, όπως το Alzheimer.
Το ψωµί βρίσκεται στη βάση της µοναστηριακής διατροφής και προσφέρει σύνθετους υδατάνθρακες ως βασική πηγή ενέργειας, αλλά και φυτικές ίνες και βιταµίνες Ε και του συµπλέγµατος Β.
Συνεπώς, η καλογερική διατροφή προστατεύει από τα καρδιαγγειακά, κρατώντας χαµηλά τα επίπεδα χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων και σακχάρου στο αίµα, καθώς και τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης. Προστατεύει από τη γήρανση και διάφορους τύπους καρκίνου, λόγω της υψηλής συγκέντρωσης σε αντιοξειδωτικά. Βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του εντέρου, λόγω των υψηλών φυτικών ινών που παρέχει».
ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ
«Η µοναστηριακή διατροφή δεν είναι µόνο αυτό που αποκαλούµε Μεσογειακή ∆ίαιτα. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι το ότι οι µοναχοί τρώνε ακόµη µε τον παραδοσιακό τρόπο. Στους µοναχούς δεν υπάρχει πρωινό, µεσηµεριανό και βραδινό φαγητό. Στο µοναστήρι υπάρχει η πρωινή και βραδινή τράπεζα. ∆ύο γεύµατα την ηµέρα, απλά και µε κανονικά διαλείµµατα. Γεύµατα που διαρκούν περίπου είκοσι λεπτά, χωρίς θορύβους και συζητήσεις, αλλά συνήθως µε έναν από τους µοναχούς – ο λεγόµενος “αναγνώστης”, να διαβάζει την ώρα του φαγητού κάποιο ψυχωφελές κείµενο».
Οι καλόγεροι τρώνε κατά κόρον λαχανικά λόγω νηστείας. Επίσης καταναλώνουν και λαχανικά εκτός εποχής τα οποία συντηρούν στο ψυγείο. Στα περισσότερα µοναστήρια το ψωµί είναι από σιταρένιο αλεύρι ολικής άλεσης. Οι σύγχρονοι µοναχοί, όπως και οι παλαιότεροι, τρώνε όλα τα όσπρια. Σε όλα τα µοναστήρια τρώνε ψάρια, συνήθως κατά το Σαββατοκύριακο και τις γιορτές ενώ σπάνια καταναλώνουν κρέας σε κάποια µοναστήρια εκτός του Αγίου Όρους. Από τη µοναστηριακή τράπεζα τις ηµέρες που δεν γίνεται ξηροφαγία δε λείπει ο µοναστηριακός οίνος, συνήθως εξαιρετικής ποιότητας από τους αµπελώνες των µοναστηριών. Πίνουν επίσης ελάχιστο ρακί και καταναλώνουν αρκετά γαλακτοκοµικά και αυτά µόνο τις ηµέρες που έχει κατάλυση. Επίσης καταναλώνουν φρέσκα φρούτα τα οποία καλλιεργούν οι ίδιοι αλλά και φρούτα συντηρηµένα στο ψυγείο. Η διατροφή τους περιλαµβάνει ακόµη νηστίσιµα γλυκά, σε περίοδο νηστείας και αρτύσιµα, δηλαδή µε γάλα, βούτυρο και αυγά, τις ηµέρες των εορτών».
