Μεταξύ των αποκλίσεων της προσοχής, της αρνητικότητας, της υπεροχής, των αποκλίσεων της κρίσης, της πιθανότητας, των αποκλίσεων της συλλογικής, της διαθεσιµότητας, της αντιστοίχισης, η λίστα είναι µεγάλη…
Μια απόκλιση θεωρείται ότι είναι η απόσταση από τη λογική και ορθολογική σκέψη κατά την επεξεργασία των πληροφοριών και της λήψης αποφάσεων. Η µελέτη των αποκλίσεων αποτελεί αντικείµενο πολυάριθµων ερευνών στις γνωστικές ή κοινωνικές και οικονοµικές επιστήµες. Ο νοµπελίστας Daniel Kahneman αποδόµησε την ιδέα κατά την οποία οι οικονοµικές αποφάσεις λαµβάνονται µε ορθολογικό τρόπο.
Ορισµός
Οι νοητικές διαδικασίες σχετικά µε το πως τα άτοµα σκέφτονται και επιλύουν προβλήµατα εµπίπτουν στο χώρο της γνωστικής ψυχολογίας. Η τελευταία διερευνά πως αποκτούµε και χρησιµοποιούµε πληροφορίες για να λάβουµε αποφάσεις. Οι γνωστικές αποκλίσεις είναι µέρος της ανθρώπινης φύσης.
Εκδηλώνονται κατά τις διαδικασίας λήψης αποφάσεων.
Η ασυνείδητη απόκλιση µπορεί να οδηγήσει σε εσφαλµένη λογική, κακή κρίση και αναποτελεσµατική επίλυση προβληµάτων. Αυτές οι αποκλίσεις τείνουν να θολώνουν την κρίση µας, διαστρεβλώνοντας τις αντιλήψεις µας και εµποδίζοντας να εξερευνήσουνε άλλες απόψεις και το πλήρες φάσµα των πιθανών επιλογών.
Επίδραση στη λήψη αποφάσεων
Εισαγόµενη από τους ψυχολόγους Daniel Kahneman και Amos Tversky το 1970, η έννοια της γνωστικής απόκλισης χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά για να εξηγήσει την παράλογη λήψη αποφάσεων στα οικονοµικά. Από τότε, πολλοί τύποι γνωστικών αποκλίσεων, που επηρεάζουν όλος τους τοµείς, έχουν εντοπιστεί από ψυχολόγους και επιστήµονες. Συνήθως, οι γνωστικές απολίσεις τείνουν να εµφανίζονται σε ορισµένες πολύ συγκεκριµένες καταστάσεις, που προκύπτουν από υπερβολικές πληροφορίες, ανάγκη για γρήγορη δράση, έλλειψη νοήµατος ή περιορισµένη µνήµη. Με βάση ένα λανθασµένο µοτίβο σκέψης ή µια άποψη µακριά από την πραγµατικότητα, αυτές οι γνωστικές αποκλίσεις µας ωθούν µερικές φορές σε µη σοφές επιλογές.
Αντίληψη σε σχέση µε το ρίσκο
Η λήψη µιας απόφασης εµπεριέχει πάντα ένα στοιχείο ρίσκου. Αυτό είναι που κάνει την άσκηση τόσο δύσκολη.Ο φόβος να κάνουµε λάθη µπορεί να εµποδίσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων ακόµα και αν έχουν εξερευνηθεί οι λύσεις και εντοπιστεί αυτή που φαίνεται πιο κατάλληλη για την κατάσταση. Αντίθετα, είναι δυνατόν να υποτιµηθούν ορισµένα ρίσκα και να εµποδιστεί η ανάπτυξη µιας λύσης. Γιατί τελικά, µια απόφαση υπάρχει µόνο εαν εφαρµοστεί πραγµατικά.
Απόκλιση από το status quo
Αυτή µας ενθαρρύνει να προτιµήσουµε την τρέχουσα κατάσταση έναντι οποιασδήποτε άλλης επιλογής. Είναι ο περίφηµος φόβος του αγνώστου, που γεννά την αντίσταση του κόσµου στην αλλαγή. Λόγω αυτής της απόκλισης, αναπτύσσεται ένα υπερβολικό κριτικό πνεύµα απέναντι σε οποιοδήποτε νέο στοιχείο που θα µπορούσε να αµφισβητήσει τη γνώριµη ισορροπία, ακόµα και αν είναι άβολο.
Απόκλιση αποστροφής στη ζηµιά
Ο φόβος της ζηµιάς είναι ισχυρότερος από την έλξη του κέρδους. Αυτή η απόκλιση µας εµποδίζει να απαλλαγούµε από ότι δεν λειτουργεί. Αυτό εξηγεί το πείσµα ενός ατόµου να κρατάει ένα αυτοκίνητο που χαλάει τακτικά, µια µετοχή της οποίας η τιµή πέφτει συνέχεια, µια ασύµφορη συνεργασία.
Απόκλιση από ψευδή συναίνεση
Αυτή µας οδηγεί να υποθέτουµε ότι οι άλλοι συµφωνούν µαζί µας, χωρίς να το έχουµε επαληθεύσει. Έτσι είναι δυνατόν να παρθεί µια απόφαση που επηρεάζει τη συλλογικότητα, αλλά δεν µπορεί να εφαρµοστεί ποτέ. Ή µε το κόστος µιας σηµαντικός προσπάθειας να ωθήσουµε τους ανθρώπους να «κολλήσουν» στην αλλαγή.
Συµπερασµατικά, η γνωστική απόκλιση έχει ως αποτέλεσµα ο εγκέφαλος να προσπαθεί να δηµιουργήσει νοητικές συντοµεύσεις προκειµένου να λαµβάνει αποφάσεις γρήγορα και αποτελεσµατικά. Ένας τρόπος για να καταπολεµηθεί η γνωστική απόκλιση είναι να επιβραδυνθεί η σκέψη µας και να αφιερώσουµε αρκετό χρόνο για να εξετάσουµε όλες τις πιθανές επιλογές. Λαµβάνουµε εκατοντάδες αποφάσεις κάθε µέρα, οι περισσότερες χωρίς καν να χρειάζεται να σκεφτούµε. Η δηµιουργία ενός περιβάλλοντος ανοικτής επικοινωνίας, έτσι ώστε η οµάδα απόφασης να αισθάνεται άνετα να εκφράζει τις σκέψεις, τις εµπειρίες και τις ανησυχίες της. Όσο πιο ανοιχτό και συνεργατικό είναι το εργασιακό περιβάλλον της οµάδας, τόσο περισσότερο θα αποφύγει τις γνωστικές αποκλίσεις. Είναι σηµαντικό η οµάδα απόφασης να προάγει την εµπιστοσύνη, το συναίσθηµα, το σεβασµό και την ενεργό συµµετοχή, να δέχεται την εποικοδοµητική κριτική και να µαθαίνει από τα λάθη της. Όλα αυτά οδηγούν στη µείωση των γνωστικών αποκλίσεων.
