Γνώθι σαυτόν – αυτογνωσία – αυτοεπίγνωση

To “γνώθι σαυτόν” θεωρήθηκε από τον Σωκράτη, ως ο σπουδαιότερος χρησμός της Πυθίας και βρισκόταν στην κορυφή των δελφικών παραγγελμάτων (μηδένα σοφώτερον).
Υποστηρίζεται και από σύγχρονους στοχαστές ότι με το “γνώθι σαυτόν” ανακαλύφθηκε και γεννήθηκε η συνείδηση που απασχολεί τον άνθρωπο του δυτικού πολιτισμού. Η νοητική δύναμη του ανθρώπου είναι πολύ πλουσιότερη απ’ ό,τι νομίζουμε. Διαπιστώνοντας το πραγματικό αυτό γεγονός δικαιολογούμε τον μεγάλο βαθμό δημιουργικότητας, που συναντάται σε πολλά άτομα, όταν βρεθούν σε κατάλληλες συνθήκες και αξιοποιούν τον θησαυρό της νοητικής τους δύναμης. Κάθε ένας από μας πρέπει  να πιστεύει ότι είναι ικανότερος, εξυπνότερος, δημιουργικότερος από ό,τι νομίζει ό,τι είναι. Τα επιτεύγματα των Ατόμων Με Ειδικές Ανάγκες, που κατορθώνουν το κατ’ αρχήν ακατόρθωτον, να τρέξουν για παράδειγμα στους παραολυμπιακούς με κομμένα και τα δύο πόδια, πιστοποιούν των λόγων το αληθές. Ανθρωποι τυφλοί, κωφοί, άλαλοι διέπρεψαν στη μουσική, και στην εκμάθηση ξένων γλωσσών ακόμα και Αρχαίων Ελληνικών.
Η βιβλιογραφία είναι πλούσια σε τέτοια παραδείγματα. Κλασική είναι η περίπτωση της Αμερικανίδας Helen Keller, που σε ηλικία 19 μηνών έμεινε τυφλή και κωφάλαλη και με τη βοήθεια της δασκάλας  της Soullivan κατόρθωσε να αποκτήσει τεράστια μόρφωση, να σπουδάσει Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά και διάφορες ξένες γλώσσες, να πάρει διπλώματα Φιλοσοφίας, Φιλολογίας, να γράψει την αυτοβιογραφία της και να γίνει μια διεθνής  προσωπικότητα.
Ομοια είναι η περίπτωση του τυφλού βουλευτή της ελληνικής Βουλής Π. Κουρουμπλή, ο οποίος τυφλώθηκε σε ηλικία 10 ετών και “χαλυβδώθηκε” -όπως δηλώνει ο ίδιος- με σκληρή δηλαδή εργασία και σπουδή έλαβε δυο πανεπιστημιακά πτυχία, διέπρεψε ως δικηγόρος, εκλέχθηκε 4 φορές ως βουλευτής, διατέλεσε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος κόμματος στη Βουλή και σήμερα είναι Υπουργός Υγείας.
Αξιόλογη είναι και η περίπτωση ατόμων χωρίς χέρια που ζωγραφίζουν με τα πόδια ή το στόμα, όπως και κωφών που έγιναν σπουδαίοι μουσικοί.
Ο Κάρολος Μένιγκερ εξέχων κοινωνιολόγος αναφέρει το εξής καταπληκτικό: «Γνώρισα 60 τελείως κωφούς Νεοϋορκέζους που κατέχουν σήμερα μία σημαντική θέση στην κοινωνία, 11 δικηγόρους, 13 γιατρούς -οι περισσότεροι ΩΡΛ, 7 τραπεζίτες, 7 επιχειρηματίες, 6 δημοσιογράφους, 4 μυθιστοριογράφους, 3 εργοστασιάρχες, 2 ιερωμένους, 1 αρχιτέκτονα, 1 γελοιογράφο, 1 κτηματία, 1 πολιτικό, 1 δάσκαλο, 1 φυσικό και 1 μουσικό. Ολοι αυτοί παρά την τελεία κώφωσή τους, με την αξιοποίηση της νοητικής ικανότητάς τους, νίκησαν την αναπηρία τους και κατέλαβαν μία εξέχουσα θέση μεταξύ των συνανθρώπων τους.
Ο Κen Robinson εξέχων παιδαγωγός στο μόλις εκδοθέν βιβλίο του με τον τίτλο “Out of our minds” γράφει: «Είσαι ανώτερος απ’ όσο νομίζεις ότι είσαι». Στη συνέχεια παρουσιάζει δύο περιπτώσεις ατόμων με κώφωση που πέτυχαν στην περιοχή δραστηριοτήτων, που η αίσθηση της ακοής είναι απαραίτητη.
Στη Liz Varlow που παίζει βιολί στη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου, απονεμήθηκε  το περίφημο βραβείο Fink. Παίζει βιολί από την ηλικία των 8 ετών, έχει κερδίσει δύο υποτροφίες για το Βασιλικό Μουσικό Κολέγιο και αρκετά μουσικά βραβεία.
Οι δάσκαλοί της τη χαρακτηρίζουν ως εξαιρετική μουσικό που ανύψωσε το μουσικό της τάλαντο στο ύψιστο σημείο τελειότητας. Είναι τελείως κωφή. Πώς κατόρθωσε ό,τι κατόρθωσε χωρίς να ακούει;
H δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στη  Dame Evelyn Glennie, την παγκοσμίου φήμης μουσικό τζαζ (percusison), η οποία περιοδεύει ανά τον κόσμο και παρουσιάζει με το συγκρότημά της πολύ δύσκολα μουσικά κομμάτια, ενώπιον απαιτητικού κοινού. Πολλά κομμάτια -δικής της σύνθεσης- κυκλοφορούν σε εκατομμύρια CD σε ολόκληρο τον κόσμο. Εχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις από μουσικές επαγγελματικές οργανώσεις και έχει τιμηθεί ως η μουσικός της χρονιάς και ως κατ’ εξοχήν δεξιοτέχνης στη μουσική τζαζ (σύνθεση και εκτέλεση) παγκοσμίως. Και αυτή είναι τελείως κωφή.
Πέρα όμως από τα παραδείγματα αυτά πρέπει να κάνουμε μνεία του γνωστού και από την παρουσία του σε συνέδριο της Ορθοδόξου Ακαδημίας επιστήμονα, ο οποίος είναι ακίνητος και άλαλος στο αμαξίδιό του και με τη βοήθεια του υπολογιστή του δέχεται και λαμβάνει μηνύματα ηλεκτρονικώς και μετέχει ενεργώς στις εργασίες των επιστημονικών συνεδρίων.
Τα παραπάνω παραδείγματα δείχνουν τη νοητική δύναμη των ανθρώπων αυτών που είναι γνωστοί ως ΑμεΑ (Ατομα με Ειδικές Ανάγκες). Τα άτομα αυτά κατόρθωσαν με την επιμονή, την υπομονή και τη θέλησή τους, αλλά και με τη βοήθεια των δασκάλων τους να υπερπηδήσουν πολλά εμπόδια και να πετύχουν όχι απλώς το κανονικό, αλλά κάτι πέραν του κανονικού και μάλιστα σε ανώτερο βαθμό.
Πώς εξηγείται το παράξενο αυτό γεγονός; Οι οπαδοί της ατομικής ψυχολογίας ισχυρίζονται ότι τα πρόσωπα ΑμεΑ ευρίσκονται υπό την επήρεια σοβαρού συναισθήματος μειονεκτικότητας και έχουν την τάση για αποζημίωση επομένως και επικράτηση και μάλιστα στην περιοχή της μειονεκτικότητά τους.
Την άποψη αυτή της ατομικής ψυχολογίας ανασκευάζει και συμπληρώνει ο Daniel Colleman στο υπέροχο βιβλίο του: “Η συναισθηματική Νοημοσύνη”, με βάση τις νεότερες θεωρίες για τις διεργασίες του εγκεφάλου σύμφωνα με τις οποίες αυτοεπίγνωση σημαίνει τη συνεχή προσοχή του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις.
Η αυτοεπίγνωση απαιτεί ένα συνεχώς ενεργοποιημένο ΕΓΩ και σημαίνει αντίληψη και της διάθεσής μας και των σκέψεών μας, σχετικά με αυτή τη διάθεση.
Η διάθεσή μας αυτή συνδέεται με κάποιον αντικειμενικό σκοπό που θέλουμε να πετύχουμε και με κάποιο εμπόδιο, που δεν μας επιτρέπει να πετύχουμε αυτό που επιδιώκουμε. Με αφετηρία τις πρωτοποριακές έρευνες γύρω από τη λειτουργία του εγκεφάλου ο Cοlleman προσδιορίζει τους παράγοντες εκείνους που κάνουν κάποιους ανθρώπους να πετύχουν και κάποιους να αποτυγχάνουν στη ζωή τους. Αυτοί οι παράγοντες συνθέτουν μια εντελώς διαφορετική ευφυία που δεν είναι άλλη από τη Συναισθηματική Νοημοσύνη. Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει αυτοεπίγνωση και έλεγχο των παρορμήσεων, επιμονή, αλτρουϊσμό, συμπόνια, ζήλο και αυτοενεργοποίηση, ενσυναίσθηση και κοινωνική προσαρμοστικότητα. Αυτές είναι οι δεξιότητες των ανθρώπων, που συγκροτούν ένα ιδιαίτερο είδος ευφυίας και διαπρέπουν στη ζωή, που οικοδομούν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις.
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, που είναι το σύνολο όλων των παραπάνω παραγόντων είναι η νοημοσύνη του συναισθήματος (emotion) (EQ) της καρδιάς, αντίθετη προς την ψυχρή λογική του Δείκτη Νοημοσύνης (IQ) (Δ.Ν.).
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων που όπως γράφει ο Colleman «διαπρέπουν στην κοινωνική σφαίρα,οικοδομούν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και πετυχαίνουν στον χώρο της εργασίας»
Η αυτοεπίγνωση, το «γνώθι σαυτόν» είναι  μία από τις συνιστώσες της Συναισθηματικής Νοημοσύνης. και το συναίσθημα κυριαρχεί στις συνιστώσες αυτές.
«Οταν ο άνθρωπος επιστρατεύσει τις πλούσιες νοητικές του δυνάμεις, στο πνεύμα της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, λύνει τα πάσης φύσεως προβλήματα που είναι φυσικό να υπάρχουν στην προσωπική του ζωή, την οικογενειακή και την επαγγελματική.
Όπως σημειώνει η μεταφράστρια του βιβλίου του Golleman στα Ελληνικά Αννα Παπασταύρου «το κάθε άτομο καταργώντας την αποκλειστικότητα της ψυχρής λογικής των αριθμών και των Δεικτών Νοημοσύνης (IQ) τότε η ζωή μας μπορεί και αξίζει να γίνει καλύτερη».