«…Γράφω, γιατί το γράψιμο με γυμνάζει, με κινητοποιεί, με κρατάει ζωντανό -και διώχνει το άγχος. (Εργασιοθεραπεία.) Γράφω γιατί είναι ο καλύτερος τρόπος να σκέπτομαι (και να υπάρχω). Γράφω για να ζω…»
(Ν. Δήμου, “Το Ημερολόγιο του Καύσωνα”, 2004).
ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ μήνας: Μάνες, με λίστες στα χέρια, πηγαινοέρχονται στα βιβλιοπωλεία για την αγορά των “απαραίτητων” (βιβλίων, γραφικής ύλης) των παιδιών τους. Τα σχολεία άνοιξαν, αρκετές εκθέσεις (ή festival) φθινοπωρινού βιβλίου ξεκινούν, νέες εκδόσεις ετοιμάζονται, η ανάγνωση “γιορτάζει”… Βρισκόμαστε στο μήνα με τη μεγάλη κινητικότητα σε ό,τι έχει σχέση με το σχολικό ή άλλο βιβλίο. Η προσέλκυση αναγνωστών με την παρουσίαση εκκολαπτόμενων ή καθιερωμένων συγγραφέων είναι στο προσκήνιο, και φυσικά πολλοί αναμένουν την ανακοίνωση κάποιων λογοτεχνικών βραβείων.
ΕΙΝΑΙ εντυπωσιακό το πόσο πολλοί συγγραφείς γράφουν βιβλία στην Ελλάδα. Αλλά και το πόσα σεμινάρια “δημιουργικής γραφής” (écriture créative) οργανώνονται σε όλη την χώρα, μάλιστα με θαμώνες πλήθος επίδοξων συγγραφέων, ιδιαίτερα γυναικών.
ΑΝ περιηγηθείτε το διαδίκτυο, θα βρείτε πάμπολλες προσωπικές ιστοσελίδες (blog, site, δηλαδή “ημερολόγια”) όπου καταγράφονται συμβάντα της καθημερινής ζωής του κτήτορα, των συγγενών του, ή του παρελθόντος τους. Πολλά από αυτά περιέχουν κείμενα αξιοπρόσεκτα και λογοτεχνικά δοσμένα. Άλλα είναι ουδέτερα, ενώ τα περισσότερα είναι ανούσια.
ΣΤΟ ΓΡΑΠΤΟ κείμενο -ποιητικό ή πεζό- πολλοί είναι οι κλητοί, λίγοι όμως οι εκλεκτοί των εκδοτών! Ο Έλληνας γενικά δεν διαβάζει όσο θα έπρεπε, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους. Όμως, πηγαίνει σε παρουσιάσεις βιβλίων που πιθανόν δεν θα αγοράσει, πολύ περισσότερο δε ούτε θα διαβάσει! Έτσι, το ελληνικό “γράψιμο”, η έκδοση κάποιου “γραπτού” σε βιβλίο και η παρουσίασή του στο κοινό, αποτελεί μάλλον ένα κοινωνικό γεγονός παρά λογοτεχνικό.
ΓΙΑΤΙ, λοιπόν, αυτή η νεοελληνική “γραφομανία”; Όσους συγγραφείς και να ρωτήσεις “γιατί γράφεις;”, τόσες απόψεις θα πάρεις. Κατά τη γνώμη μας, η καλύτερη απάντηση στο ερώτημα “γιατί γράφω;” είναι το ίδιο το έργο του δημιουργού: ποιητής ή πεζογράφος, αρθρογράφος ή δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας ή επιστήμονας, όλοι κάτι έχουν να μας πουν. Φυσικά, μόνο ο χρόνος είναι ο μέγας κι αδέκαστος Κριτής των πάντων: αυτός αποφασίζει και τη διάρκεια ενός δημιουργήματος.
ΤΟ ΙΔΙΟ ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί σε εικαστικούς καλλιτέχνες, κινηματογραφιστές και ηθοποιούς, χορευτές και τραγουδιστές κ.ά., με την ίδια περίπου “προσωπική” απάντηση. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει να κάνει με την ίδια τη ζωή που μας ζητά να της δώσουμε ιδιαίτερο νόημα: το δικό μας! Γι αυτό, το ερώτημα “γιατί γράφω;” είναι καθαρά υπαρξιακό.
ΜΙΑ ωραία απάντηση, ίσως η πληρέστερη, εμπεριέχεται στις παρακάτω φράσεις του διάσημου Τούρκου συγγραφέα Ορχάν Παμούκ. Απάντηση με την οποία εκφράζει πιθανόν και όλους αυτούς που γράφουν, αλλά αδυνατούν να πουν το γιατί (2):
“Γράφω γιατί μπορώ να συμμετέχω στην πραγματική ζωή, μονάχα αλλάζοντάς την.
Γράφω γιατί θέλω οι άλλοι, ολόκληρος ο κόσμος, να μάθουν τι ζωή ζήσαμε, και εξακολουθούμε να ζούμε στην Ινσταμπούλ, στην Τουρκία.
Γράφω γιατί αγαπώ τη μυρωδιά του χαρτιού, της μελάνης.
Γράφω γιατί πιστεύω στη λογοτεχνία, στην τέχνη του μυθιστορήματος, περισσότερο απ’ ότι πιστεύω σε οτιδήποτε άλλο.
Γράφω γιατί μου έγινε συνήθεια, πάθος.
Γράφω γιατί φοβάμαι μήπως ξεχαστώ.
Γράφω γιατί μου αρέσει η φήμη και το ενδιαφέρον που φέρνει το γράψιμο.
Γράφω για να είμαι μόνος.
Ισως γράφω επειδή ελπίζω να καταλάβω γιατί είμαι τόσο πολύ, πολύ θυμωμένος με όλους.
Γράφω γιατί μου αρέσει να με διαβάζουν.
Γράφω γιατί άπαξ και ξεκινήσω ένα μυθιστόρημα, ένα δοκίμιο, μια παράγραφο, θέλω να την τελειώσω.
Γράφω γιατί όλοι περιμένουν από μένα να γράφω.
Γράφω γιατί έχω μια παιδιάστικη πίστη στην αθανασία των βιβλιοθηκών και κατά προέκταση των βιβλίων μου στο ράφι.
Γράφω γιατί με ενθουσιάζει να μεταμορφώνω όλη την ομορφιά και τον πλούτο του κόσμου σε λέξεις.
Γράφω, όχι για να πω μια ιστορία αλλά για να συνθέσω μια ιστορία. Γράφω γιατί θέλω να δραπετεύσω από το αίσθημα ότι υπάρχει ένας τόπος όπου πρέπει να πάω, αλλά –όπως σε όνειρο– δεν τα καταφέρνω.
Γράφω γιατί ποτέ δεν κατάφερα να είμαι ευτυχισμένος.
Γράφω για να είμαι ευτυχισμένος»
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ στις παραπάνω σκέψεις του περιλαμβάνει και τη φράση “Γράφω για να είμαι μόνος”. Ίσως μ΄αυτή να θέλει να τονίσει το πόσο ένα καλό κείμενο απαιτεί αυτοσυγκέντρωση, πλήρη απομόνωση, εγκατάβαση στο είναι μας, “αιμάτωμα” της ψυχής μας. Ή, ίσως να εννοεί και τη “μοναξιά της πένας”. Πόσο ουσιαστική, δηλαδή, θα πρέπει να είναι μια γραφή, ύστερα από βαθιά και επίπονη μελέτη βιβλίων και λεξικών, ώστε να μη προδίδει τις προσδοκίες μας. Πόσες αποδράσεις του νου από την τύρβη της καθημερινότητας επιβάλλονται άραγε, καθώς και πόσα “σχισίματα και ξαναγραψίματα” σελίδων, ώσπου να βγει το επιθυμητό κείμενο;
… ΠΡΙΝ 33 χρόνια η εφημερίδα “Τα Νέα” (3/5/1986-δημοσιογράφος Παύλος Καγιός) είχε θέσει σε μια πλειάδα αξιόλογων Ελλήνων συγγραφέων (3) το ερώτημα “ποια είναι τα ερεθίσματα που (σας) εμπνέουν στο γράψιμο”.
Μεταξύ πολλών απαντήσεων, ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτή της Κωστούλας Μητροπούλου (4), που ταυτίζει το γράψιμο με τον έρωτα, την ανάσα, την ίδια τη ζωή. “Το γράψιμο”, έλεγε, “είναι μια ερωτική πράξη, μια οδυνηρή πράξη λειτουργίας του μυαλού, της ψυχής, της μνήμης. Γράφω όπως όταν σπάει μια φλέβα. Η αφορμή είναι πάντα βιωματική με την έννοια ότι κάτι, ένα πρόβλημα ή μια σχέση, με άγγιξε και τότε γίνεται αυτόματα δικό μου”.
Εξίσου δυνατή είναι και η απάντηση του Σπύρου Πλασκοβίτη: “Η επαφή με τη ζωή δίνει την έμπνευση… Δεν θα μπορούσα να καταλάβω στην εποχή μας ένα συγγραφέα που θα έμενε κλεισμένος στο δωμάτιό του. Πιστεύω ότι ο λογοτέχνης πρέπει να έχει πολλές εμπειρίες, γιατί αυτές θα διευρύνουν τον ορίζοντά του”. Και επεξηγεί πιο κάτω τη θέση του λέγοντας: “… Με ενδιαφέρει να ζω. Κι απ΄το περίσσευμα της ζωής και της εμπειρίας προσπαθώ να δώσω αυτά που έχουν ωριμάσει μέσα μου…” Για να καταλήξει συμβουλεύοντας εκείνους που φιλοδοξούν να “πουν κάτι” με το γραπτό τους: “(Η ικανότητα του γραψίματος) είναι ευλογία αλλά συγχρόνως και κατάρα, καθώς το αληθινό έργο τέχνης πληρώνεται με αίμα”. (6/9/19)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Φράση παρμένη από την, ενσωματωμένη στο πιο πάνω κείμενο, άποψη περί γραφής του Σπύρου Πλασκοβίτη (1917-2000), πολυβραβευμένου συγγραφέα, πολιτικού, δικαστικού και αντιστασιακού. [“Το Φράγμα” (1960) είναι το πρώτο και πιθανόν το σημαντικότερο μυθιστόρημά του].
-(2)Ορχαν Παμούκ (Orhan Pamuk, 1952-), Τούρκος πολυγραφότατος συγγραφέας (Nobel Λογοτεχνίας, 2006): το παραπάνω απόσπασμα είναι από την ομιλία του στη Στοκχόλμη κατά την τελετή βράβευσής του. Τιμήθηκε κι από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ρέθυμνο).
-(3) Στο ερώτημα απάντησαν οι: Γιώργος Ιωάννου, Κωστούλα Μητροπούλου, Σπ. Πλασκοβίτης, Θ.Δ. Πετσάλης, Διδώ Σωτηρίου, Αλ. Κοτζιάς, Λιλίκα Νάκου, Π. Τατσόπουλος, Ιωάννα Καρατζαφέρη και Αρης Σφακιανάκης.
-(4) Κωστούλα Μητροπούλου (1933- 2004). Πεζογράφος, θεατρική συγγραφέας και κριτικός. Το βιβλίο της “Το Χρονικό των Τριών Ημερών” (Σχολή Πολυτεχνείου) στο οποίο καταγράφονται με λεπτομέρειες τα δραματικά γεγονότα του Πολυτεχνείου (15-16-17 Νοεμβρίου 1973) έκανε αλλεπάλληλες εκδόσεις.
