«Το “ΖΗ” έχει να κάνει µε τη µεταθανάτια ζωή για την οποία είµαι βέβαιος: οι άνθρωποί µας ζουν µετά το θάνατό τους τόσο, όσο τους θυµόµαστε. Σ’ αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους, τους αθάνατους, είναι αφιερωµένοι αυτοί οι στίχοι και προπαντός σε κείνους που “πέσανε θύµατα σε άνιση µάχη και αγώνα, ψωµί, λευτεριά και τιµή του λαού γυρεύοντας βρήκανε µνήµα”».
Γνωστός ζωγράφος, χαράκτης και εικονογράφος ο Γρηγόρης Νιόλης αυτή τη φορά επιλέγει τη γλώσσα της ποίησης για να µιλήσει. Να µιλήσει µε στίχους, αποτίοντας φόρο τιµής σε θύµατα κράτους και παρακράτους, όπως γράφει, αλλά και εκπέµποντας ένα µήνυµα για ένα µέλλον που δεν µπορεί παρά να είναι επαναστατικό.
Με αφορµή την παρουσίαση του βιβλίου του την ερχόµενη Τετάρτη 20 Νοεµβρίου, στον χώρο των εκδόσεων Ραδάµανθυς, οι “διαδροµές” συνάντησαν τον Γρηγόρη Νιόλη και µίλησαν µαζί του για τα ποιήµατά του, την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τη Μεταπολίτευση, την αναπόφευκτη πολιτική φύση της τέχνης και την επανάσταση που, όπως υποστηρίζει, µάς δίνει ραντεβού στο µέλλον…
Πώς προέκυψαν αυτά τα ποιήµατα;
Είναι ποιήµατα απλωµένα στον χρόνο που έχουν µια συνάφεια µεταξύ τους, µια συνοχή. Η ιδέα προέκυψε πέρυσι όταν έγραψα ένα ποίηµα για το Πολυτεχνείο του 1973. Με την απόσταση αυτή των 50 χρόνων, µετά την παλινόρθωση της καραµανλικής δηµοκρατίας, όπως γράφω και στο βιβλίο, προέκυψαν κάποιοι στίχοι, λίγο σκληροί.
Ο τίτλος “ΖΗ” που παραπέµπει;
Ο τίτλος “ΖΗ” είναι το σύνθηµα που γράφαµε -µε την ορθογραφία της εποχής- µετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαµπράκη. Αυτό που θέλω να πω µε τον τίτλο είναι, µεταξύ άλλων, ότι οι άνθρωποι ζουν και µετά τον θάνατό τους όσο τους θυµόµαστε. Αναφέροµαι κυρίως σε θύµατα της κρατικής και παρακρατικής εξουσίας, της µεταπολιτευτικής περιόδου, αλλά και στους ανθρώπους – µετανάστες και πρόσφυγες – που πνίγονται στο Αιγαίο, σε αυτούς που πολεµάνε για την πατρίδα τους, όπως οι Παλαιστίνιοι κ.ά.
Είναι ποιήµατα που περιέχουν οργή;
Είναι µια ενότητα ποιηµάτων που περιέχουν οργή αλλά και σάτιρα ή και κάποιες φορές ένα ιδιότυπο χιούµορ. Πάντως, περιέχουν και µια αισιοδοξία.
Η περίοδος της Μεταπολίτευσης κι αυτό που ονοµάζουµε γενιά του Πολυτεχνείου, τα τελευταία χρόνια δέχθηκαν σκληρή κριτική, εστιασµένη στα “στραβά” και τις παθογένειες της µεταπολιτευτικής δηµοκρατίας (ρουσφέτια, σκάνδαλα κ.λπ.), αλλά και σε πρόσωπα που άσκησαν µετά το Πολυτεχνείο εξουσία. Την ίδια περίοδο, ωστόσο, καταγράφηκε και σηµαντική πρόοδος, µε την αποκατάσταση κοινωνικών αδικιών που ίσχυαν επί δεκαετίες, µε τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών κ.λπ. Η δική σας άποψη ποια είναι;
Κακώς µιλάµε για “γενιά του Πολυτεχνείου”. Η ιστορία δεν έχει γενιές αλλά ταξικές συγκρούσεις και κοινωνικοπολιτικούς συσχετισµούς. Έχει λοιδορηθεί η εξέγερση του Πολυτεχνείου άλλοτε από κάποιους που αρνούνται ότι υπήρξαν θύµατα κ.λπ. κι άλλοτε από κάποιους άλλους που θεωρούν ότι το Πολυτεχνείο “σφράγισε” τη Μεταπολίτευση και την πολική κατάσταση µετά από αυτό. Ότι έπαιξε καθοριστικό στις πολιτικές εξελίξεις ρόλο έπαιξε, είναι γεγονός. Όµως οι άνθρωποι που προβλήθηκαν µέσα από την εξέγερση ήταν ελάχιστοι. Για το πως πολιτεύτηκαν αυτοί µετέπειτα µπορεί κάποιος να τους κάνει κριτική. Όµως δεν µπορούν αυτοί οι ελάχιστοι στον αριθµό να χαρακτηρίσουν όλους τους άλλους που ήταν εκεί ως “γενιά του Πολυτεχνείου”. Από εκεί και πέρα, έγιναν θετικά πράγµατα την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Όµως έγιναν γιατί ο λαός ήταν κατά εκατοντάδες χιλιάδες στους δρόµους. Θυµάµαι για παράδειγµα να εφαρµόζεται για πρώτη φορά το πενθήµερο εργασίας µετά τον απεργιακό αγώνα που έκαναν οι λιθογράφοι για µήνες. ∆εν χαρίστηκε αυτό, έγινε µετά από αγώνα. Βεβαίως, την ίδια περίοδο, υπήρξαν και ήττες κι αγώνες που δεν δικαιώθηκαν ποτέ, ούτε επί Παπανδρέου…
Η τέχνη πρέπει να είναι πολιτική;
Τα ποιήµατα αυτά είναι στρατευµένα µε έναν τρόπο. Πιστεύω όµως ότι η τέχνη είναι έτσι κι αλλιώς πολιτική. Είτε ηθεληµένα είτε άθελα ο καθένας αυτό που κουβαλάει αποτυπώνει στα γραπτά του, στις ζωγραφιές του κ.λπ. Παίζει ρόλο η επιλογή των θεµάτων. Ωστόσο, πιστεύω ότι τα τελευταία χρόνια η στρατευµένη τέχνη είναι µε έναν τρόπο υπό διωγµό. Όχι κατ΄ ανάγκη από τις εξουσίες, αλλά κι από τους ίδιους τους δηµιουργούς. Ίσως γιατί υπάρχει µια αγοραστική σχέση µε το κοινό. Εγώ, πάντως, θεωρώ ότι η στρατευµένη τέχνη δικαιούται να υπάρχει. Φτάνει να είναι ειλικρινής.
Γιατί λέτε ότι απορρέει µια αισιοδοξία από τα ποιήµατα; Σήµερα σε σύγκριση µε τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης δεν είναι η κοινωνία πιο συµβιβασµένη, πιο “βολεµένη”, πιο υποχωρητική;
Και σήµερα ο κόσµος υποφέρει. Πολλοί βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας, γίνονται πόλεµοι, υπάρχει αβεβαιότητα και αστάθεια, ενώ ανάπτυξη που λέγεται ότι υπάρχει, δεν ξέρω αν υπάρχει, όµως κι αν υπάρχει αυτή είναι σε βάρος των εργαζοµένων. Πιστεύω, λοιπόν, ότι ο κόσµος δεν µπορεί να σφίξει για πολύ ακόµα το ζωνάρι. Θα ξεσηκωθεί. ∆εν είµαι προφήτης για να ξέρω πως και τι θα γίνει ακριβώς, όµως πιστεύω ότι κάτι θα γίνει, κι αυτό µου δίνει αισιοδοξία.
Είναι ουτοπία µια πιο δίκαιη κοινωνία;
∆εν νοµίζω. Για παράδειγµα στις λεγόµενες λαϊκές δηµοκρατίες, µε τα όποια προβλήµατα είχαν, µέσα στο πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα που υπήρξαν, προχώρησε η εκβιοµηχάνισή τους. Για να µην πούµε για τη Σοβιετική Ένωση που ενώ στο χωριό µου τον Βάµο Αποκορώνου το ρεύµα ήρθε το 1972 εκεί είχε πάει το ρεύµα σε όλη τη χώρα, ακόµα και στη Σιβηρία, από το 1935. Αναλφαβητισµός δεν υπήρχε, ανεργία και αστεγία δεν υπήρχε, οι τέχνες αναπτύχθηκαν κ.λπ. Αυτά τα θετικά πράγµατα πρέπει να τα υπερασπιστούµε. Και πρέπει να τα υπερασπιστεί και η Αριστερά αντί να συναινεί στο αφήγηµα των αστών. Βεβαίως υπήρξαν και αρνητικά. Τα πράγµατα δεν έγιναν µε τον καλύτερο τρόπο, ούτε µε τον πιο ορθόδοξο και δηµοκρατικό. Και λοιπόν; Έχουµε εποµένως το παράδειγµα µιας πιο δίκαιης κοινωνίας. Το θέµα είναι τώρα τι γίνεται.
Όµως και η Αριστερά στα µάτια της νεολαίας δεν µοιάζει πια ελκυστική. Γιατί;
Άδικο έχει; ∆εν έχει. Η Αριστερά θα έπρεπε να είναι µπροστάρης και οι ίδιοι οι αριστεροί τη θεωρούν αποκούµπι. Αποκούµπι, όµως, είναι το στασίδι στην εκκλησία, δεν είναι το πρωτοπόρο κόµµα. Η Αριστερά έχει κάνει τεράστιους συµβιβασµούς, έχει αποδεχθεί ότι ο καπιταλισµός είναι µονόδροµος και το µόνο που µπορούµε να κάνουµε είναι να βάλουµε τα χέρια µας για να µην µας πλακώσει τελείως. Παράλληλα, έχει απεµπολήσει την επανάσταση. Πριν από 40-50 χρόνια η λέξη επανάσταση είχε ένα θετικό πρόσηµο. Σήµερα έχει εξοβελιστεί. Σήµερα µιλάµε για “προσωπική επανάσταση”. Όµως αν είναι να πάµε κάπου θα πάµε όλοι µαζί. Με τις αδυναµίες µας και τα πάθη µας. Κι εγώ πιστεύω ότι κάποια στιγµή αυτό θα γίνει.
Γιατί γράψατε ποιήµατα και δεν υπερασπιστήκατε τις ίδιες ιδέες µέσα από την εικόνα, ως ζωγράφος και χαράκτης που είστε;
Τα λέω καλύτερα έτσι και τα λέω µε το όνοµά τους. Επίσης, είναι κάποια πράγµατα που αισθάνεσαι να τα εκφράσεις µε άλλο τρόπο.
Εν κατακλείδι, θα λέγαµε ότι το “ΖΗ” είναι ένα βιβλίο φόρος τιµής σε αγωνιστές, αλλά συγχρόνως θέλει να στείλει ένα µήνυµα για το µέλλον, λέγοντας ότι µόνο από τον αγώνα µπορούµε να πετύχουµε κοινωνικές αλλαγές;
Ναι, έτσι είναι. Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει άλλος τρόπος. Μόνο µέσα από µια επανάσταση. Μια επανάσταση που δεν ξέρω πότε και πως, αλλά θα γίνει.
Η βιβλιοπαρουσίαση
Το βιβλίο του Γρηγόρη Νιόλη “ΖΗ” θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 20 Νοεµβρίου 2024 στις 19:00, στον χώρο των εκδόσεων Ραδάµανθυς (Γεωργίου Ξέπαπα 7).
Για το βιβλίο θα µιλήσει ο ψυχίατρος Αντώνης Λιοδάκης και ο συγγραφέας, ενώ θα χαιρετίσει ο υπεύθυνος των εκδόσεων Ραδάµανθυς Χρήστος Τσαντής. Ποιήµατα θα διαβάσουν οι: Γεωργία Χαραλάµπους και Μανόλης Καπετανάκης.
Την εκδήλωση πλαισιώνουν µουσικά οι Σπύρος Παναγιωτάκης (λαούτο, φωνή) και Σαχοκωστής (ούτι, λύρα, φωνή).
