Oι κάτοικοι της Κρήτης και οι Κρήτες όπου Γης φρονώ ότι θα έπρεπε κατά το τελευταίο 10ήμερο του Ιουνίου κάθε χρόνο να το αφιερώνουμε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, η οποία πραγματοποιήθηκε στο νησί μας αυτή την περίοδο του 2016, ύστερα από πρόταση του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου Κ. κ. Βαρθολομαίου, την οποίαν αποδέχθηκαν ομόφωνα και με ευχαρίστηση όλοι οι Προκαθήμανοι των Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Tο γεγονός αυτό έγραψε ανεξίτηλη σελίδα δόξας και τιμής για την Κρήτη στην Ιστορία της Εκκλησίας. Αυτή την οφειλή θεώρησα σωστό να υπενθυμίσω με τη δημοσίευση του κειμένου που ακολουθεί. Πρόκειται για απόσπασμα ομιλίας μου σε πρόσφατο πανορθόδοξο συνέδριο, το οποίον οργάνωσε με επιτυχία η Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ήταν αφιερωμένο στην ανωτέρω Σύνοδο και στη σημασία της για τη διαμόρφωση της αποστολής των Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών κατά τον 21ο αιώνα.
Εκφράζω ολοκάρδιες ευχαριστίες στον φίλο Κοσμήτορα κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου και στα αγαπητά μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής για την ευγενική πρόσκληση συμμετοχής μου στο παρόν σημαντικό συνέδριο. Η επιστροφή στα ιερά σκηνώματα της πνευματικής τροφού μου Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης μετά από παρέλευση 62 χρόνων από την αποφοίτησή μου από αυτήν, όχι για απλή επίσκεψη, όπως εχει γίνει και άλλες φορές, αλλά για ενεργό συμμετοχή σε ένα τόσο σημαντικό συνέδριο, αισθάνομαι ότι είναι πρόσκληση για λογοδοσία. Την αποδέχθηκα ευγνωμόνως, σε συνδυασμό με ετοιμότητα για διαβίου μάθηση, καθώς, θεία αγαθότητι, γηράσκω αεί διδασκόμενος!
Όπως είναι γνωστό, η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης ευλογήθηκε να φιλοξενήσει την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας, η οποία υπήρξε η της Κρήτης Δεύτερη Μεγάλη Πεντηκοστή (για την Πρώτη βλπ. Πράξ. 2, 11).
Στο ΜΗΝΥΜΑ της Συνόδου επαναλαμβάνεται η αρχή, η οποία ακούσθηκε κάμποσες φορές στη διάρκειά της: Ότι η Σύνοδος, όπως και η Εκκλησία, δεν ζει για τον εαυτό της. “Προσφέρει σε όλη την οικουμένη τα δώρα του Θεού: την αγάπη, την ειρήνη, την δικαιοσύνη, την καταλλαγή, την δύναμη του Σταυρού και της Αναστάσεως και την προσδοκία της αιωνιότητος.”
Δυστυχώς όμως η προσφορά αυτή δεν άποφέρει παντού και πάντοτε τους αναμενόμενους καρπούς, μεταξύ άλλων και επειδή αυτός ο κόσμος συνεχίζει να παράγει “ακάνθας και τριβόλους” (Εβρ. 6, 8), παντού όπου σπείρεται ο λόγος του Θεού (Ματθ. 13).
Ύστερα από τις εισαγωγικές αυτές παρατηρήσεις έρχομαι στην ΕΓΚΥΚΛΕΙΟ της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου. Από τις ανωμαλίες και τις κρίσεις του σύγχρονου κόσμου, τις οποίες καυτηριάζει, επιλέγω δύο, για τις οποίες σημειώνει τα ακόλουθα:
“Η Εκκλησία αντιτίθεται εις την προκλητικήν απειλήν δια τον σύγχρονον άνθρωπον και τας πολιτιστικάς παραδόσεις των λαών, την οποίαν εμπερικλείει η παγκοσμιοποίησις και η αρχή της «ιδιονομίας της οικονομίας”.
Παγκοσμιοποίηση λοιπόν και Ιδιονομία της Οικονομίας.
Επειδή φέρω την ευθύνη για την πρόταση, να συμπεριλάβει η Σύνοδος στις διασκέψεις Αυτής και τη θεωρία της ΙΔΙΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, όπως και έπραξε, και επιπλέον επειδή στα καθ’ ημάς δεν φαίνεται να έχει τύχει ιδιαίτερης προσοχής η θεωρία αυτή, σε αντίθεση με άλλες χώρες και Εκκλησίες, ιδιαίτερα δε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και στο Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Εκκλησιών, έκρινα χρέος μου να αξιοποιήσω την ευκαιρία του παρόντος συνεδρίου, προκειμένου να δωθούν, έστω και συνοπτικά, ορισμένες πληροφορίες και να επισημανθούν σχετικοί προβληματισμοί, χρήσιμοι ενδεχομένως και για τη διαμόρφωση ενός νέου οράματος για το μέλλον της Ορθόδοξης Θεολογίας, σύμφωνα με την επιθυμία των οργανωτών του Συνεδρίου.
Αναζήτησα παλαιότερα όρο στην ελληνική γλώσσα, κατάλληλο να αποδίδει με ακρίβεια τον γερμανικό όρο Eigengesetzlichkeit. Δεν υπήρχε. Τον μετέφρασα λοιπόν με τη νεολογία ΙΔΙΟΝΟΜΙΑ, που νομίζω ότι αποδίδει με ακρίβεια την έννοια του ξένου όρου. Στην αγγλική γλώσσα η Eigengesetzlichkeit άποδίδεται με τη λέξη autonomy. Ιδιονομία όμως και αυτονομία δεν είναι ταυτόσημες έννοιες. Κάπου π. χ. διάβασα μια φράση στα Γερμανικά, που έλεγε: Sein Handeln folgte einer geheimnisvollen Eigengesetzlichkeit.
Η συμεριφορά του ακολουθούσε μια μυστηριώδη ιδιονομία. Η αγγλική μετάφραση ήταν:
His behavior followed its own mysterious – autonomous laws. Όχι ακριβής απόδοση, νομίζω.
Δεν θα παρασυρθούμε όμως τώρα σε γλωσσολογικές αναλύσεις, καθώς αυτό που μας ενδιαφέρει, εδώ και τώρα, είναι, στον ελάχιστο χρόνο που διαθέτουμε, να κατανοήσουμε ποιά σχέση έχει η ΙΔΙΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ με το μυστήριον της ανομίας (Β΄Θεσσαλ. 2,7) που ενεργείται διαχρονικά και παγκοσμίως, με επιταχυνόμενη σήμερα έκταση, ένταση και σκληροκαρδία.
ΙΔΙΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ λοιπόν σημαίνει διεκδίκηση από την Οικονομία δικών της νόμων και κανόνων, γραπτών η άγραφων, ιερών ή και ανίερων, αναγνωρισμένων ή μη. Νόμων που δεν υποτάσσονται σε εξουσίες, έστω και αν αυτές θεωρούνται υπέρτερες (Κράτος π.χ.), ούτε υπακούουν σε κανόνες Ηθικής και αξίες φιλοσοφικής έμπνευσης ή θρησκευτικής επιταγής.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, υπέρτερο πάντων είναι το συμφέρον της Οικονομίας, δηλαδή το κέρδος! Μόνον η ομαλή λειτουργία της Οικονομίας, δηλαδή η ανεμπόδιστη επιδίωξη και επίτευξη του κέρδους, διασφαλίζει την κοινωνική ειρήνη, ευημερία και προκοπή.
Τα προβλήματα, με τα οποία συνδέεται η Ιδιονομία, είναι πολλά και ανατρέχουν στο βάθος των αιώνων. Από την περίοδο του Διαφωτισμού και εξής, ωστόσο, ο όρος προσλαμβάνει πιο συγκεκριμένο περιεχόμενο. Εκφράζει την τάση, ακριβέστερα την αξίωση αποδέσμευσης όλων των περιοχών της ζωής, από κάθε αναφορά, που θεωρείται ότι δεν ελέγχεται αποκλειστικά και μόνον από τον ορθό λόγο. Με απλά λόγια, ριζική αποδέσμευση όλων των πεδίων και δράσεων του ανθρώπινου βίου και του πολιτισμού του από ερμηνείες, κανόνες, εντολές και τελεολογικούς προσανατολισμούς υπερφυσικής προέλευσης. Δηλαδή ολοκληρωτική εκκοσμίκευση και παραδοχή, ότι κάθε περιοχή και δράση του ανθρώπινου βίου διέπεται από ίδιους νόμους, κανόνες και αρχές, που διασφαλίζουν πλήρη ανεξαρτησία. Γιατί, έτσι λέγεται, αν π.χ. η Τέχνη υποκύψει σε παιδαγωγικές σκοπιμότητες ή σε ηθικούς κανόνες, έχει παύσει ήδη να είναι Τέχνη. Λοιπόν L’ art pour l’ art – η Τέχνη για την Τέχνη, η επιστήμη για την αναζήτηση της αλήθειας και όχι για την εξυπηρέτηση π.χ. πολιτικών ή άλλων σκοπιμοτήτων κ.ο.κ.
Με τέτοιες παραδοχές και επιδιώξεις Εigengesetzlichkeit der Wirtschaft-Ιδιονομία της Οικονομίας – σημαίνει απαράβατη αναγκαιότητα τήρησης νόμων και κανόνων της Οικονομίας, μηδαμώς υποτασσομένων σε ηθική, πολιτική η άλλη αξίωση η σκοπιμότητα.
Δεν θα ισχυρισθούμε βέβαια, ότι η σύγχρονη Οικονομία των ακραίων νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων και συστημάτων, δεν υπόκειται σε καταναγκασμούς, οι οποίοι εξηγούν τις απαιτήσεις αυτές της Ιδιονομίας. Ερωτάται όμως: Είναι αυτός ο μοναδικός και ενδεδειγμένος δρόμος για το μέλλον της ανθρωπότητας;
Τα προβλήματα αυτά, στα οποία μόνον ακροθιγώς αναφερθήκαμε, καταδεικνύουν πόσον εύστοχη και δικαιολογημένη υπήρξε η ταυτόχρονη αναφορά της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στην Παγκοσμιοποίηση και στην Ιδιονομία της Οικονομίας, ως μια δι’ αλληλοπεριχωρήσεως σύγχρονη δοκιμασία της ανθρωπόητας.
Αν ανοίξετε το Λεξικό θα πρσέξετε ότι πριν από τη λέξη αδηφάγος τίθεται η λέξη Άδης! Γράφει ο Μἐγας Βασίλειος: “Ο άδῃς ουκ είπεν, Αρκεί, ουδὲ ο πλεονέκτης είπε ποτε, Αρκεί.”
Προσοχή όμως, παρακαλώ: Θα ήταν παρανόηση μεγάλη, αν από τα λεχθέντα εν σπουδή, προκύψει το συμπέρασμα, ότι ολόκληρος ο κόσμος που ασχολείται με τήν Οικονομία υποτάσσεται στην Ιδιονομία! Απελθέτω απ΄ εμοῦύ η βλασφημία! Δεν λείπουν, ευτυχώς, οι παράγοντες της Οικονομίας, οι ὁποίοι, καίτοι δεν ακολουθούν τις αξιώσεις της Ιδιονομίας, και οι ίδιοι ευημερούν και τους πένητες δέν αντιπαρέρχονται. Ούτε είναι όλων των χωρών όλοι οι σχετικοί με την οικονομία νόμοι διαρκώς καί παντελώς ανεφάρμοστοι.
Μιλούμε για τη θεωρία της Ιδιονομίας, την οποία καλώς συνέδεσε η Σύνοδος με την παγκοσμιοποίηση, επισημαίνοντας τους κινδύνους που εμπεριέχει αυτός ὁ δεσμός και αντιπροτείνοντας ως πυξίδα τον Κυριακόν λόγον «ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος» (Λουκ. 4, 4), με τη διευκρίνηση ότι “η Εκκλησία δεν συνδέει την πρόοδον του ανθρωπίνου γένους με μόνην την άνοδον του βιοτικού επιπέδου ή με τήν οικονομικήν ανάπτυξιν εις βάρος των πνευματικών αξιών.”
